بەكەن قايراتۇلى. تاعدىر تالكەگI
بەكەڭە توپىراق حريستيان زيراتىنان بۇيىردى
الاش ارىسى جۇسiپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى بار-تىن. اتى-ءجونi – ايماۋىتوۆ ۆيكتور يۋرەۆيچ. قازاقشاسى – ايماۋىتوۆ بەكتۇر جۇسiپبەكۇلى. جارىقتىق بەكەڭ 1916 جىلى تۋعان. 1931 جىلى اكەسi اتىلعاندا 15 جاستاعى بالا. الاش تۇقىمىنا ابدەن قانى قارايعان بولشەۆيكتەر بەكەڭ 21 جاسقا تولعاندا 1937 جىلى «الاشتىڭ تiرi جۇرگەن كوزi» دەپ 10 جىلعا سوتتاپ جiبەرگەن.
سiبiردە جازاسىن تولىق وتەپ شىققاننان كەيiن رەسەيدە باسى ءبۇتiن قالىپ قويعان. اتاسى باسقادان ايەل العان. ودان بiر-ەكi قىزى بولعان. قىسقاسى، ەل كوزiنەن تاسا كەمەروۆ وبلىسىنىڭ بiر تۇكپiرiندە ءومiر سۇرگەن.
وتكەن عاسىردىڭ اياعىندا ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان سوڭ بەكەڭ اياڭداپ الماتىعا كەلگەن. بۇل – 1990 جىلداردىڭ ورتاسى. ول تۋرالى قازاق تiلدi ءباسپاسوز قۇرالدارىندا ايتىلدى، جازىلدى. قالا اكiمدiگi تاراپىنان اقساقالعا شاعىن پاتەر دە بەرiلدi. ونىڭ قىزىعىن قاريا كورە المادى. رەسەيدەن جاتباۋىر قىزدارى جەتiپ كەلiپ، پاتەردi ساتتىرعاندا شالدى الدىنا سالىپ ايداپ كەتكەن.
بەكەڭە توپىراق حريستيان زيراتىنان بۇيىردى
الاش ارىسى جۇسiپبەك ايماۋىتوۆتىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى بار-تىن. اتى-ءجونi – ايماۋىتوۆ ۆيكتور يۋرەۆيچ. قازاقشاسى – ايماۋىتوۆ بەكتۇر جۇسiپبەكۇلى. جارىقتىق بەكەڭ 1916 جىلى تۋعان. 1931 جىلى اكەسi اتىلعاندا 15 جاستاعى بالا. الاش تۇقىمىنا ابدەن قانى قارايعان بولشەۆيكتەر بەكەڭ 21 جاسقا تولعاندا 1937 جىلى «الاشتىڭ تiرi جۇرگەن كوزi» دەپ 10 جىلعا سوتتاپ جiبەرگەن.
سiبiردە جازاسىن تولىق وتەپ شىققاننان كەيiن رەسەيدە باسى ءبۇتiن قالىپ قويعان. اتاسى باسقادان ايەل العان. ودان بiر-ەكi قىزى بولعان. قىسقاسى، ەل كوزiنەن تاسا كەمەروۆ وبلىسىنىڭ بiر تۇكپiرiندە ءومiر سۇرگەن.
وتكەن عاسىردىڭ اياعىندا ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العان سوڭ بەكەڭ اياڭداپ الماتىعا كەلگەن. بۇل – 1990 جىلداردىڭ ورتاسى. ول تۋرالى قازاق تiلدi ءباسپاسوز قۇرالدارىندا ايتىلدى، جازىلدى. قالا اكiمدiگi تاراپىنان اقساقالعا شاعىن پاتەر دە بەرiلدi. ونىڭ قىزىعىن قاريا كورە المادى. رەسەيدەن جاتباۋىر قىزدارى جەتiپ كەلiپ، پاتەردi ساتتىرعاندا شالدى الدىنا سالىپ ايداپ كەتكەن.
