تومەندە باياندالاتىن اڭىزدى ايگىلى جاپون جازۋشىسى ريۋنوسكە اكۋتاگاۆانىڭ ۇرلىعى دەۋگە كەلە قويار ما ەكەن... ءدال سولاي دەپ عاجايىپ قالامگەردى ايىپتاۋدان اۋلاقپىز. الايدا ونىڭ «راسەمون قاقپاسى» دەپ اتالاتىن وقىرمانعا ءمالىم نوۆەللاسىنىڭ وقيعاسى، وقيعا جەلىسى دەرلىكتەي ءبىز ورىس تىلىنەن تارجىمالاعان «باعزى زامان حيكايالارىنىڭ» بىرىندەگى «راسەمون قاقپاسىنىڭ مۇناراسىنا كوتەرىلىپ، ولگەن ادامداردى كورگەن پوۆەستكە» اينا قاتەسىز ۇقسايدى. ارينە، جازۋشى ول پوۆەستتى بايىتقان، دامىتقان، كەمەلىنە كەلتىرىپ كوركەمدەي تۇسكەن. بىراق «باعزى زامان حيكايالارىنىڭ» تۇپنۇسقاسىنان كوپ اۋىتقىماعان.

جازۋشى اتالعان نوۆەللاسىن 1915 جىلى جازعان ەكەن. بۇل كەزدە ات توقىمىنداي ارالدى مەكەن ەتىپ جاتقان جاپون جۇرتىن بۇلعاق باسىپ، ەشكىم ەشنارسەگە جاۋاپ بەرمەيتىن زامان ورناپتى. قىستاق جۇرتى قالالارعا اعىلىپ، اشتان قالماۋدىڭ قامىنا كىرىسەدى. قاڭعىباس ۇرىلار، بۇزاقىلار كوبەيەدى. ادامدار ادال اس ىشۋدەن قالادى. «راسەمون قاقپاسى» Iح-حII عاسىرلارداعى «باعزى زامان حيكايالارىنىڭ» نەگىزىندە دۇنيەگە كەلگەنىمەن، جازۋشى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتىڭ شىندىعىمەن دە ۇيلەسسە كەرەك. 

«باعزى زامان حيكايالارىن» اكۋتاگاۆا عانا ەمەس، كيكۋتي، تانيدزاكي سياقتى جازۋشىلار دا پايدالانعان كورىنەدى. «باعزى زامان حيكايالارىن» اكۋتاگاۆا «حەيان ءداۋىرىنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسى»» دەپ باعالاعان.

قازاق جازۋشىلارى دا اڭىز-ءافسانالار مەن ەرتەگىلەردىڭ جەلىسىن تۋىندىلارىنا وزەك ەتىپ كەلەدى. حالىقتىق ءمولدىر باستاۋلاردان قايناپ شىققان اڭىز-ءافسانالار ءالى قانشا بۋىن ادەبيەت وكىلدەرى مەن ادەبي جاڭالىقتارعا ارقاۋ بولارى داۋسىز.

القيسسا. سونىمەن، «راسەمون قاقپاسىنىڭ مۇناراسىنا كوتەرىلىپ، ولگەن ادامداردى كورگەن پوۆەستكە» ءسوز بەرەلىك.

.................................................................................. 

ەستە جوق ەسكى زاماندا تسۋ قىستاعىنان شىعىپ قالاعا كەلگەن ءبىر كىسى ۇرلىقتى كاسىپ ەتپەك بولىپتى. تال ءتۇس، كوز بايلانىپ، ىمىرت ۇيىرىلەر شاققا ءالى ەرتە، سوندىقتان ول ادام اياعى باسىلعانشا، راسەمون قاقپاسىنىڭ قويۋ كولەڭكەسىنە جاسىرىنا تۇرۋدى ءجون كورىپ، وڭتايلى ءساتتى كۇتتى. سول كەزدە ياماسيرو جاقتاعى قالانىڭ ورامىنان جامىراعان داۋىس ەستىلدى. جان پەندەنىڭ جانارىنا ىلىكپەۋ ءۇشىن جىلىستىپ باققان ۇرى قاقپانىڭ بيىك مۇناراسىنا كوتەرىلدى. ءسويتىپ مۇنارانىڭ قۇدىعىنا ۇڭىلگەن ەكەن، تومەننەن ءبىر ۋىس وتتىڭ ءالسىز جارىعىن كورەدى.

