ءتىل قانشالىق ىقشام بولسا، سونشالىق قولدانۋعا تارتىمدى بولماق. قازاق ءتىلى بيزنەستىڭ، رەسمي كوممۋنيكاتسيانىڭ، كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناستىڭ تىلىنە اينالسىن دەسەك، ءبىز مەيلىنشە ونى ىقشامداۋىمىز كەرەك. ءتىل ماماندارى تىلدەگى كونسترۋكتسيالاردى قىسقارتۋ مەن ستاندارتتاۋ، ءتىلدى بۇگىنگى كۇنگە اكتۋال ەتۋمەن اينالىسقانى ءجون. ىرگەلى ءتىل ءبىلىمىنىڭ قاجەتتىگى داۋ تۋدىرمايدى. الايدا كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى كەزدەسەتىن كونسترۋكتسيالاردى كوپشىلىككە تارتىمدى ەتپەي، ءتىلدى كەڭ قولدانىسقا ەنگىزگۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى لينگۆيستەر “بۇل ءبىزدىڭ اينالىساتىن ماسەلە ەمەس” دەگەن ۇستانىمنان كەتىپ، “مايدا-شۇيدە” سياقتى كورىنەتىن ماسەلەلەرگە نازارىن بۇرسا ەكەن.

ول قانداي ماسەلەلەر؟ ماسەلەن، قاراپايىم مەكەن-جايدى جازۋدى الايىق. قازىر قازاقستان وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەنگىزىلگەن 7 سيمۆولدى پوشتا يندەكستەرىن قولداندى. ول ساندار مەن ارىپتەردەن تۇرادى. ەسكى يندەكس تەك سانداردان تۇراتىن 6 تاڭبالى ەدى. “ۇلى رەفورماتورلاردىڭ” يندەكسكە قوسىشما ءبىر سيمۆول قوسقانى ازداي، ونى ارىپتەرمەن “بايىتىپ”، يندەكستى ودان بەتەر كۇردەلەندىردى.

بىلگىشتەر 7 سيمۆولدى ءارىپ پەن سان ارالاس يندەكستى قولدانۋ Royal Mail تاجىريبەسىنەن الىنعان دەسەدى. جاڭا يندەكستەگى العاشقى ءارىپ ءوڭىردى بىلدىرەدى جانە ونى كولىك قۇرالدارىنا بەرىلگەن تىركەۋ بەلگىسىمەن سايكەس بولسىن دەگەن ويمەن تاڭداعان. سويتكەن كەزدە، مەملەكەتتىك تىركەۋ بەلگىسىندە وڭىرلەردى ارىپپەن بەلگىلمەيتىن بولدى.

ەندى مەكەن-جايدى تولىق جازۋعا كەلسەك. وكىنىشكە قاراي، قازپوشتا سايتىنان مەكەن-جايدى راسىمدەۋگە بايلانىستى ناقتى ستاندارتتى تابا المادىم. قازپوشتا الماتى قالاسىن الماتى وبلىسىنا جاتقىزىپ قويعانىن كورگەندە، ولاردان ءۇمىت شامالى ەكەنىن ءتۇسىندىم. بىلۋىمشە، مەكەن-جاي بىلايشا جازىلادى:
پالەنشە تۇگەنشە، تاريحتا-بولماعان باتىر داڭعىلى، 13 ءۇي، 35 پاتەر، الماتى، A15P4T4 (11 ءسوز، 71 سيمۆول).

بىزگە ساباق بەرگەن ءبىر امەريكالىق پروفەسسور ۇنەمى بىلاي دەيتىن: There is no reason to make things complicated (زاتتاردى كۇردەلەندىرۋدىڭ ەش ءمانى جوق). مەكەن-جايدى جازۋدى دا كۇردەلەندىرۋدىڭ ەش قاجەتىن كورىپ تۇرعان جوقپىن. امەريكالىقتار مەيىلىنشە قىسقا جازۋعا تىرىسادى. اعىلشىن ءتىلى ابدەن ستاندارتتالعان جانە توسەلگەن دەسەم ەشكىمگە جاڭالىق اشپايمىن. سول سەبەپتى يانكيلەردىڭ تاجىريبەسىن “سمەلو” كوشىرە بەرۋ كەرەك. الگى مەكەن-جايدى اقش-شا جازىپ كورەيىك:
پالەنشە تۇگەنشە، 13 تاريحتا-بولماعان باتىر داڭعىلى، 35 پ، الماتى، 05000 (10 ءسوز، 62 سيمۆول).

امەريكالىق تاسىلمەن جازعاندا مەكەن-جايىمىز 1 سوزگە، 9 سيمۆولعا قىسقاردى. بۇل الماتى قالاسىنا بايلانىستى. ەندى اۋىلداعى مەكەن-جايدى ءوزىمىزدىڭ ستاندارتپەن جازىپ كورەيىك:
پالەنشە تۇگەنشە، رۋىمىزدىڭ باتىرى كوشەسى، 25 ءۇي، تۇگەنشە بي اۋىلى، جامبىل اۋدانى، جامبىل وبلىسى، H16K3T1 (15 ءسوز، 90 سيمۆول).
امەريكالىق ستاندارتقا سالساق:
پالەنشە تۇگەنشە، 25 رۋىمىزدىڭ باتىرى، 25 ءۇ، تۇگەنشە بي ال، جا، جل، 08000 (13 ءسوز، 60 سيمۆول).

اقش-تىڭ يندەكستەرى 5 تاڭبالى جانە تەك سانداردان تۇرادى. 330 ميلليونعا جۋىق حالقى بار، تەرريتورياسى قازاقستاننان 3,5 ەسە كوپ اقش-تىڭ مەكەن-جايلارى 5 تاڭبالى يندەكسكە سىيىپ تۇرعاندا، 7 سيمۆولدى يندەكستى تاڭداۋىمىزعا ەش قيسىن تاپپاي وتىرمىن. سومەن قاتار، مەكەن-جايدى كورسەتۋدە اببەرۆياتۋرلاردى كەڭىنەن قولداناتىن اقش-تا حاتتار ءوز ادرەساتتارىنا اداسۋسىز جەتىپ جاتىر. ءبىز دە اببەرۆياتۋرلاردى قولدانساق، حاتتارىمىز ادرەساتىن تاپپاي قالمايتىن شىعار.

PS. وسى سياقتى ستاندارتتاۋ مەن ىقشامداۋعا مۇقتاج سوزدەر/سوز تىركەستەرى جەتەرلىك. مىسالى، “وت سەبيا” مەن “نا سەبيا”-نىڭ قازاقشاسىنىڭ سان الۋان نۇسقاسىن كوردىم. ءجيى قولدانىلاتىن سوزدەردى ستاندارتتاپ، قاجەت جەرىندە اببەرۆياتۋرالاپ تاستاۋ كەرەك سياقتى.

نۇربەك ماتجانيدىڭ جازباسى

Abai.kz