ءبىزدىڭ بۇل تاقىرىپتى قوزعاۋداعى ماقساتىمىز وسى تەلەجۇرگىزۋشىلەر مەن ديكتورلاردىڭ اراسىن اجىراتىپ الۋ جانە بۇگىنگى اقپارات نارىعىندا قايسىسىنىڭ قاجەتتىلىگىن انىقتاۋ، تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ جۋرناليستىك قابىلەتى، قارىمى، بىلىگى، ءتىلى، ەتيكاسى.

ءبىزدىڭ بۇل تاقىرىپتى قوزعاۋداعى ماقساتىمىز وسى تەلەجۇرگىزۋشىلەر مەن ديكتورلاردىڭ اراسىن اجىراتىپ الۋ جانە بۇگىنگى اقپارات نارىعىندا قايسىسىنىڭ قاجەتتىلىگىن انىقتاۋ، تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ جۋرناليستىك قابىلەتى، قارىمى، بىلىگى، ءتىلى، ەتيكاسى.

ۇلى سوزدە ۇياتتىق جوق، «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» پروديۋسەر مىرزالار جاڭا تولقىنمەن بىرگە كەلگەن تەلەجۇرگىزۋشىلەرگە قويىلاتىن باستى تالاپتاردىڭ ءبىرi  رەتىندە «سەكس سيمۆول» قاسيەتىنە ەگە بولۋ قاجەتتىلىگىن ەنگىزدى. وتپەلى كەزەڭنىڭ ادام شوشىرلىق كوپ جاڭالىعىنىڭ ءبىرى. ءسويتىپ، مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارىن جەتكىزۋشى حانىمداردىڭ جىلتىراعان بەت اۋزىمەن، بۇلتىڭداعان ەرنىنىڭ اياق استىندا قالعان ەفير ەتيكاسى كوزدەن بۇل-بۇل ۇشقان زامان دا بولدى. ەڭ عاجابى، بۇرىنعى ديكتورلاردىڭ ورنىن باسقان قازىرگى تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ ءوزارا اتاۋى اۋىسقانى بولماسا، جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوپتەگەن ارنالاردا كۇنى بۇگىنگە دەيىن دايىن «ديكتوۆكانى» وقىپ بەرۋدەن اسپايتىن «ديكتورلىق» قالىپپەن شەكتەلۋمەن كەلە جاتقانى ۇيات. ارينە، بۇگىندە دە، ديكتورلار ءالى دە بولسا بار. بىراق، «ديكتورلاردىڭ» تەلەارنانىڭ دا، راديونىڭ دا اقپاراتتىق تولقىنىنان ىسىرىلىپ ءتۇسىپ قالۋىنىڭ سىرىنىڭ ءوزى قازىرگى جۋرناليستيكانىڭ تالابى دايىن ءماتىندى نەمەسە جوبانى وقىپ بەرۋ ارقىلى جەتكىزۋدى قاجەت ەتپەيتىندىگىن كورسەتەدى. سەبەبى، ديكتورلار قاتىپ قالعان فورماتتان شىعا المايدى، جۇرگىزۋشىلەر سەكىلدى ەركىن قيمىلداي المايدى. بۇگىنگى كۇن ءۇشىن ءار جوبانى، ءماتىندى ءوز مازمۇنىنا ساي جەتكىزۋدە ۇلكەن شەبەرلىك قابىلەتتىلىك قاجەت. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، اقپاراتتىڭ اۋديتورياعا تەك 90 پايىزى جەتەدى ەكەن. 100 پايىز جەتۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشىلەرگە جۋرناليستىك تە، ارتىستىك تە قابىلەت كەرەك. قىسقاسى، قازىرگى زامان ءبىر تەلەجۋرناليستىڭ بويىنان جان جاقتىلىقتى تالاپ ەتىپ وتىر. دەمەك، ۋاقىت وتكەن سايىن ءبىر