توننىڭ جاقسىسىن كيگەن، حاس سۇلۋدى سۇيگەن، جىلقىنىڭ قازاناتىنا ءمىنىپ، قۇستىڭ العىرىن ۇستاعان اقان سەرىنىڭ ومىرىندە باز كەشىپ، ەل-جۇرتتان الىستاپ كەتكەن تۇسى بار ەدى. ايتسە دە قازاق ءوزىنىڭ ەركەسىن ەستەن شىعارماي، سەرىگە دەگەن قۇرمەتتى ەش ۇمىتپاعان. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اقان سەرىنىڭ اتىندا اۋىل سالىنعانى دا سونىڭ ايعاعى ىسپەتتەس ەدى. الايدا بۇگىندە سول اۋىلدا سورايىپ سەرىنىڭ ەسكەرتكىشى عانا قالعان ءتارىزدى. ەندىگى كۇنى ءۇيىندى اراسىندا جالعىز قالعان سول ەسكەرتكىشتى ەلورداعا كوشىرمەسكە امال جوقتاي. كەشە سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات جابال ەرعاليەۆ وسى ماسەلەنى كوتەردى.

توننىڭ جاقسىسىن كيگەن، حاس سۇلۋدى سۇيگەن، جىلقىنىڭ قازاناتىنا ءمىنىپ، قۇستىڭ العىرىن ۇستاعان اقان سەرىنىڭ ومىرىندە باز كەشىپ، ەل-جۇرتتان الىستاپ كەتكەن تۇسى بار ەدى. ايتسە دە قازاق ءوزىنىڭ ەركەسىن ەستەن شىعارماي، سەرىگە دەگەن قۇرمەتتى ەش ۇمىتپاعان. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن اقان سەرىنىڭ اتىندا اۋىل سالىنعانى دا سونىڭ ايعاعى ىسپەتتەس ەدى. الايدا بۇگىندە سول اۋىلدا سورايىپ سەرىنىڭ ەسكەرتكىشى عانا قالعان ءتارىزدى. ەندىگى كۇنى ءۇيىندى اراسىندا جالعىز قالعان سول ەسكەرتكىشتى ەلورداعا كوشىرمەسكە امال جوقتاي. كەشە سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات جابال ەرعاليەۆ وسى ماسەلەنى كوتەردى.

دەپۋتات الدىمەن اقان سەرى قورامسا­ۇلىنىڭ ەجەلگى مەكەنى ماڭىنان 1993 جى­لى سەرىنىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي قوس قاباتتى كوتتەدج ۇلگىسىندە ۇيلەرى سالىن­عان سۋ جاڭا اۋىل بوي كوتەرگەنىن ايتادى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەرەگەسىن جاي­عان جاڭا قونىس اقان سەرى اۋىلى دەپ سەرى ەسىمىمەن اتالعان. اتاقتى ءمۇسىنشى تولە­گەن دوسماعام­بەتوۆتىڭ قولىنان شىق­قان اقجى­گىتتىڭ (اقان­نىڭ شىن اتى - اۆت.) تاماشا ەس­كەرتكىشى دە اۋىل كوركىن كەلىستىرىپ تۇرا­تىن. وسى اۋىلعا، دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى وزبەكستان مەن قىرعىز پرەزيدەنتتەرىمەن بىرگە كەلىپ، ارا­لاپ، ءسۇيسىنىپ تە كەتكەنى بار ەكەن. الايدا اقان اۋىلىنىڭ قازىرگى جايى ادام الاڭ­داي­تىنداي. ونىڭ دا سەبەپتەرى بار­شىلىق. اتاپ ايتقاندا، 1997 جىلى كوك­شەتاۋ وب­لى­سىنىڭ اكىمشى­لىك-شەكارا­لىق وزگە­رىس­تەرىنىڭ ناتيجەسىندە اقان سەرى اۋىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قاراپ كەتەدى. بۇعان وراي اقان اۋىلى كوكشە­تاۋ­دان - 80, ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان 250 شاقىرىم قاشىقتىقتا قالىپتى. وسى وڭ­تاي­سىز وزگەرىستىڭ سالدارى ما، بولماسا 90-جىل­دار­داعى ۋاقىتشا قيىنشى­لىق­تار اسەر ەتتى مە، اۋىل ادامدارى بۇل ارادان ىرگە­سىن كوتەرىپ، بىرتىندەپ كوشە باستاعان-دى. قازىر ءبىر كەزدەرى ءبۇتىن اۋىلدى قۇراپ تۇرعان 60 ءتۇتىننىڭ 15-ءى عانا قالىپتى. كوش­كەن جۇرت تا ءوز ۇيلەرىن بۇزىپ اكەتىپ، سەرىنىڭ اتىنداعى اۋىلدىڭ سيقىن كەتىرگەن. تەك اقان ەسكەرتكىشى عانا كۇڭىرەن­گەن اۋىلدا كوش ءۇيىن­دىلەرىنىڭ ورتاسىندا جالعىزدا­نا باستاپتى. وسىلاردى ايتا كەلە، سەناتور تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ شەتىن شىعاردى. «بارىمىزگە بەلگىلى ءبىر كەزدەرى ەرەيمەنتاۋ دالاسىنداعى ۇلكەن دوڭەسكە اقاننىڭ تۇلپارى قۇلاگەرگە قۇرمەت رەتىندە زور ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، كەيىن سول ەسكەرتكىش قولدى بولىپ كەتىپ ەدى. ەندى اقان سەرى اۋىلىنداعى ەسكەرتكىش تە ءدال وسىلاي باز بىرەۋدىڭ قانجىعاسىندا كەت­پەسىنە كىم كەپىل دەپ الاڭدايمىز. سون­دىقتان دا ءۇيىن­دىلەر اراسىندا قاراۋسىز قالىپ، «جۇدەپ» تۇرعان سەرىنىڭ وسى ەسكەرت­كىشىن ەلورداعا اكەلىپ، اقان سەرى اتىنداعى كوشەگە ورناتساق ەتتى»، - دەيدى جابال ەرعا­ليەۆ. راسىندا، قۇلاگەر ەسكەرتكىشى ۇرىنىڭ ولجاسىندا كەتتى، ەندى ايدالادا اڭىراپ تۇرعان اقاندى دا الا كەتۋ الدەكىمدەردىڭ ويىندا جۇرمەسىنە كىم كەپىل؟! ولاي بولىپ جاتسا، سەرىسىن قۇرمەت تۇتقان جۇرت ءۇشىن بۇل دا ۇلكەن سىن بولاتىنى ءسوزسىز.

