سابىرجان بايبوسىنوۆ. قازاق وقۋشىسىنىڭ ءحالى
الداعى 20-شى ناۋرىزدا مەكتەپتەگى ءۇشىنشى توقسان اياقتالادى. ءسىزدىڭ بالاڭىز وسى توقساندى قانداي باعامەن بىتىرمەك؟ ودان حابارىڭىز بار ما؟ ول ساباعىن ناشار وقىسا كىمدى كىنالايسىز؟ مۇعالىمدى مە، بالانى ما؟ البەتتە، ءبىلىمى ءارتۇرلى مۇعالىمدەر دە، قابىلەتى قيلى بالالار دا بار. الايدا، بۇگىنگى كۇنى بالانىڭ ساباعىن ناشار وقۋىنا وقۋلىقتى شىعارعان جاندار دا كىنالى سەكىلدى.
ءوزىمنىڭ ءبىرىنشى سىنىپتا وقيتىن ۇلىم بار. سول ءۇشىنشى توقسان باستالعالى «انا ءتىلىن» وقۋدا. ونىسى 2008 جىلى «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان دۇنيە. كىتاپتى مۇعالىمنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا الدىرتتىق. بالام ونى العالى ولەڭ جاتتاۋعا كوشتى. جاتتاۋ جاتتامايتىن كۇندەرى از. راس، جاتتاۋ بالانىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. ال ول كەيدە بىرنەشە كۇن قاتارىنان ولەڭ جاتتاي بەرسە نە بولادى؟ وسى جاعىن ويلايىق تا. ۇلىم العاشقى كەزدەرى جاتتاۋدى تەز جاتتاپ الاتىن. سوڭعى كۇندەرى كەرىسىنشە. ونى اقىندار مەكتەبىنە بەرگەندەي بولدىق. بۇل جەردە مۇعالىمنىڭ ەش كىناسى جوق. ۇستاز باعدارلاما بويىنشا ساباق جۇرگىزەدى.
43 كۇندە 18 ولەڭ، 19 ەرەجە جاتتاعان
الداعى 20-شى ناۋرىزدا مەكتەپتەگى ءۇشىنشى توقسان اياقتالادى. ءسىزدىڭ بالاڭىز وسى توقساندى قانداي باعامەن بىتىرمەك؟ ودان حابارىڭىز بار ما؟ ول ساباعىن ناشار وقىسا كىمدى كىنالايسىز؟ مۇعالىمدى مە، بالانى ما؟ البەتتە، ءبىلىمى ءارتۇرلى مۇعالىمدەر دە، قابىلەتى قيلى بالالار دا بار. الايدا، بۇگىنگى كۇنى بالانىڭ ساباعىن ناشار وقۋىنا وقۋلىقتى شىعارعان جاندار دا كىنالى سەكىلدى.
ءوزىمنىڭ ءبىرىنشى سىنىپتا وقيتىن ۇلىم بار. سول ءۇشىنشى توقسان باستالعالى «انا ءتىلىن» وقۋدا. ونىسى 2008 جىلى «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان دۇنيە. كىتاپتى مۇعالىمنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا الدىرتتىق. بالام ونى العالى ولەڭ جاتتاۋعا كوشتى. جاتتاۋ جاتتامايتىن كۇندەرى از. راس، جاتتاۋ بالانىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. ال ول كەيدە بىرنەشە كۇن قاتارىنان ولەڭ جاتتاي بەرسە نە بولادى؟ وسى جاعىن ويلايىق تا. ۇلىم العاشقى كەزدەرى جاتتاۋدى تەز جاتتاپ الاتىن. سوڭعى كۇندەرى كەرىسىنشە. ونى اقىندار مەكتەبىنە بەرگەندەي بولدىق. بۇل جەردە مۇعالىمنىڭ ەش كىناسى جوق. ۇستاز باعدارلاما بويىنشا ساباق جۇرگىزەدى.
43 كۇندە 18 ولەڭ، 19 ەرەجە جاتتاعان
ءبىرىنشى سىنىپتاعىلار قاڭتار، اقپان ايلارىندا «انا ءتىلدى» 43 كۇن وقىعان. باسقانى قايدام، ۇلىمنىڭ سىنىبىنداعىلار 43 كۇندە 18 ولەڭ، 19 ەرەجە جاتتاعان. بارلىعىن قوسقاندا جادىندا ساقتاۋعا ارنالعان 37 دۇنيە بولىپ شىعادى. الداعى ءۇش ايدا قانشا جاتتاۋ جاتتايتىنى بەيمالىم. ولەڭ، ەرەجەدەن بولەك، ماقال-ماتەلدەرى دە جەتەرلىك. اۋ، ماقال مەن ماتەلدى اجىراتا المايتىن بالاعا ونى جاتتاتۋدىڭ قاجەتى نە؟ بۇل ايتىلعانداردى كەيىنگى سىنىپتا وتسە دە بولادى عوي.
