كەشەلى بەرى رەسەي فەدەراتسياسى مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم جونىندەگى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆتىڭ رەسەيدىڭ ءبىرىنشى ارناسىنداعى «قازاقستاننىڭ تەرريتورياسى – رەسەي تاراپىنان ۇلكەن سىيلىق» دەگەن سوزىنە قاتىستى الەۋمەتتىك جەلى دۇرىلدەپ تۇر.

بۇرىن بەلگىلى سايراعىش ساياساتكەرلەر جيرينوۆسكي، ليمونوۆتاردىڭ جانە تاعى باسقالارىنىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزگە قارسى سوزدەر ايتىپ قوياتىنىنا جەڭىل قاراپ ۇيرەنىپ قالعان ەدىك… ەندى مىنە دۋمانىڭ تورىنەن كوميتەت توراعاسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆتىڭ «جاڭا» جالالى ءسوزى ەستىلدى… ونىڭ رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين باسقاراتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسى مۇشەسى ەكەنى دە ويلاندىرماي قويمايدى. وسى جازدا ەلدىڭ ءبارى اتى جامان ىندەتپەن الىسىپ جاتقاندا، ءپۋتيننىڭ ءوزى دە جامان ىندەتىن جاسىرماي، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر تەرريتورياسىنا كەزەكتى تاسىن لاقتىرىپ جىبەرگەن ەدى. ءيا، رەسەي پرەزيدەنتى 2015 جىلى دا «قازاقستاندا بۇرىن مەملەكەت بولماعان» دەپ سوعىپ جىبەرگەن بولاتىن. سول جىلى «اق جول» پارتياسى توراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ باستاپ، 5 ادام قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تويلاۋدى ۇسىنىپ، ەلباسىعا حات جازعان ەدىك. كوپ ۇزاماي تاريحي ماڭىزى زور مەملەكەتتىك مەرەيتوي مەرەيىمىزدى اسىردى. ال قازاق ەلىنىڭ تاريحى قازاق حاندىعىنىڭ باستاۋى – التىن وردادان ارى اسىپ، كوك تۇرىكتەر قاعاناتىنا، ساقتار مەن عۇندارعا دەيىن بارىپ، 3 مىڭ جىلدان اساتىنى انىق.

كەشەگى نيكونوۆتىڭ سوزىنە بايلانىستى «رەسەي دەپۋتاتىنا نە دەيسىزدەر؟» دەپ، ءبىزدىڭ اتىمىزدى دا تىركەپ، ۇلت مۇددەسىنە الاڭداپ جاتقان اعايىندارعا ايتارىمىز، بۇل رەسەي ساياساتكەرلەرى تاراپىنان جاسالىپ جاتقان العاشقى ارانداتۋشىلىق ارەكەت ەمەس. كەزىندە كورشى ەلدىڭ كوسەمسىگەن دەپۋتاتى تۇگىلى، كوسەمىنە دە جاۋاپ بەرگەن ەدىك. بۇل دا، نيكونوۆتىڭ بىقسىتىپ وتىرعانى سول باياعى ويدان شىعارىلعان «جەر ماسەلەسى…».

بيىلعى جازداعى رەسەي پرەزيدەنتى «روسسيا 1 ۇلتتىق ارناسىندا»: «ۆوزنيكاەت ۆوپروس: ەسلي تا يلي ينايا رەسپۋبليكا ۆوشلا ۆ سوستاۆ سسسر، نو پولۋچيلا ۆ سۆوي باگاج وگرومنوە كوليچەستۆو روسسيسكيح زەمەل – تراديتسيوننىح روسسيسكيح يستوريچەسكيح تەرريتوري، ا پوتوم رەشيلا ۆىيتي يز سوستاۆا؟ نو توگدا بى ۆىحوديلا حوتيا بى، س چەم پريشلا، ي نە تاششيلا س سوبوي پوداركي وت رۋسسكوگو نارودا»، -دەگەن ەدى. سول كەزدە، 2020 جىلدىڭ 24 ماۋسىمىندا «قازاق ءۇنى» گازەتى/سايتىندا: «تاعى شايقالا باستاعاننىڭ ميى شايقالا باستايدى… پۋتين ءوز ءسوزىنىڭ كەيىپكەرىنە اينالا باستادى…» اتتى ماقالامىزدا قارىمتا جاۋاپ بەرگەن بولاتىنبىز.

