تەرگەۋگە ءتۇسىپ، وقۋدان شىعىپ قالدىم - دەيدى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسۋشى سالامات شارىقباەۆا.

الماتىداعى ايەلدەرگە ارنالعان پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. جاتاقحانادا تۇرامىن. ماقانشى اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، جوعارعى وقۋ ورنىنا 1983 جىلى تۇسكەن ەدىم. ستۋدەنتتىك قىزىقتى كۇندەر قالىپتى جاعدايدا ءوتىپ جاتقان. 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى باستالعاندا مەن ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتى بولاتىنمىن. سول كەزدەگى قازاقستان ورتالىق كوميتەتىندەگى وزگەرىستەردى ينستيتۋت قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەن مەن جانە مەنىڭ قۇربىلارىم العاشىندا بىلگەمىز جوق.

ساباقتان كەلىپ، اسحانادان تۇستىك اسىمىزدى ءىشىپ، بىرنەشە قىز بولمەمىزدە ەرتەڭگى ساباعىمىزدى پىسىقتاپ وتىرعانبىز. ءبىر ۋاقىتتا تەرەزەمىزدىڭ تۇبىنەن ءبىر توپ جىگىتتەردىڭ «قىزدار، ورتالىق الاڭعا كەلىڭدەر، ميتينگ بولىپ جاتىر، سونى قولداڭدار»،-  دەپ ايعايلادى. ولار ءبىراز تۇرىپ، قايتا-قايتا ايعايلاعان سوڭ، كەتىپ قالدى. ءبىز جاپاتارماعاي ورنىمىزدان تۇرىپ، «ول بولىپ جاتقان قانداي ميتينگ»، - دەپ ويلادىق. بولمەدەگى قىزدارمەن ويلاسا كەلە، ورتالىق الاڭعا بارىپ كەلۋدى ۇيعاردىق. ءسويتىپ، ءۇش-ءتورت قىز بارىمىزدى كيىنىپ، الاڭعا تارتتىق. كەلگەنىمىزدە، ورتالىق كوميتەتتىڭ الدىنداعى الاڭدا  جينالعان قالىڭ جاستاردى كوردىك. دۋ-دۋ ەتكەن ءنوپىر ادام قاراسى، ەل اۋىزىنداعى «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانىن ايتىپ تۇر ەكەن. الاڭنىڭ اينالاسىن قورشاعان ميليتسيا مەن اسكەر جاساقتارىن كوردىك. ءبىرازدان كەيىن قايسىبىر جاستار قاردى جەنتەكتەپ، الگىلەرگە قاراي لاقتىرا باستادى. سولاق ەكەن، جىگىتتەردىڭ  بىرقاتارى اينالادان ىزدەپ- تاۋىپ، قولدارىنا ىلىككەن ءتۇرلى زاتتاردى، كىرپىش، مراموردىڭ سىنىقتارىن جانە باسقادا نارسەلەردى لاقتىرۋعا كىرىستى. بۇل ارەكەت ۇزاق  ۋاقىتقا سوزىلدى. 

تاعى ءبىر ايتارىم، الاڭنىڭ شەت جاعاسىندا ءورت سوندىرۋگە ارنالعان ماشينالاردىڭ قاتار-قاتار تۇرعانىن بايقاعان ەدىم. جەڭىلدەۋ كيىنىپ شىققان ءبىز، قالاي دەسەكتە توڭا باستادىق. قاراڭعىلىقتىڭ تۇسكەنىن ايعاي-شۋدىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ بايقاماپپىن، ءبىر كەزدە الاڭدى قورشاپ تۇرعان ميليتسيا مەن اسكەر جاساقتارى جاستاردى قۋىپ، ۇرىپ-سوعىپ تاراتا باستادى. سولاق ەكەن، جاستار مەن جاساقتاردىڭ اراسىندا ناعىز توبەلەس باستالدى دا كەتتى. مەن وزىممەن بىرگە كەلگەن قۇربىلارىمنىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەي قالدىم. قولدارىندا كۇرەكشەلەرى بار سولداتتار جينالعانداردى اياماي ۇرىپ، جابىلىپ ۇستاپ، دايىن تۇرعان ارنايى كولىكتەرگە تيەي باستادى. قۇربىلارىمدى ىزدەپ، ايعايلاپ جۇرگەن كەزدە، قارسى الدىمنان كەلگەن سولدات،  قولىنداعى زاتىمەن  باسىمنان ۇرىپ جىبەرگەنى. 

