اسىلبەك جانات. كاپيتالدى (اقشانى) ساقتاۋ جانە ونى كوبەيتۋ جولدارى
ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە كوپشىلىك بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدە، الايدا بۇل ماسەلە دەنساۋلىق سياقتى كۇندەلىكتى جانە دە ماڭىزدى نارسە بولىپ تابىلادى. ارينە، دەنساۋلىق ءبىرىنشى ورىندا، بىراق سوڭعى كەزدە ول ءبىزدىڭ قارجىلىق جاعدايىمىزعا دا بايلانىستى بولىپ وتىر ەمەس پە. بۇل ماقالادا مەن كاپيتالدى قالاي ساقتاۋعا بولاتىنى جونىندە تۇسىندىرۋگە تىرىسامىن. مەنىڭ 10 جىل بانك جۇيەسىندەگى قىزمەتىم مەن 7 جىل كاسىپكەرلىك تاجىريبەم ماعان بۇل مۇمكىندىكتى بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.
سونىمەن، بۇگىنگى كۇنى قازاقستان نارىعىندا كاپيتالدى ساقتاۋ مەن كوبەيتۋدىڭ قانداي قۇرالدارى بارىن قاراستىرايىق:
1. اقشا (شەتەلدىك ۆاليۋتا)
2. التىن
3. دەپوزيت
4. جىلجىمايتىن مۇلىك
5. قۇندى قاعاز
6. بيزنەس (ىسكەرلىك)
7. بىلىم الۋ
اقشا
اقشانى قاي ۆاليۋتادا ساقتاۋ قاجەت؟ وعان بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق بانكتەرى ۇلگى بولا الادى، سەبەبى ولاردىڭ باستى مىندەتى - مەلەكەتتىڭ كاپيتالىن ساقتاۋ. ۇلتتىق بانكتەر كاپيتالدارىن نەگىزىندە بىرنەشە نەگىزگى ۆاليۋتالاردا جانە التىن ارقىلى ساقتايدى، ياعني، ول التىن-ۆاليۋتا ساقتىق قورلارى دەپ اتالادى. نەگىزگى ۆاليۋتالار:
اقش دوللارى
ەۆرو
اعىلشىن فۋنت سترەلينگى
شۆەيتساريالىق فرانك
جاپوندىق يەنا
ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە كوپشىلىك بۇل سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋدە، الايدا بۇل ماسەلە دەنساۋلىق سياقتى كۇندەلىكتى جانە دە ماڭىزدى نارسە بولىپ تابىلادى. ارينە، دەنساۋلىق ءبىرىنشى ورىندا، بىراق سوڭعى كەزدە ول ءبىزدىڭ قارجىلىق جاعدايىمىزعا دا بايلانىستى بولىپ وتىر ەمەس پە. بۇل ماقالادا مەن كاپيتالدى قالاي ساقتاۋعا بولاتىنى جونىندە تۇسىندىرۋگە تىرىسامىن. مەنىڭ 10 جىل بانك جۇيەسىندەگى قىزمەتىم مەن 7 جىل كاسىپكەرلىك تاجىريبەم ماعان بۇل مۇمكىندىكتى بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن.
سونىمەن، بۇگىنگى كۇنى قازاقستان نارىعىندا كاپيتالدى ساقتاۋ مەن كوبەيتۋدىڭ قانداي قۇرالدارى بارىن قاراستىرايىق:
1. اقشا (شەتەلدىك ۆاليۋتا)
2. التىن
3. دەپوزيت
4. جىلجىمايتىن مۇلىك
5. قۇندى قاعاز
6. بيزنەس (ىسكەرلىك)
7. بىلىم الۋ
اقشا
اقشانى قاي ۆاليۋتادا ساقتاۋ قاجەت؟ وعان بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق بانكتەرى ۇلگى بولا الادى، سەبەبى ولاردىڭ باستى مىندەتى - مەلەكەتتىڭ كاپيتالىن ساقتاۋ. ۇلتتىق بانكتەر كاپيتالدارىن نەگىزىندە بىرنەشە نەگىزگى ۆاليۋتالاردا جانە التىن ارقىلى ساقتايدى، ياعني، ول التىن-ۆاليۋتا ساقتىق قورلارى دەپ اتالادى. نەگىزگى ۆاليۋتالار:
اقش دوللارى
ەۆرو
اعىلشىن فۋنت سترەلينگى
شۆەيتساريالىق فرانك
جاپوندىق يەنا
سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي ءيۋانى نەگىزگى ۆاليۋتالار قاتارىنا قوسىلۋى مۇمكىندىگى قاراستىرىلىپ جاتىر.