«ارينە، كرەمل قوجايىنىنىڭ بۇل ءسوزى ەشقانداي ۇعىمعا سىيمايدى. سەبەبى ەشقانداي رەسپۋبليكا رەسەيدەن «سىيلىق» الىپ كەتكەن جوق، ءوز تەرريتورياسى بويىنشا كىرىپ شىقتى كەڭەس وداعىنا. ال قازاقستان وداقتان ەڭ سوڭعى بولىپ، ءتىپتى، رەسەيدەن دە كەيىن 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا شىقتى. ال باس جاعىنا بارىسا بەرسەك، ومبى، استراحان سەكىلدى كوپتەگەن قالالاردى ايتپاعاندا قازاقتاننىڭ كەڭەس وداعىنا كىرگەندەگى العاشقى استاناسى ورىنبوردىڭ ءوزى رەسەيدە قالىپ قويدى. ەگەر ءبارىمىز دە تاريحي جەرلەرىمىزدى تۇگەندەۋگە كىرىسەتىن بولساق، ءوزىمىز ۇندەمەي-اق، بەيتاراپ تۇلعا بەلورۋسسيانىڭ باسشىسى، باتىر باتكو الەكساندر لۋكاشەنكونى سويلەتەمىز: «باتۋ حاننىڭ كەزىنە ورالساق، بۇكىل رەسەي مەن شىعىس ەۋروپانى قازاقستان مەن موڭعولياعا بەرۋ كەرەك». بۇل قازاقتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ، تۋرا ايتىلعان ءسوز ءپۋتيننىڭ: «قازاقستاندا بۇرىن ەشقانداي مەملەكەت بولماعان» دەگەن ساندىراعىنا دا لايىقتى جاۋاپ»-دەپ جازعان ەدىك. بۇل ماقالامىز ورىس تىلىندە دە «يز-زا پوترياسەني ترونا سلۋچايۋتسيا سوترياسەنيا موزگا…» دەگەن تاقىرىپپەن جارىق كورگەن بولاتىن.

دوستىق قارىم-قاتىناس تۋرالى شارتىمىز بار ستراتەگيالىق سەرىكتەس ەل بولىپ تابىلاتىن كورشى ەلدىڭ شوۆينيستىك پيعىلداعى ساياساتكەرلەرى مەن رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ بۇرىنعى كەڭەس وداعىن اڭساپ جۇرگەنى ءبىر بۇل ەمەس. بۇرىڭعى كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەكتىگىن ءار سوزىندە ايتىپ قالىپ ءجۇرۋى ولاردىڭ تەرىس پيعىلىن انىق اڭعارتادى.

پۋتين كەيىنگى كەزدە ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىن بۇرىنعى ساياسي وداققا – كەڭەس وداعىنىڭ كوشىرمەسىنە اينالدىرعىسى كەلىپ جۇرگەنىن دە اشىق بىلدىرە باستاعان. تەك بيىل 2020 جىلدىڭ مامىر ايىندا وتكەن ەۋرازيالىق وداقتىڭ جوعارعى كەڭەسى ماجىلىسىندە قاسقا جولعا تۇسكەن قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاسقايىپ قارسى شىعۋىنىڭ ارقاسىندا الدىن الا كەسىپ-ءپىشىپ قويعان جاڭا كەلىسىمگە قول قويىلماي قالدى.

رەسەي كوسەمىنىڭ كوسەۋىنە دەم بەرگەن دۋمانىڭ ويسىز دەپۋتاتى نيكونوۆتاردىڭ دا جالالى سوزگە جابىسىپ جۇرگەنى دە وسى كەڭەس وداعىن اڭساۋدان تۋعان ارەكەت دەۋگە بولادى. شاماسى، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ءوزىنىڭ ءبىر كەزدە ايتقان بەلگىلى ءسوزىن ۇمىتىپ قالعان سياقتى. ول كەڭەس وداعىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە ۇمتىلۋ تۋرالى سۇراققا: «كەڭەس وداعىن قايتا ورناتقىسى كەلگەندەردىڭ جۇرەگى بار، بىراق ميى جوق» دەگەن ەدى…