تاڭ قالعان ۇرى توركوزدى تەرەزەدەن تاعى دا قارايدى. سوندا نە كوردى دەيسىز عوي؟ تاس ەدەندە جاس ايەلدىڭ مۇردەسى جاتىر. باسىندا بالاۋىز شام جانىپ تۇر. قاسىندا اق كەبىنگە ورانعان كارى كەمپىر وتىر. كەمپىر جاس ايەلدىڭ شاشىن ءبىر تالداپ جۇلىپ الادى.

ۇرىنىڭ مىنا كورىنىستەن ەس-اقالى قاشتى. «بالكىم بۇل قۇبىجىق-وني شىعار؟» – دەپ قالتىراي ويلادى ول. ازدان سوڭ وعان تاعى ءبىر وي كەلىپ: «الدە بۇل بار-جوعى ولگەن بىرەۋ بولار. ەندەشە ونى نەگە جاقىننان بارىپ كورمەسكە؟» – دەدى. وسىنى ايتىپ ۇرى قاقپادان ىشكى ەندى دە، شولاق قانجارىن قىنىنان سۋىرىپ اقىرا ۇمتىلدى: «اح، وڭباعان سالداقى!». تاپ قاسىنان تابىلا كەتكەن ادامنىڭ ايقايىنان قورىققان كەمپىر الاقانىن ايانىشپەن جايىپ، جالبارىنا قۇلاپ ءتۇستى. 

ۇرى سۇرادى: 

–  سەن نە قىلعان كەمپىرسىڭ؟ مۇندا نە ىستەپ وتىرسىڭ؟  

كەيۋانا جاۋاپ بەردى:  

–  كورگىڭ كەلە مە، مىنە، قاراي عوي، بۇل مەنىڭ حانىشام. ول ەندى مىنا دۇنيەدە جوق، ارتىن باعىپ، جونەلتەتىن ەشكىم تابىلمادى. ءمايىتتى وسىندا اكەلدى دە تاستادى. ال سەن ونىڭ شاشىنا قاراشى، قانداي قالىڭ، قانداي ۇزىن؟ ناعىز قولاڭ شاش! وسى شاشتاردى قور قىلماي شاش كەپە (پاريك) جاسايتىندارعا ساتسام با دەگەن وي كەلدى ماعان. مۇمكىن، سەن ماعان جاردەمدەسەرىڭ، ا؟..

مۇنى ەستىپ ۇرى جاس مۇردەنىڭ بويىنداعى كويلەگىن جىرتىپ، كەمپىردىڭ قولىندا بۇرقىراعان شاشتى  سىپىرىپ الدى دا، باسپالداقپەن قۇلديلاپ، تايىپ تۇردى. ۇرىنىڭ قايدا جاسىرىنعانىن ەشكىم بىلمەيدى. 

كەيىن راسەمونو قاقپاسىنىڭ بيىك مۇناراسى مۇردەلەرگە تولىپ كەتكەنىن ايتۋ كەرەك شىعار. مۇنارادا ارۋلاپ جەرلەنبەگەن ادامداردىڭ سۇيەگى اق سوڭكە بولىپ شاشىلىپ جاتىپتى. 

بۇل ءسوزدى تاراتقان الگى ۇرىنىڭ ءوزى كورىنەدى. ال مەن بىرەۋدەن ەستىگەنىمدى سىزدەرگە جەتكىزدىم.

(«تىرنا، تىرنا، تىرنالار»، جاپوننىڭ  VIII – XIX عاسىر ارالىعىنداعى كلاسسيكالىق ادەبيەتىنىڭ انتولوگياسى، 340-341 بەتتەر)

اۋدارعان داۋرەن قاسەنۇلى

Abai.kz