جوبا سايىن ءبىر جۇرگىزۋشى، ءبىر رەداكتور، ءبىر ستسەناري اۆتورى، ءبىر رەجيسسەرلiك  ستسەناري اۆتورى، ءبىر پروديۋسەر، سوسىن ءبارىنىڭ ۇستىنەن قارايتىن تاعى ءبىر پروديۋسەر، ءبىر يدەيانىڭ اۆتورى، ءبىر جوبانىڭ جەتەكشىسى سەكىلدى تالانتى مەن بىلىگى جەتسە بىرنەشە عانا ادامنىڭ جاساي الاتىن دۇنيەسىنە جەكە-جەكە جالشىلاردى جالداۋدىڭ قاجەتتىگى ازايا تۇسۋگە ءتيىستى. بۇنداي ءۇردىس نەگىزى قازاقستاندىق راديودا 90-جىلداردىڭ ورتاسىنا قاراي جاقسى قالىپتاسقان ەدى. جانە بۇل وڭتايلىلىق تۇرعىسىندا دۇرىس تا. بىراق، تەلەجۋرناليستەرگە وسى تالاپتىڭ قويىلماي وتىرعانى وكىنىشتى. تەلەجۇرگىزۋشى بولۋ ءۇشىن كوزىڭ ويناپ، ءجۇزىڭ جايناپ تۇرسا بولدى، كىم بولسا سول مەڭگەرىپ كەتەتىندەي «جۇلدىز» بولۋدىڭ ەڭ وڭاي تاسىلىنە اينالىپ كەتكەنى، تەلەجۇرگىزۋشىلىك ارقىلى «كارەرا» جاساۋعا ۇمتىلۋشىلىق قازىرگى تەلەجۋرناليستيكاداعى توقىراۋعا الىپ كەلگەن باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. سونىمەن قازىرگى تەلەجۇرگىزۋشىلىكتى جوعارى كاسىپتىك دەڭگەيگە شىعارىپ وتىرعان الەمدىك جۋرناليستيكادا ولارعا قويىلاتىن تالاپتار مىنالار ەكەن: وزىنشە ويلاپ، قورىتىپ جەتكىزە ءبىلۋ قابىلەتتىلىگى; ساۋاتتى سويلەۋ جانە ساۋاتتى جازۋ; شىعارماشىلىق توپپەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ; كورەرمەن الدىندا ءوزىن-ءوزى ۇستاي ءبىلۋى; جاڭاشا ويلاۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەت. ەندى، وسى تالاپتاردى كەز كەلگەن ءوزىن تانىمال تەلەجۇرگىزۋشىمىن دەپ جۇرگەندەر ءوز بويىنان ىزدەپ كورسىن. ءوز باسىم، وزگەلەردىڭ قىرعىن ەڭبەگىمەن دايىندالعان جوبانى وعان ساۋساعىنىڭ دا ۇشىن تيگىزبەي-اق، اعاسى مەن كوكەسىنىڭ نەمەسە كۇلىم كوز، ويماق ەرىننىڭ ارقاسىندا ەفيردى جاۋلاپ الاتىن، سوسىن سول ەفيردەن اتاسىنىڭ مۇراسى سەكىلدى تۇسپەي قوياتىن «تەلەجۇلدىزداردىڭ» ەفيرگە الىپ شىققانىن كورەرمەن رەتىندە قابىلداي المايمىن. ءتىپتى، كورگىم دە كەلمەيدى. مەن ول جوبانىڭ ىستىق-سۋىعىمەن بىرگە كۇيىپ-ءپىسىپ جۇرگەن، ونىڭ قىرى مەن سىرىن مەنەن جاقسى بىلەتىن اۆتورمەن، رەداكتورىمەن ەكران ارقىلى سىرلاسقىم، سويلەسكىم كەلەدى. ماسەلەن، الدەبىر قوعامدىق-ساياسي جاڭالىقتار نەمەسە وقيعالار تۋرالى ودان بەيحابار جۇرگىزۋشى ماعان نانىمدى اقپارات بەرە المايدى. راس، جۋرناليستىك زەرتتەۋ، ءتىپت 5 مينۋتتىق سيۋجەتتىڭ ءوزى شىعارماشىلىق توپتىڭ سوم ەڭبەگىنەن تۇرادى. بىراق، قازىرگى تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ تالايى ءبىر