شىن تاريحقا ۇڭىلسەك، موسكۆادان باستاپ بارلىق ورىس كنيازدىقتارى سالىق تولەپ تۇرعان التىن وردانىڭ روسسيانىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولعانىن وزىق ويلى ورىس عالىمدارى مويىنداپ، ماقالالار مەن ارنايى كىتاپتار جازۋدا قازىر. ال التىن وردانىڭ اتاسى جوشى حاننىڭ كەسەنەسى قازاقستاندا، ۇلىتاۋدا ەكەنىن بيىل التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ جاتقان ەلىمىزدىڭ كورشى مەملەكەتتەردىڭ ەسىنە تاعى ءبىر سالىپ قويىپ جاتقانى دۇرىس بولعان ەكەن. تەك مەملەكەتىمىزدىڭ باستى مەرەكەسىنە اينالۋى ءتيىس وسى التىن وردا مەرەيتويىن پاندەميانىڭ قول بايلاۋىنان با، جوق، ادەتتەگىدەي كورشى ەلدىڭ كوڭىلىنە جالتاقتادىق پا، ءوز دەڭگەيىندە اتاپ وتە العان جوقپىز! ونى مەملەكەتتىك مەرەيتويدى الەمگە ايگىلەپ، پۋتيننەن باستاپ، بارلىق مەملەكەت باسشىلارىن شاقىرۋ كەرەك ەدى.

ەندەشە، قر پرەزيدەنتى جانىڭداعى ۇلتتىق كەڭەستىڭ 2019 جىلعى العاشقى وتىرىسىندا جاساعان باياندامامىزدا ۇسىنعانىمىزداي، 2023 جىلى التىن وردانىڭ نەگىزىن سالعان جوشى حاننىڭ تاققا وتىرعانىنىڭ 800 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ، بۇل جولى كەتكەن ەسەنى قايتارۋعا ءتيىسپىز! بۇل مەملەكەتتىڭ مەرەيىن اسىرار تويعا قوناق ەتىپ، العاشقىلاردىڭ ىشىندە رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيندى شاقىرۋدى ۇمىتپاۋ كەرەك!

كەشە بۇل رەسەي دۋماسى دەپۋتاتىنىڭ ەلىمىزگە جالا جاپقان سوزىنە قارسى «قازاق ءۇنى» سايتىندا باس رەداكتور ازامات تاسقاراۇلىنىڭ «تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنىن قۇل عانا بىلمەيدى» اتتى ماقالاسى جاريالانعان بولاتىن. سونىمەن بىرگە بۇگىن سايتىمىزدا بەلگىلى عالىم، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى زيابەك قابىلدينوۆتىڭ «رۋكي پروچ وت كازاحستانا! سەۆەرنىي كازاحستان ۆسەگدا بىل، ەست ي بۋدەت يسكوننو كازاحسكوي زەملەي!» اتتى ماقالاسى جاريالاندى. مۇندا بىلىكتى، ۇلتشىل عالىم سولتۇستىك قازاقستاننىڭ باعزىدان بەرى قازاق جەرى ەكەنىن سوقىرعا تاياق ۇستاتىپ،كەرەڭ ەستيتىندەي ناقتى تاريحي قۇجاتتارمەن كەرەمەت دالەلدەپ بەرىپ، رەسەي دەپۋتاتىن كەز كەلگەن ەل ەفيرىندە اشىق پىكىرتالاسقا شاقىردى! ءبىزدىڭ تاريحشى عالىمىمىز بىلگەن دەرەكتەردىڭ بىرەۋىن دە بىلمەي-اق، رەسەيدىڭ عىلىم دوكتورى اتانىپ، رەسەي دۋماسىنىڭ عىلىم جانە ءبىلىم كوميتەتىن قالاي باسقارىپ وتىرعانىنا تاڭعالاسىڭ…

قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەي دۋماسى دەپۋتاتى ۆ.نيكونوۆقا قارسى نوتا جولدادى. ال رەسەيدەگى قازاقستان ەلشىلىگى قاقپاسىنا «سەۆەرنىي كازاحستان- رۋسسكايا زەمليا» دەگەن پلاكات ءىلىپ كەتكەنى بۇل شەتىن ماسەلەنىڭ كوشەلى ورگانداردان كوشەگە دە شىعا باستاۋى دەپ ءبىلۋ كەرەك. بۇل ارانداتۋشىلىق ارەكەتكە دە كورشى ەلدىڭ جاۋاپتى ورىندارى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.

ۇلتتىق رۋح ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋدان باستالادى!

كوك تۇرىكتەگەن كوكتەگەن تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ كوك تۋى كوكتە ماڭگى جەلبىرەي بەرسىن!

قازىبەك يسا،

قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق كەڭەس مۇشەسى

Abai.kz