اگروبانك ماسەلەسى تاعى كوتەرىلدى

تاعى دەيتىن ءجونىمىز بار: اگروبانك قۇرۋ ماسەلەسى بۇعان دەيىن دە دۇركىن-دۇركىن كوتە­رىلگەن. پارلامەنت پەن ۇكىمەت دەڭ­گە­يىندە ءبىرشاما ءسوز بولعانىنا قارا­ماس­تان، ارعى جاعى سيىرقۇيىم­شاقتانىپ كەتكەن وسى وزەكتى ماسەلەنى كەشە سەناتور قۋانىش ايتاحانوۆ قايتا ەسكە سالدى. ساۋال بارىسىندا سەناتور ەلباسىنىڭ اعىمداعى جىل­عى جولداۋىنا توقتالا كەلە، وندا شارۋالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگىن كەڭەي­تە ءتۇسۋ ءۇشىن بالاما جولداردى، ءتيىمدى تەتىك قاراستىرۋ مىندەتى قويىلعانىن اتاپ ءوتتى. «قازىرگى تاڭدا اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردى، اۋىل كاسىپكەرلەرىن نەسيە رەسۋرستارىمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جاع­دايى ءوز دارەجەسىندە ەمەس. ويتكەنى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر شارۋالارعا نەسيە بەرمەيدى، كەپىلدىككە ولاردىڭ جەر تەلىمدەرى مەن عيماراتتارىن، تەحنيكالارىن المايدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى شاعىن شارۋاشىلىقتاردا وندىرىلسە دە، جىل سايىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنەتىن نەسيەلەر تەك ءىرى شارۋا­شىلىقتارعا بەرىلەدى»، - دەيدى سەناتور. بۇل رەتتە قۋانىش ايتاحانۇلى اۋىل شارۋا­شىلىعىن قارجىلاندىرۋ باسقا سالالاردى قارجىلاندىرۋدان الدەقايدا ەرەكشەلەنەتىنىن ايتادى. ويتكەنى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قارجىلىق جانە وندىرىستىك مەرزىمى ءبىر-بىرىمەن سايكەس كەلمەيدى. بۇل - ءبىر. ەكىنشى، ەلىمىزدىڭ كەدەن وداعى مەن بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىس­تىككە ەنۋىن ءھام الداعى كەزەڭدە دسۇ-عا مۇشە­لىگىن ەسكەرسەك، اگرارلىق سەكتوردى جاڭا سالاعا كوتەرۋ، سالا ءونىمىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى تالاپ ەتىلەدى. «الايدا ءبىزدىڭ شارۋالاردىڭ رەسەي مەن بەلارۋس ەلدەرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى تاۋار وندىرۋشىلەرىنە قاراعاندا باسەكەگە قابىلەتى تومەندەۋ. ويتكەنى وسى ەكى ەلدە جەرى مەن مۇلكىن كەپىلدىككە الىپ، ۇزاق مەرزىمگە ارزان نەسيە بەرەتىن، بولىمشەلەرى بارلىق اۋداندا جۇمىس ىستەيتىن اگروبانكتەر ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەت ەتەدى. سوندىقتان دا ەڭ قۇرى­عاندا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ كەدەن وداعى مەن بەك-تە جۇمىس ىستەۋىنە بىردەي جاعداي جاساۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشى­لىعى بانكىن مىندەتتى تۇردە قۇرۋ قاجەت»، - دەيدى قۋانىش ايتاحانۇلى. بۇدان بولەك دەپۋتات اۋىلدا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ 46 پايىزى تۇراتىنىن، 200 مىڭعا جۋىق اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن ءوندىرۋشى­لەر­دەن باسقا، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق، سپورت سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن كاسىپكەرلەردىڭ دە بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. تۇيىندەي ايتقاندا، سەناتور ەگەر اشىلا قالىپ جاتسا، اۋىلداعى بانك كليەنتتەرىنىڭ سانى 1 ميلليوننان اسا­تى­نىن ەسەپتەپتى. «جالپى، اۋىل تۇرعىن­دارى­نىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ، ەلدى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ، ەلى­مىزدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرىپ، بيۋدجەتكە قوماقتى قارجى ءتۇسىرۋ - وسىنىڭ ءبارى اۋىل­دا اۋىل شارۋاشىلىعى بانكىنىڭ كەرەك ەكەنىن دالەلدەي تۇسەدى»، - دەيدى ول.

وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن عانا قىزۋ تالقىلانىپ، كەيىننەن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك كەلىسە الماعاندىقتان، اگروبانك ماسەلەسى جىلى جابىلعان ەدى. ەندىگى شەشىم ءتيىمدى تەتىك رەتىندە تاعى كوتەرىلگەن وسى ماسەلەگە اۋىل شارۋاشىلىعى مي­نيستر­لى­گىنىڭ قانداي جاۋاپ قاتاتىنىنا باي­لانىستى بولماق.

"الاش ايناسى" گازەتى