اۋىز سويلەم قۇراي المايتىنى انىق. ەندەشە، ول جۋرناليست ەمەس. ال، ەكران جۋرناليستەردىڭ ەنشىسىندە. ەكران ارقىلى جۇلدىز بولعىسى كەلەتىندەر كينوعا ءتۇسسىن، ءارتىس بولسىن. ءارى-بەرىدەن سوڭ بۇل بىرەۋدىڭ ەڭبەگى ارقىلى ءوزىن تەگىن جارنامالاۋ بولىپ ەسەپتەلەتىنى حاق. بۇل تەندەنتسيا قازىرگى تەلەجۋرناليستيكانىڭ قادىرىن ءتۇسىرىپ، قوعامممەن بىرگە ىلەسە الماي قالۋىنىڭ مىڭ سەبەبىنىڭ ءبىرى بولا الاتىنىن قايتالاپ ايتقىمىز كەلەدى. قازاق كورەرمەنىن بەزدىرىپ جىبەرگەن تالاي ارزانقول، ءجۇردىم-باردىم دۇنيەلەردىڭ كوبى سول جەڭىل جەلپى جۇرگىزۋشىلەردىڭ بويىنا ءتان كەمشىلىك بولىپ وتىر ەمەس پە؟ سوندا عانا كورەرمەن ءۇشىن نانىمدى دۇنيەلەر جاسالماق. ەفير «كارەرا» جاساۋ بازارى ەمەس. قازىر جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقيتىن قىز اتاۋلىدان قاي سالاعا بارعىسى كەلەتىنىن سۇراساڭ، ءبارى تەلەجۇرگىزۋشى بولعىسى كەلەتىنىن ايتادى. نەگە دەسەڭىز، ارمانى تەك تەلەجۇلدىز بولۋ، باياعى سول «كارەرا» جاساۋ.ءتىپتى، تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ كاسىبي اتاۋىنان گورى «تەلەجۇلدىز» دەگەن اتاۋى وزىپ كەتكەن. دەسە دە، ءبىز ىزدەپ وتىرعان تالاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن تەلەجۇرگىزۋشىلەرىمىز جوق ەمەس، ارينە. ماسەلەن، «استارلى اقيقاتتىڭ» جۇرگىزۋشىسى دينا تولەپبەرگەن جۇرگىزەتىن بۇل جوبانىڭ ءوتىمدى شىعاتىندىعى ونىڭ بويىنان جوعارىدا كورسەتىلگەن تالاپتاردىڭ تابىلاتىندىعى. نەمەسە ءبىر كەزدەرى «ۇلتتىق» ارنانىڭ برەند-جۇرگىزۋشىلەرىنە اينالىپ ۇلگەرگەن قاسىم امانجول، نازيرا بەردالىلاردىڭ، كەيىنگى جىلدارى تالاي قازاقتىڭ جۇرەكجاردى سىرلاسى بولىپ كەتكەن «جۇرەكجاردى» جوباسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى جادىرا سەيدەشتىڭ بويىنان جۋرناليستىك امبەباپتىق قاسيەتتەر ۇشتاسىپ جاتاتىندىقتان ول جوبالار جۇرەككە جەتىپ جاتتى. سونىمەن قوسا، كەيدە، ءبىر جوبا ارقىلى ءساتتى تانىلعان جۇرگىزۋشىنىڭ باسقا جوبانى «ءولتىرىپ» تاستايتىن كەزدەرى دە بولادى. مىسالى، «حابار» ارناسىنىڭ ءبىر كەزدەگى «تارازى» جوباسىمەن تىم ءساتتى جاراسا كەتكەن رينات دۋمانۇلىنىڭ «جەتى كۇنمەن» ءبىر قابىسا الماي-اق قويعانى وسىعان مىسال. قازىرگى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنداعى جاڭالىقتار جۇرگىزۋشىسى رەتىندە اياق استىنان پايدا بولعان جايناگۇل تولەمىسوۆا ارىپتەسىمىزدىڭ قازاقستاننىڭ شەتەلدەرگە بارىپ جاتاتىن ءارتۇرلى ساياسي ماسەلەلەرگە قاتىستى جيىندارىنان جاساعان