ارادا اتتاي 10 جىل وتەدi. 2004 جىلى بەكتۇر قاريا سۇلدەرiن سۇيرەتiپ، اۋپiرiمدەپ الماتىعا قايتا كەلەدi. تاعى دا سول جاناشىر ازاماتتار تابىلىپ، اقساقالدى جەكەمەنشiك دەمالىس جەرiنە ورنالاستىرادى. ءجون بiلەتiن بiرەۋلەر: «مىڭنىڭ باسى قىج-قىج قايناعان مىنا جەبiر قالادان نە قايىر، ودان دا اتا-باباڭىزدىڭ باسى قالعان باياناۋىلعا بارىڭىز!» – دەيدi. باستابىندا كەلiسكەنiمەن، كۇن وتە كەلە بەكەڭ اينىپ قالعان. شىنىندا ول جاقتا كۇتiپ وتىرعان كiمi بار؟
ءسويتiپ ەكi جىلىن iلدەبايلاپ، اندا-مۇندا وتكiزگەن قاريا اقىرى شىدامى بiتiپ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىن iزدەپ شىعادى. جولاي باسى اينالىپ كەتiپ، كوشەنiڭ توپ ورتاسىنا قۇلاپ قالادى. بەت-اۋزى وڭباي جارالانادى. جەدەل جاردەم الىپ كەتەدi. اۋرۋحانادا جاتىپ ەمدەلەدi. ساۋىققان سوڭ تاعى دا جوعارىداعى ينستيتۋتتى iزدەيدi. تابادى. بۇل 2006 جىلدىڭ تامىز ايىنىڭ 10-ى كۇنi ەدi. ءدال وسى وقيعا تۋرالى سول كۇنi «كتك» تەلەارناسى حابار تاراتتى. تiلشi: «رەسەيدەن ەلiنە ورالعان تۇلپاردىڭ تۇياعى تەنتiرەپ ءجۇر. بۇگiن ونى ينستيتۋتتىڭ بiر قىزمەتكەرi ۇيiنە الىپ كەتتi. ال ەرتەڭ شە؟..» – دەپ ءسوزiن ءتۇيدi.
بەكتۇر جۇسiپبەكۇلىن ۇيiنە الىپ بارىپ قوندىرعان ينستيتۋت قىزمەتكەرi اقەدiل تويشانۇلى دەيتiن ازامات ەكەن. ول جۇسiپبەكتانۋشى نۇرجان قۋانتايۇلىمەن حابارلاسىپ، ەكەۋi ۇزەڭگi قاعىستىرىپ، كۇنi-ءتۇنi جۇگiرiپ، ءولدiم-تالدىم دەگەندە قالاداعى ارداگەرلەر ۇيiنە ورنالاستىرادى.
سىرعىپ ەكi جىل وتەدi. بiر كۇنi «جاس قازاق» اپتالىعىنىڭ قىزمەتكەرi, ءجۇرناليست ەرەنعايىپ قۋاتايۇلى قالالىق ارداگەرلەر ۇيiنە حابارلاسىپ، بەكەڭنiڭ حال-جاعدايىن بiلمەك بولادى. سونداعى العان جاۋابى – «ۆيكتور يۋرەۆيچ قايتىس بولعان، سۇيەگi قايدا جەرلەنگەنiن بiلمەيمiز، بiرەۋلەر الىپ كەتكەن».
Iلە-شالا «جاس قازاق» اپتالىعىندا: «بەكتۇر ايماۋىتوۆتىڭ سۇيەگi قايدا؟» دەيتiن جانايقاي ماقالا شىقتى. وعان سەلت ەتكەن ەشكiم جوق. امالى تاۋسىلعان جۋرناليست اقىلداسپاققا الماتى قالاسىندا ورنالاسقان مادەني ساياساتى جانە ونەرتانۋ يستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەرلان سايروۆقا بارادى. ەرلان باياحمەتۇلى دەرەۋ ارنايى توپ قۇرىپ: ينستيتۋت قىزمەتكەرi جالالەدين شايكەن، جۇسiپبەكتانۋشى نۇرجان قۋانتايۇلى، ادەبيەتشi عالىم اقەدiل تويشانۇلى جانە سۇيەكتi جوقتاپ جۇرگەن جۋرناليست ەرەنعايىپ قۋاتايۇلى بار ءتورت جiگiتiن سايلاپ، ارداگەرلەر ۇيiنە جiبەرەدi. ولار: «بiز قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلiگiنiڭ تاپسىرماسىمەن كەلدiك، شالدىڭ سۇيەگi قايدا؟» – دەپ تۋرا بارىپ باستىقتى قورقىتادى. شاراسى قالماعان باستىق: «ول كiسi قايتىس بولعاندا مەن جوق ەدiم، اقساقالدىڭ مۇردەسiن مەنiڭ شوپىرىم الىپ بارىپ، بورالدايداعى ورتالىق زيراتقا جەرلەپ تاستاپتى، ءنومiرi مiنە...»