اقشانى قاي ۆاليۋتادا جانە قانداي مولشەردە ساقتاۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوڭعى ءبىر جانە بەس جىلدا ۆاليۋتالاردىڭ باعامىنىڭ قالاي وزگەرگەنىن قارايىق. مىسالى، اقش دوللارى، ەۆرو جانە قىتاي ءيۋانىن زەرتتەيىك. (2,3,4-ءنشى سۋرەتتەرگە قاراڭىز)
گرافيكتەردەن ءبىر جىل ىشىندە ەڭ كوپ ءوسىم بەرگەنى قىتايدىڭ ءيۋانى (4,2%) ەكەنىن كورىپ وتىرمىز، ودان كەيىن اقش دوللارى (0,3%), ال ەۆرو 1,2% -عا ارزانداعان. ياعني، ءبىر جىل بۇرىن بۇل ۆاليۋتالارعا ايىرباستالعان اقشا ايتارلىقتاي وزگەرمەس ەدى. ال ەندى 5 جىل ىشىندەگى وزگەرىستى قارايتىن بولساق، مۇندا دا ەڭ ۇلكەن ءوسىم بەرگەنى قىتايدىڭ ءيۋانى (43,6%), ودان كەيىن ەۆرو (22%), ال سوڭىندا اقش دوللارى (15,8%). ۇزاق مەرزىمدەگى ۆاليۋتا باعامدارىنىڭ بولجامدارى تەك قانا 10% سايكەس كەلەتىنىن ايتا كەتكىم كەلەدى، ياعني، بيرجادا وتىرعان ون ساراپشىنىڭ تەك قانا بىرەۋىنىڭ بولجامى ىسكە اسادى. ولاي بولسا ءسىزدىڭ قولىڭىزدا تەك قانا وتكەن جىلداردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنۋىڭىز عانا قالادى. سوندىقتان سىزدەرگە ۇسىنارىم - اقشاڭىزدى مىنا پروپورتسيادا ساقتاڭىز: 30-30-40 (اقش دوللارى -ەۆرو-قىتاي ءيۋانى). قولما-قول اقشانى بانك سەيفتەرىندە ساقتاعان ءجون.
وكىنىشكە وراي كاپيتالدى قولما-قول اقشا رەتىندە ساقتاعان ينفلياتسيادان قۇتقارمايدى، سوندىقتان جىل سايىن شامامەن 5-7%-عا قۇنسىزدانىپ وتىرادى.
التىن
ال ەندى التىن باعاسىنىڭ وزگەرىسىن قاراستىرىپ وتەيىك. (5-ءنشى سۋرەتكە قاراڭىز)
بۇل گرافيكتەن كەزىندە (بەس جىل بۇرىن) التىنعا سەنگەن ادامداردىڭ بۇگىنگى كۇنى ۇلكەن پايداعا كەنەلگەنىن كورىپ وتىرمىز. قازىرگى كەزدە التىن كەسەكتەرىن ءىرى بانكتەردەن ساتىپ الۋعا بولادى، سونىمەن قاتار بانكتەر مەتالل ەسەپ شوتتارىن اشۋ قىزمەتتەرىن كورسەتەدى. مەتالل ەسەپ شوتتارى ارقىلى التىندى الىپ-ساتۋ وپەراتسيالارى سالىقتان بوساتىلادى.
سونىمەن ەگەر دە ءسىز مەنشىك التىن-ۆاليۋتا ساقتىق قورىن قۇرعىڭىز كەلسە، كاپيتالدى مىنا مولشەردە ساقتاۋىڭىزعا بولادى: 15-15-20-50 (اقش دوللارى-ەۆرو-قىتاي ءيۋانى-التىن).