تالتىرەكتەپ كەتكەن مەن قۇلاي جازداپ، ارەڭ تۇزەلدىم.  سونان كەيىن، بىرنەشەۋى قولىمدى قايىرىپ ۇستاپ، جابىق ماشيناعا اكەلىپ، ىشىنە قاراي لاقتىرىپ جىبەردى. سونان سوڭ، بەتى مەن ەرىندەرى ءىسىپ كەتكەن، ۇستەرىنە قان قاتقان، جارادار بولعان  قىزدار مەن جىگىتتەر تولى كولىك ورىنىنان قوزعالىپ، ءبىراز ۋاقىت جۇرگەن سوڭ، اينالاسى قورشالعان عيماراتقا اكەلىپ ءتۇسىردى دە، ءبىزدى قاماپ تاستادى. كەيىننەن ۇققانىم، بۇل الماتى قالاسىنداعى ماسكەۋ اۋدانىنىڭ تەرگەۋ يزولياتورى ەكەن.  ازدان كەيىن، ءبىر-بىرلەپ ءبىزدى كەڭسەگە الىپ كەلىپ، تەكسەرىپ، تەرگەۋ باستالدى. مەنى دە ءبىر ۋاقىتتا تەرگەۋشىنىڭ الدىنا الىپ كەلدى. ءالى ەسىمدە، قايدا وقيتىنىمدى، قايدان كەلگەنىمدى جانە الاڭعا نە سەبەپتى بارعانىمدى جانالقىمعا الىپ سۇراعانى.

سونىمەن قاتار، قاسىمدا كىمدەردىڭ بولعانىن جانە ولاردىڭ اتى-جوندەرىن انىقتاۋعا كىرىستى. مەن، شامام كەلگەنشە ەشتەڭەنى ايتپاۋعا تىرىسىپ، قالادا اعامنىڭ ۇيىندە تۇراتىنىمدى ايتىپ، مىزباقپاي تۇرىپ الدىم. ىشىمنەن قاتتى قورقىپ، «وقۋدان شىعىپ قالاتىن بولدىم-اۋ، ءتىپتى سوتتاپ جىبەرسە قايتتىم»، - دەپ قينالدىم. تاعى ءبىر ايتارىم، وسى جەلتوقسان وقيعاسى باستالماي تۇرىپ، ءبىراز اي بۇرىن تۇرمىسقا شىققان ەدىم. جولداسىم  اۋىلدا تۇراتىن. ىشىمدە ءۇش ايلىق بالام بار. وسىلاردىڭ بارلىعىن ويلاپ، ءارى – ءسارى بولدىم. تەرگەۋشى ءبىر كەزدەردە مەنەن تۇراتىن ءۇيىمنىڭ تەلەفونى بارما دەپ سۇرادى. مەن بولسام قولما-قول اعامنىڭ ءۇيىنىڭ تەلەفونىن بەردىم. تەرگەۋشى  بىردەن ۇيگە تەلەفون سوعىپ، اعام ايتعازىنى وسىندا شاقىردى. كوپ ۇزاماي الىپ- ۇشىپ، سول كەزدەردە كازمۋ-دە ساباق بەرەتىن اعام جەتىپ كەلدى. تەرگەۋشى  كوزىمشە مەنىڭ سول ۇيدە  تۇراتىن-تۇرمايتىنىمدى انىقتادى. كوپ نارسەلەردى مەنەن جانە اعامنان سۇراعاننان كەيىن، اعام  ءوزى كەپىلدىك بولىپ، مەنى ۋاقىتشا تەرگەۋشىدەن سۇراپ الدى. ەشقايدا كەتپەيمىن دەپ ۇسىنعان قاعازىنا قول قويىپ بەردىم. دەگەنمەن، ءالى دە تەرگەلەتىنىمدى قاتاڭ ەسكەرتىپ، ارەڭ بوساتتى.

سول كۇنى اعامنىڭ ۇيىندە بولىپ، ەرتەڭىندە جاتاقحاناعا كەلدىم. كەلسەم، تۇراتىن جەرىمىزدىڭ ەسىگى تارس جابىلعان، ەشكىمدى كوشەگە شىعارمايدى. ارەڭ دەپ كۇزەتتە تۇرعانداردان سۇرانىپ ءجۇرىپ، جاتاقحاناعا كىردىم. بولمەدە وزىممەن بىرگە تۇراتىن قىزداردىڭ ءبىرى دە جوق. كەشە ولار مەنىمەن بىرگە كەتكەننەن ءالى قايتىپ ورالماعان ەكەن. ىشىمنەن ولاردىڭدا ۇستالىپ، قاماۋعا الىنعانىن  ۇقتىم. ەندى ءبىزدى ينستيتۋتتا تەرگەۋ باستالدى. دەكاناتتا كەشە قايدا بولعانىمىزدى، نەمەن اينالىسقانىمىزدى انىقتاۋعا كىرىستى. كوزىم قاراۋىتىپ، باسىم اينالىپ جۇرگەن مەن، ماندىتىپ دۇرىس جاۋاپ بەرە المادىم. اقىرى مەنى وقۋدان شىعارىپ جىبەردى. اعام ايتقازىنىڭ ۇيىنە قالاي كەلگەنىمدى بىلمەيمىن، مەنى تۋىستارىم  قالاداعى №4-ءشى  ورتالىق اۋرۋحاناعا اكەلىپ، ەمدەلۋگە جاتقىزىپ تاستادى. سودان ول ارادا ون كۇندەي جاتىپ ەمدەلدىم. وسى كۇندەردىڭ ىشىندە، سول تەرگەۋ بولىمىندەگىلەر اۋرۋحاناعا قايتا-قايتا تەلەفون شالىپ،  ۇنەمى تەكسەرىپ تۇردى.  تەگى مەنى قاشىپ كەتپەسىن دەپ ويلادى-اۋ.