حوش، سونىمەن، الگi تورتەۋ جۇپ جازباي بورالدايعا تارتادى. مارقۇم ورتالىق زيراتتىڭ حريستيانداردى جەرلەيتiن قىسقى بولiگiنە قويىلىپتى. باسىنا سىنعان كۇرەكتiڭ سابىن شانشىپ، وعان «92675» دەپ ءنومiر جازا سالعان. اتى-ءجونi جوق. ەندi بiراز ۋاقىت كەشiككەندە بەكتۇر قاريا قايدا جەرلەنگەنi بەلگiسiز بولىپ قالا بەرەر ەدi. كۇرەكتiڭ سابىن جۇلىپ تاستاسا بولدى، قويانجون توپىراق بiر-ەكi جىلدا تەگiستەلiپ كەتەدi.
«ەسكەرتكiش قويعان قازاق جاستارى»
زامانىندا:
«ارعى اتام – ەر تۇرiك،
بiز قازاق ەلiمiز،
سامال جەل، سايران تاۋ،
سارىارقا جەرiمiز!» – دەپ جىرلاعان الاشتىڭ اقتاڭگەرi, حالقى ءۇشiن شاھيت كەتكەن ءمۇمين-مۇسىلمەن جۇسiپبەك ايماۋىتوۆتان قالعان جالعىز تۇياققا توپىراق وسىلاي بۇيىرعان.
جۋرناليست باۋىرىمىز ەرەنعايىپ ايتادى: «اتى-ءجونi جوق دومالاق زيرات لاگەردە قازا تاپقان تۇتقىنداردى جەرلەيتiن بەيباقتار قورىمىنا ۇقساپ كەتتi. كوزiمە جاس تۇندى. سودان جاڭا جىل قارساڭىندا مەملەكەتتiك تiلدi دامىتۋ پرەزيدەنتتiك قورىنىڭ ديرەكتورى بەرiك ابدiعاليەۆ مىرزاعا ايتىپ، مارقۇمنىڭ باسىنا بەلگi ورناتۋ iسiن قولعا الدىق»، – دەيدi.
سونىمەن ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ سوڭىندا بiر توپ قازاق ازاماتتارى بiرiگiپ، زيراتتىڭ باسىنا ءمارماردان قۇلپىتاس ورناتتى. سىرتىن اسەم تەمiر شارباقپەن قورشادى. قۇلپىتاستا: «قازاق جازۋشىسى، الاش وردا قايراتكەرi جۇسiپبەك ايماۋىتوۆتىڭ بالاسى – بەكتۇر ايماۋىتوۆ 1916–2008» دەگەن جازۋ بادiزدەلگەن.
بەلگiتاستىڭ سوڭعى جاعىندا: «ەسكەرتكiشتi قويعان – قازاق جاستارى» دەگەن جازۋ تۇر.
زيراتتىڭ باسىنا جينالعان قاۋىم الدىندا ءسوز ايتقان جازۋشى سماعۇل ەلۋباي مىرزا: «جاستاردىڭ مىنا iسi – بiزدەرگە ۇلگi بولارلىق شارۋا، ۇلتى ءۇشiن وتقا ءتۇسiپ، جاتتىڭ قانجىعاسىندا باسى كەتكەن ارىستىڭ ۇرپاعىنا قۇرمەت كورسەتۋ ادامگەرشiلiككە دە، مۇسىلمانشىلىققا دا ساي دۇنيە، دۇعا-تiلەكتەرiڭiز قابىل بولسىن!» – دەدi.
بەكەن قايراتۇلى
«استانا اقشامى» گازەتى 23 ماۋسىم 2009 جىل
