وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا الماتىداعى «مەگا» ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ كينوزالىندا «كەلىن» ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەر كورسەتىلىمى بولدى. كارتينا 2008 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا دايىن بولعانىمەن، كينوساراپشىلاردىڭ ءارى-ءسارى اڭگىمەسىنەن كەيىن بە، الدە كورەرمەنگە كورسەتۋدىڭ رەتىن تاپپاعاندىقتان با، جۇرتشىلىق «كەلىننىڭ» «بەتاشارىن» ۇزاق كۇتتى. فيلم العاش اقپان ايىندا جابىق جاعدايدا كورسەتىلگەن سوڭ، «كەلىننىڭ» تۇساۋكەسەرىن جاساۋعا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى رۇقسات بەرمەي وتىر» دەگەن دە سىبىستار ەستىلگەن-ءدى. ايتسە دە قويۋشى-رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ كارتيناسى توڭىرەگىندەگى اڭگىمە وڭ شەشىمىن تاپقان بولسا كەرەك، ايتەۋىر، كورەرمەنگە «كەلىنمەن» قاۋىشۋعا مۇمكىندىك تۋىپتى. بۇگىندە «كەلىن» كوركەم ءفيلمى الماتى كينوتەاترلارىندا كورسەتىلۋدە.
ءتۇسىرىلىپ بىتە سالىسىمەن توڭىرەگىندە داۋ-داماي ءورشىپ، جۇرتشىلىقتى ءدۇر سىلكىندىرگەندىكتەن بولسا كەرەك، كارتينانىڭ تۇساۋكەسەرىنە جۇرت وتە كوپ جينالدى. ءتىپتى ءبىر ورىنعا بىرنەشە بيلەت ساتىلىپ، كورەرمەندەر مەن ارنايى شاقىرىلعان قوناقتار ورىنعا تالاسىپ، ۇيىمداستىرۋشىلاردى ابدەن ساستىردى. فيلم ەكراننان كورسەتىلمەس بۇرىن «قازاقفيلمنىڭ» قازىرگى باسشىسى ەرمەك امانشاەۆ ەرمەك تۇرسىنوۆقا كارتيناسى ءۇشىن العىس ايتىپ، ساتتىلىك تىلەدى. ال رەجيسسەر فيلمدەگى اكتەرلەر مەن ءتۇسىرۋ توبىن تولىقتاي ساحناعا شاقىرىپ، ارقايسىسىن كورەرمەنگە جەكە-جەكە تانىستىردى.
«كەلىن» قالاي ءتۇسىرىلدى؟
«كەلىننىڭ» تاريحى ارىدە جاتىر. قىرعىز رەجيسسەرى، بەلگىلى اكتەر اقتان ارىم قۇباتتىڭ ايتۋىنشا، ءفيلمنىڭ يدەياسى وسىدان ون جىل بۇرىن ويلاستىرىلعان. «مەنىڭ جۇمىستارىمنىڭ ىشىنەن سەرگەي بودروۆ وسى «كەلىندى» ۇناتىپ، مەنى ەرمەك تۇرسىنوۆپەن تانىستىرعان ەدى. ەكەۋمىز بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ، ەرمەك ءفيلمنىڭ ستسەناريىن جەتىلدىرىپ جازىپ شىقتى. ءسويتىپ، دايىن ستسەناري «قازاقفيلمنىڭ» بۇرىنعى باسشىسى سەرگەي ءازىموۆتىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ول اتالعان ءفيلمدى قازاقستاننىڭ مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تەندەرىنە وتكىزدى»، – دەدى يدەيا اۆتورى ءارى كرەاتيۆتى پروديۋسەر اقتان ارىم قۇبات.