دەپوزيتتەر
بۇل قۇرال ءسىزدىڭ كاپيتالىڭىزدى ينفلياتسيادان ساقتايدى. دەپوزيتتىڭ ۆاليۋتاسىن جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي تاڭداۋىڭىزعا بولادى. ەڭ باستىسى بانكتى دۇرىس تاڭداپ الۋ قاجەت. بۇل ماسەلەنى شەشۋگە سىزدەرگە تانىمالى حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىكتەرى (Fitch, Moody's Standard & Poor's) كومەكتەسە الادى. ولار ۇنەمى بانكتەردىڭ تولەم قابىلەتىن انىقتاپ، ولاردىڭ رەيتينگتەرىن تۇزەتىپ وتىرادى. نەعۇرلىم بانكتىڭ رەيتينگى جوعارى بولسا، سوعۇرلىم وعان سەنىم ارتۋعا بولادى. ەگەر دە بانكتىڭ رەيتينگىسى بولماسا (ورتا جانە كىشىگىرىم بانكتەر) وندا دەپوزيتكە تولەنەتىن سىي-اقىسىنا نازار اۋدارىڭىز. نەعۇرلىم پايىز جوعارى بولسا، سوعۇرلىم تاۋەكەلىڭىز جوعارى بولادى، ياعني، اقشاڭىزدان ايىرىلىپ قالۋ قاۋپىڭىز وسەدى. بىراقتا سىياقىنىڭ تومەن بولۋى بانكتىڭ سەنىمدى ەكەنىن بىلدىرە بەرمەيدى. ادەتتە سىياقى مولشەرى ينفلياتسيا كوەففيتسيەنتىنە جۋىق بولادى. سونىمەن قاتار، بانكتەر ءار توقسان سايىن گازەتتەر ارقىلى وزدەرىنىڭ قارجىلىق جاعدايى جونىندە ەسەبىن بەرىپ وتىرادى.
قورتىندىلاپ كەلگەندە، اقشاڭىزدى رەيتينگىسى جوعارى بانكتەردە ۇستاڭىز دا ۇنەمى رەيتينگتەرىنىڭ وزگەرۋىن باقىلاپ وتىرىڭىز.
جىلجىمايتىن مۇلىك
بۇگىنگى كۇنى جىلجىمايتىن مۋلىك پايدا تابۋدىڭ سەنىمدى كوزى ەكەنىن ءار وقۋشى بىلەتىن سياقتى. كوپتەگەن ادامدار ءوز بايلىعىن سونىڭ ارقاسىندا جاساعان، الايدا تاقىرعا وتىرىپ قالعاندار دا از ەمەس. قالاي بىرىنشىلەر قاتارىندا بولساق؟
باسىندا تابىس تۋرالى ايتىپ كەتەيىن. ەگەر دە مۇلىكتەن كورەتىن تابىسىڭىز (جالعا بەرۋ اقىسى) بانكتىڭ تولەيتىن سىياقىسىنان كەم بولسا، ول مۋلىك سىزگە تىم قىمبات تۇسكەنىن بىلە الاسىز. مۇلىكتى ساتىپ الۋ الدىندا ەسەپتەپ كورىڭىز:
سول اقشانى بانككە سالسام اي سايىن قانداي تابىس كورەمىن؟
نەمەسە مۋلىكتى ساتىپ الىپ ونى جالعا بەرسەم تابىسىم قانشا بولادى؟
مۇلىكتەن تۇسەتىن تابىس بانكتىڭ سىي-اقىسىنان جوعارى بولۋى كەرەك، سەبەبى مۇلىككە سالعان اقشانى جوعالتىپ الۋ قاۋپى (مۇلىكتىڭ باعاسى تومەندەۇى مۇمكىن، ءورت، جەر سىلكىنىسى جانە ت.ب.) جوعارى بولىپ ەسەپتەلەدى. جىلجىمايتىن مۇلىككە سالىنعان كاپيتال 10-12 جىلدا (قازاقستاندا) اقتالۋى ءتيىس. ارزان مۇلىكتى ساتىپ الۋعا اسىقپاڭىز. كەيىن ونداي مۇلىكتى جالعا بەرۋ قيىن بولۋى مۇمكىن. ينتەرنەتتە جىلجىمايتىن مۇلىكتى قالاي تاڭداۋ جونىندە كوتەگەن اقپارات كەزدەستىرۋگە بولادى، سونىمەن قاتار بۇل كاسىپپەن اينالىساتىن اگەنتتىكتەر دە كوپ. سولاردىڭ كەڭەسىن تىڭداعانىڭىز دۇرىس بولار، ال ودان دا جاقسىسى كاسىپقوي ماكلەرلەردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنسەڭىز كوپتەگەن قاتەلىكتەردەن باسىڭىز امان بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.
قۇندى قاعازدار
قۇندى قاعازدار ينۆەستيتسيالاردىڭ ەڭ قاۋىپتى تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. ولاردىڭ تۇرلەرى مەن ايىرماشىلىقتارى تۋرالى ينتەرنەتتەن نەمەسە كاسىپقوي بروكەرلەرىنەن بىلە الاسىزدار. مەن نەگىزگىسى تۋرالى ايتقىم كەلەدى. قۇندى قاعازعا سالىنعان اقشا ءبىر مەزەتتە ءسىزدى نە باي قىلادى، نە جۇرداي قىلادى. ەگەر ءسىزدىڭ نەرۆ جۋيكەڭىز مىقتى بولسا جانە دەنساۋلىعىڭىزدى اياماساڭىز، وندا، العا! سىزگە كىم نە ايتسا دا، ءسىزدى بۇل ينۆەستيتسيادا مۇحيتتاعى كىشكەنتاي قايىقپەن سالىستىرۋعا بولادى (ارينە دجوردج سوروس بولماساڭىز). نە بولسادا قۇندى قاعازعا كاپيتالىڭىزدىڭ 10 پايىزىنان استامىن جاراتپاڭىز، ودان دا قايىرىمدىلىققا جۇمساڭىز. ەگەر دە باي بولۋ جولىنان تايعىڭىز كەلمەسە كەلەسى بولىمگە كوشىڭىز.