اۋرۋحانادان شىققان سوڭ، اعامنىڭ ۇيىنە كەلىپ، ءبىراز كۇندەر سوندا بولدىم. ارا-اراسىندا وقۋ ورىنىمداعى دەكاناتقا بارىپ ءجۇردىم. ولار مۇلدە جولاتپادى، ءتىپتى سويلەسپەدى دە. بىردە جاتاقحاناعا بارعانىمدا، وزىممەن بىرگە تۇراتىن قىزداردى كەزدەستىردىم. كيىمدەرىن جيناپ، ەلدەرىنە قايتقالى جاتىر ەكەن. تۇرلەرىنەن جىلاعاندارى كورىنىپ تۇر. ولاردا الاڭدا ۇستالىپ، ءبىراز كۇندەر قاماۋدا بولىپتى. تەرگەگەن كورىنەدى. سول تەرگەۋ يزولياتورى ينستيتۋتقا حابارلاسىپ، بۇلاردى وقۋدان شىعارتىپ  جىبەرىپتى. بولمەلەس ەكى قۇربىمنىڭ بىرەۋى ءوزىم سەكىلدى ماقانشىدان بولسا، ەكىنشىسى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ (ول كەزدە سەمەي وبلىسى بولەك ەدى) زايسان اۋدانىنان بولاتىن. ءسويتىپ، ءبارىمىز ويدا جوقتا وقۋدان شىعىپ قالدىق. قاتتى قينالدىق. 

دەگەنمەن، ولار ەلدەرىنە كەتكەنىمەن، بىرنەشە جىلدان كەيىن قايتادان  كەلىپ سىرتتاي وقۋدى ءبىتىرىپ الدى. مەن بولسام اعامنىڭ ۇيىندە تۇرىپ جاتتىم. الماتىدا سول ءبىر كۇندەرى  قازاقتار ءۇشىن اۋىر بولدى عوي. كوشەدە ءجۇرۋدىڭ ءوزى ءبىزدىڭ قازاقتارعا قاۋىپتى بولاتىن. وقۋدان شىعىپ قالعانىما قانشالىقتى وكىنگەنىممەن، ءۇمىتىمدى ۇزبەي ينستيتۋتتىڭ اكىمشىلىگىنە، ءوز فاكۋلتەتىمنىڭ دەكاناتىنا ۇنەمى بارىپ، جولىعىپ تۇردىم. ءسويتىپ جۇرگەنىمدە، ءتورت ايدان كەيىن مەنى اقىرى قايتادان وقۋعا قابىلدادى عوي. سونداعى قۋانعانىمدى ايتساڭشى. قينالىپ، قورقىپ جۇرسەمدە، بارلىق مۇمكىندىگىمدى سالىپ، وقۋدى جاقسى وقىدىم. ايتەۋىر، اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ، ينستيتۋتتى ءبىتىرىپ، ديپلومىمدى  قولعا الدىم. دەگەنمەن، سول ءبىر قيىن-قىستاۋ كۇندەردىڭ بەلگىسىندەي، كەيدە ءالى كۇنگە دەيىن كەزىندە سوققى تيگەن باسىمنىڭ اينالاتىنى جانە قان قىسىمىم كوتەرىلىپ، اۋىراتىنى بار. بىراق، ەلىمىزدىڭ وسى كۇنگى تاۋەلسىزدىگىنە قۋانىپ، ءوز ۋاقىتىندا ەل-جۇرتىمىز  ءۇشىن نامىس قۋىپ، الاڭدا بولعانىما، تاياق جەپ، تەرگەۋدە بولسامدا، دەنساۋلىعىم ءۇشىن قينالسامدا، ەشكىمگە رەنجىمەيمىن. ىشىمنەن «تاۋەلسىزدىگىمىز ماڭگىلىك بولعاي»،- دەپ، ۇنەمى ويلاپ جۇرەمىن. جاستارىندا وتانىن، جۇرتىن  سۇيە بىلمەيتىن، ءپاتريوتيزىمى بولماعان ەلدە، ول مەملەكەت كوپ ۇزاماي قۇلاپ قالادى. بۇل الەم تاريحىندا تالاي رەت دالەلدەنگەن نارسە عوي. سوندىقتان، مەملەكەتتىك يديولوگيانىڭ باسىم باعىتى جاستاردى تاربيەلەۋگە، ەلىن، اتامەكەنىن سۇيۋگە جانە قۇرمەتتەۋگە باعىتتالۋى كەرەك. مەن، سولاي ويلايمىن،-  دەيدى سالامات ورىنبايقىزى شارىقباەۆا.

قازىرگى كۇندەرى سالامات ورىنبايقىزى ماقانشىداعى جاستارعا ارنالعان ورتالىق كىتاپحانادا قىرىق ەكى جىل بويى كىتاپحاناشى بولىپ ىستەپ كەلەدى ەكەن. ءبىز قادىرمەندى اپايىمىزعا مىقتى دەنساۋلىق جانە وتباسىلىق باقىت تىلەيمىز!

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

Abai.kz