رەپورتاجدارىن كورىپ وتىرىپ، وعان قانداي «باسشىنىڭ قىراعى كوزى» ءتۇسىپ، وسىنداي جاۋاپتى مىندەتتەردى ارقالاۋعا لايىقتى دەپ تاڭداعانىنا تاڭعالاسىڭ. دايىن ءباسپاسوز بايانىنان الىنعان ەستۋگە اۋىر ءارى تۇسىنىكسىز قاتقىل تىركەستەردى سول قالپىندا وقىپ بەرىپ جاتادى. وقيعانىڭ ەڭ قاجەتتى تۇستارىن جۋرناليستىك پايىمداۋ، ساراپتاۋ جوق. البەتتە، ءسىڭلىمىزدىڭ ايداي جۇزىندە ءبىر ءمىن جوق ەكەندىگى راس، بىراق، شاماسى ەفير جۇرگىزۋشىسىنە تەك كەلبەت بولسا بولدى، قالعانىنىڭ ءبارى انشەيىن دەپ قارايتىن باسەكەڭدەردىڭ قازىرگى تەلەجۇرگىزۋشىگە قويىلاتىن تالاپتان الشاقتىعىنا ءبىر جاقسى مىسال بولىپ قالا الاتىن سەكىلدى. ال، «ءسوز مەرگەن» جوباسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى مارجان بولاتقانقىزىنىڭ قازاقي كەلىستى ءجۇزى جوباعا جاراسار-اق، بىراق، وسى جۇرگىزۋشىنىڭ تەلەاۋديتوريامەن قاتىناسى دەگەن مۇلدەم  جوق، سىرت قاراعان ادامعا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جوباسى سەكىلدى اسەر قالدىرادى. ال، ەلىمىزدىڭ ەكى باستى ارناسى «حابار» مەن «قازاقستاننىڭ» مەملەكەتتىك قانا ەمەس، الەمدىك قوعامدىق ساياسي ماڭىزى زور جيىنداردى كورەرمەنگە جەتكىزۋشى جۋرناليست-جۇرگىزۋشىلەرىمىزدىڭ كوبى جۋرناليستىك پايىمداۋ تۇرعىسىندا اقساپ جاتاتىنى بار. البەتتە، بۇل تۇرعىدا نۇرلان وكاۇلى، ايبەك قوبداباي سياقتى جاس قىرانداردىڭ ءبىزدىڭ سىنىمىزعا جالىنان ۇستاتپاسى انىق. قورىتا ايتقاندا، اتالعان جايتتاردىڭ جۋرناليست-جۇرگىزۋشى ماماندىعى دەگەن ارنايى ماماندىق دايىنداۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى.

تۇيىنشەك

بۇگىندە ەكران ارقىلى دارا تۇلعاعا اينالعان تەلەجۇرگىزۋشىلەردى كۇن سايىن جوعالتىپ بارامىز. «قازاقستان» ارناسىنىڭ شىعارماشىلىق جاۋاپكەرشىلىگىن جەتەكتەپ وتىرعاندارعا قاراساق، بەرەرىن بەرىپ، سارقىلىپ قالعان سول باياعى قاينار ولجاي، سول باياعى سەرىك ابباس شاح. اسىرەسە، سەرىك ابباس شاح اعامىزدى الگى تەلەجۇرگىزۋشىلەردى تاڭداپ تارازىلاۋداعى «ءبىرىنشى ادام» بولىپ وتىرعانىنا قاراپ، تاعى باياعى «ۋگاي-اي»، «دۋدار-اي» جۇرگىزۋشىلەر كوز الدىڭا تولىپ كەتەدى. كەزىندە جاڭا قازاق تەلەۆيزياسىن جاساعان، ءتىپتى، ورنىنان تۇرعىزعان وسى اعالارىمىز ەندى، جاستارعا ورىن بوساتسا، كىم ءبىلسىن، مەزى ەتكەن ستاندارتتار دا ازايار. قازاقستاندىق تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ قانداي بولۋى قاجەتتىگiنە جاڭا ۋاقىت، جاڭا تولقىن جاۋاپ بەرەر، سوندا.

«دالا مەن قالا» گازەتى