بيزنەس
ادامزات بۇدان دا قىزىعىن ءالى ويلاپ تاپپاعان شىعار!
العاشىندا مەنىڭ قولداناتىن ەرەجەلەرىممەن تانىس بولىڭىز:
1. تاڭداعان بيزنەسىڭىزدى كەم دەگەندە ءبىر جىل زەرتتەڭىز. ەگەر بۇل ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ىقىلاسىڭىز ودان بەتەر كۇشەيسە، وندا باستاي بەرۋگە بولادى.
2. جاڭا بيزنەس اشۋعا نەسيە الماڭىز. نەسيە تەك قانا ءارى قاراي دامۋ ءۇشىن كەرەك.
3. سەرىكتەسىڭىز ەكەۋدەن استام بولماسىن. «قويشى كوپ بولسا، قوي ارام ولەدى» دەگەندەي.
4. العاشقى بيزنەسىڭىزگە كاپيتالىڭىزدىڭ 20% جۇمساڭىز. العاشىندا كوپتەگەن قاتەلىكتەردى باستان كەشىرەسىز، توجىريبە جينايسىز. اشىلعان بيزنەستەردىڭ بەسەۋىنەن بىرەۋى عانا ىسكە اسادى.
5. كاسىپقويلاردىڭ كومەگىنەن قاشپاڭىز. (يۋريستەر، ماركەتولوگتار، جارناما اگەنتتىكتەرى جانە ت.ب.)
6. كومپانيانىڭ نەگىزى ۇجىم. ەڭ تاماشا بيزنەستى دە قابىلەتسىز قىزمەتكەرلەر جوققا شىعارادى.
7. باسقا ەلدەرگە بارىپ تۇرىڭىز، توجىريبە جيناڭىز، جاڭا يدەيالار ىزدەڭىز.
8. جەتىستىككە جەتكەندەردەن ۇيرەنىڭىز، ءوز جەتىستىكتەرىڭىزبەن ءبولىسىڭىز!
9. تاڭداعان جولدان تايىنباڭىز! ماسەلەلەردى بىردەن شەشىڭىز!
10. بالالارىڭىزعا بۇرىننان دا كوپ كوڭىل ءبولىڭىز!
ەگەردە وسىنىڭ ءبارى سىزگە ساي بولسا، وندا ءسىز ساتتىلىك جولىنداسىز. ادەتتە بيزنەستە تابىس مولشەرى 20-50% قۇرايدى. ەگەر دە تابىسىڭىز ودان جوعارى بولسا، وندا ول وتە شاعىن (گازەت ساتۋ) نەمەسە تاۋەكەلى وتە جوعارى (نوۋ-حاۋ).
ارينە، بيزنەس تۋرالى ءالى كوپتەگەن قىزىقتى جايتتار ايتا بەرۋگە بولادى، بىراقتا باستاپ كورگەن دۇرىس بولار.
ءبىلىم الۋ
ەڭ باستى جانە ماڭىزدى كاپيتال ول ءسىزدىڭ ءبىلىمىڭىز. بۇل كاپيتالدى ءسىز ەشقاشان جوعالتپايسىز. ءبىلىم الۋعا جۇمسالعان كاپيتال ەشقاشان ارتىق بولمايدى (وتە سيرەك بولماسا). ادەتتە ءبىلىم الۋعا جۇمسالعان كاپيتال ونشا ۇلكەن سومانى قۇرامايدى جانە دە تەز ارا ۋاقىتتا جۇمسالعان اقشا قايتا ورالىپ ءسىزدىڭ العاشقى كاپيتالىڭىزدىڭ نەگىزىن قۇرايدى.
وسىمەن كاپيتالدى قالاي ساقتاۋعا بولادى جانە ونى كوبەيتۋ جولدارى تۋرالى قىسقا دا نۇسقا جاۋاپ بەردىم عوي دەپ ۇمىتتەنەمىن. تاڭداعان جولدارىڭىز ءساتتى بولسىن!
«اباي-اقپارات»