«كەلىن» تۋدىرعان داۋ
كورەرمەنگە جەتىپ ۇلگەرمەي جاتىپ «كەلىن» كوپ سىنعا ۇشىرادى. ءفيلمدى وتكىر سىنعا العانداردىڭ ءبىرى «قازاقفيلم» كوركەمدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، كينوستسەناريست، جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ بولدى. ول اتالعان كوركەم ءفيلمدى شىندىققا جاناسپايتىن، وتىرىك، قيالي كينو دەپ باعا بەرگەن ەدى. «ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىن» كوركەم ءفيلمى – وتىرىك كينو بولعانىمەن قويماي، قازاقتى جەرگە قاراتاتىن، ماسقارالايتىن كارتينا. ءاربىر جاڭا فيلم جارىققا شىققان سايىن قازاق ۇياتتان جەرگە كىرەتىن بولدى»، – دەيدى جازۋشى. كينو تۇسىرەمىن دەپ باسى داۋعا قالعان ەرمەك تۇرسىنوۆ تا سىندارعا قارسى ءۋاج ايتادى. «كوركەم فيلمنەن تاريحي دەرەك ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ومىردەگى اقيقات پەن ونەردى شاتاستىرماعانىمىز ءجون. مەنىڭ «كەلىنىمە» كوركەمدىك دۇنيە دەپ قاراۋ كەرەك»، – دەيدى رەجيسسەر.
مازمۇن
«كەلىن» ءفيلمى كوك تاڭىرگە تابىنعان، وزدەرىن كوك ءبورىنىڭ ۇرپاعىمىز دەپ ساناعان كونە تۇركىلەر جايلى. كارتينا ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ III-IV عاسىرلارىندا اتا-بابالارىمىز كونە تۇركى تىلىندە سويلەگەن جانە جانۋارلاردىڭ ءتىلىن تۇسىنگەن ۋاقىتتى سۋرەتتەيدى. يسلام داۋىرىنە دەيىنگى كەزەڭدە ادامدار وزدەرىن تابيعاتتىڭ بولشەگى رەتىندە سانايتىن. فيلمدە تاڭىرشىلدىك، شامانيزم كورىنىس تابادى. كونە تۇركىلەر ولگەن ادامنىڭ دەنەسىن جەرگە كومبەي، كوك يەلەرى – كيەلى قۇس، گريفتەرگە بەرەتىن بولعان دەسەدى. كونە تۇركىلەر تۇسىنىگىندە ەرلەر – كۇش يەسى، ايەل ۇرپاق جالعاستىرۋشى دەپ سانالعان. فيلمدەگى وقيعا قاراعايلى، قارلى التاي تاۋىندا ءوربيدى. كونە تۇركى عۇرپىمەن قىز ۇزاتىلادى. باقتاشى جانە مەرگەن اتتى ەكى جىگىت ءبىر قاريانىڭ قىزىنا تالاسادى. قاريا كىم كوپ قالىڭ بەرسە، قىزىن سوعان بەرۋدى ۇيعارادى. بۇل باسكەلەستىكتە باقتاشى جەڭىپ، قىز سوعان بۇيىرادى. نەگىزگى كەيىپكەرلەر: باقتاشى، اڭشى، ەنە، قاينى جانە كەلىن. كەلىن ەرىنىڭ وتباسىنا ەندى ۇيرەنە باستاعان كەزىندە تۇزدە باقتاشى مەن مەرگەن جەكپە-جەك كەزدەسىپ، باقتاشى قازا تابادى. وسىلايشا، وقيعا شيەلەنىسە تۇسەدى. كەلىندى ەنەسى امەڭگەرلىك جولىمەن ءوزىنىڭ كىشى ۇلىنا قوسادى. ال كەلىن اڭشىنىڭ اشىناسىنا اينالادى. كينو بارىسىندا بىرنەشە ەروتيكالىق كادرلار بار. اقىرىندا اڭشى دا، قاينىسى دا قازا تاۋىپ، كەلىن باقسى ەنەسىمەن بىرگە قالىپ، دۇنيەگە ءسابي اكەلەدى. اكەسى قايسى ەكەنى بەلگىسىز نارەستەگە كەمپىر كوك ءبورىنى ساۋىپ، ءسۇتىن ىشكىزەدى دە، ءوزى اجالىمەن بەتپە-بەت كەزدەسۋگە اتتانادى. ال كەلىن ءسابيى مەن ەنەسىنىڭ باقسىلىق اساتاياعىن قۇشاقتاپ قالا بەرەدى. نەگىزگى وقيعا – وسى.
سىرت كوز
«كەلىننىڭ» العاشقى كورسەتىلىمىن تاماشالاۋعا كينونىڭ مايىن ىشكەن مايتالماندار، رەجيسسەرلەر، اكتەرلەر دە كەلدى. فيلم اياقتالىسىمەن ءبىز ولاردان كينوتۋىندى تۋرالى پىكىرلەرىن الماق بولعانىمىزدا ءاسانالى ءاشىموۆ سىندى اقساقالدارىمىز قانداي دا ءبىر ويلارىن بىلدىرۋدەن باس تارتتى. تەك رەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆ وزىنە كارتينانىڭ ۇناعانىن، جاقسى دۇنيە ايقاي-شۋمەن كەلەتىنىن ءبىراۋىز سوزبەن جەتكىزدى. سونداي-اق «كەلىن» بەلگىلى رەجيسسەر بولات اتاباەۆتىڭ دا كوڭىلىنەن شىعىپتى. «ءوز باسىم، «كەلىن» كوركەم ءفيلمىن تالعامى جوعارى ەستەتيكالىق تۋىندى دەپ سانايمىن. رەجيسسەر ەستەتيكانىڭ ماتىنگە بايلانىپ قالماعانىن دالەلدەي العان. تەك دىبىس ەموتسياسى ارقىلى ادامنىڭ ىشكى دۇنيەسىن بەرە بىلگەن. «قازاقفيلمگە» وتە تالانتتى، ەستەتيكالىق تالعامى جوعارى رەجيسسەر كەلىپتى، باسىمدى يەمىن»، – دەدى بولات اتاباەۆ.
ءتۇيىن
ءيا، مۇمكىن، كينو ماماندارىنىڭ كوزىمەن قاراعاندا، «كەلىن» ەستەتيكالىق دۇنيە شىعار. بىراق كورەرمەننىڭ ءبارى مامان ەمەس قوي. ءدال قازىرگى كەزدە حالىققا پاتريوتتىق رۋح بەرەتىن، قازاقىلىعىمىزدى دارىپتەيتىن فيلم قاجەت. رۋشىلدىقتان ارىلا الماي، اۋىزبىرشىلىگىمىز بولماي وتىرعاندا، كونە تۇركىلەردىڭ تاريحىن بۇرمالاعاننان نە ۇتامىز؟ ەگەر «كەلىننەن» تاريحي دەرەك ىزدەمەسەك، وندا فيلمدەگى ەروتيكا مەن جابايىلىقتى ەستەتيكا دەپ ءتۇسىنۋ كەرەكپىز بە؟ ءسوز جوق، ەرتەڭ «كەلىن» شەتەلدەن جۇلدە الادى، ءتىپتى «وسكار» سىيلىعىن الۋى دا عاجاپ ەمەس. ويتكەنى بۇل – قازاق كورەرمەنى ءۇشىن ەمەس، شەتەلدەگى بايقاۋ ءۇشىن تۇسىرىلگەن كوبەدەي-كوپ فيلمدەردىڭ ءبىرى. ال قازاق كورەرمەنى جۇرەگى قازاق رەجيسسەر تۋعانشا وزبەكتىڭ، تۇرىكتىڭ فيلمدەرىن تاماشالاپ جۇرە بەرمەك. سەبەبى جوقتى بار قىلىپ، وزدەرىن باي، ومىرلەرىن كەرەمەت ەتىپ كورسەتەتىن وزبەك رەجيسسەرلەرى تۋىندىلارى ارقىلى ءوز ۇلتىنا رۋح بەرەدى. ال قازاق سەكىلدى ونسىز دا تىرشىلىكتىڭ تاۋقىمەتىنەن شارشاعان حالىق وزدەرىن جۇباتۋ ءۇشىن ءوز رەجيسسەرلەرىمىزدىڭ قازاقتى بەيشارا ەتىپ كورسەتەتىن فيلمدەرىن ەمەس، ارينە، وزبەك پەن تۇرىك رەجيسسەرلەرىنىڭ تەلەسەريالدارىنا ءماز بولىپ، سوعان دا قاناعات ەتپەك.

اينۇر سەنباەۆا
«الاش ايناسى» گازەتى 1 شىلدە 2009 جىل