وقۋشىعا ەستە ساقتاۋعا اسا قاجەتتىسى - ەرەجە. ونى جاتتاپ جۇرگەن بالاعا قوسىمشا سالماقتى كوپ سالا بەرگەننەن نە پايدا؟ سوندىقتان جاتتاتىن ولەڭنىڭ قاتارىن سيرەتۋ كەرەك سەكىلدى.
كەلەسى ايتار نارسە، كەيدە ءۇي تاپسىرماسىنا ءبىر-ەكى جاتتاۋمەن قوسا وقۋعا ارنالعان دۇنيەلەردى دە ۇسىنادى. وسى دۇرىس پا؟
ەكى پاننەن دە جاتتاۋ بەرەدى
ول ازداي، ءبىرىنشى سىنىپتا «مۋزىكا» ءپانى بار. ونىڭ دا كىتابىنىڭ ءىشى تولا ولەڭ. بالالار سول ولەڭدەردى دە جاتتاۋى قاجەت. اتالمىش ەكى پاندە دە جاتتاۋلاردىڭ بولۋىنىڭ بالالارعا اۋىر بولاتىنى مينيسترلىكتەگىلەردىڭ ميىنا كىرىپ شىقپاي ما؟ بىردە بالامىزعا «انا تىلدەن» ءۇي تاپسىرماسىنا ءبىر كۇندە ەكى ولەڭ، ءبىر ەرەجەنى بەرەدى. تۋرا سول كۇنى «مۋزىكا» پانىنەن دە جاتتاۋى بار ەكەن. مۇنى قالاي قالاي تۇسىنەمىز؟ بالا ءوز قابىلەتىمەن ءبىر كۇندە ەكى ولەڭدى عانا جاتتاپ ۇلگەرەدى. قالعان تاپسىرمانى دايارلاۋعا ۋاقىت بولمايدى. مۇنداي كەزدە كوپ اتا-انا جازبا تۇردەگى تاپسىرمالاردى وزدەرى ورىندايدى. بۇل جايتتى بارلىق مۇعالىم دە، اكە-شەشە دە بىلەدى. بىلە تۇرا ىستەيتىنىمىز اناۋ. سوندا ءبىز كىمدى الداپ ءجۇرمىز؟
التى جاسار بالاعا وبلىس تۋرالى اڭگىمەلە دەپتى
سونىمەن بىرگە، ءبىرىنشى سىنىپتا «ماتەماتيكا»، «ەڭبەك»، «ءوزىن-ءوزى تانۋ»، «دۇنيە تانۋ» پاندەرى بار. بۇل ساباقتاردان دا تۇسىنىك ايتۋ ءۇشىن بەرىلەتىن تاپسىرمالار بار. التى جاسار بالا ءوز وقىعانىن قايبىر جارىتىپ تۇسىنەدى. ونى دا جاتتاتقىزاتىن كەز بولادى.
ءارى پاندەردەگى كەي تاپسىرمالار بالالارعا تىم اۋىر. مىسالى، «انا تىلدە» بالاعا «ءوز وبلىسىڭ تۋرالى اڭگىمەلە» دەگەن تۇس بار. وۋ، التى جاسار بالا اتالعان تاقىرىپتا ءسوز قوزعاماق تۇگىلى، «وبلىس» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن بىلمەيدى عوي. الدە بۇگىنگى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە وتىرعاندار التى جاسىندا وبلىس تۋرالى اڭگىمە ايتاتىن بولعان با؟
كىتاپتا وسىنداي «قىلتىقتار» بولعان سوڭ، اكە-شەشە ونىڭ ساباعىنا كومەكتەسكىسى كەلەدى. بىراق بالاسىنىڭ ساباعىن تۇسىنبەيدى. ولاي بولسا، اتا-انالار ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا نەگە ءبىراۋىزدان ماسەلە كوتەرمەيدى؟ ءبىزدى بالالارىمىزدىڭ كەلەشەگى قىزىقتىرماي ما؟ ساباقتىڭ اۋىر ەكەندىگى جونىندە «بازار جوق» تەاترىنىڭ قويىلىمىندا تۇرسىنبەك قاباتوۆ تا ايتتى. ونىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اتا-انالارى ءۇشىن دايىندىق كۋرسىن اشۋ كەرەكتىگى جونىندەگى ءازىلىن رەسپۋبليكا حالقى ەستىدى.
«انا تىلدە» - 97, «مۋزىكادا» -68 ولەڭ بار
ەكى توقسان عانا وقىتىلاتىن «انا تىلدە» 97 ولەڭ بار ەكەن. ال ءتورت توقسان بويى وقىتىلاتىن «مۋزىكا» پانىندە 68 ولەڭ، جىر جازىلعان. قاراپ تۇرساڭ، كۇلكىڭ كەلەدى. «مۋزىكاداعىدان» گورى «انا تىلدەگى» ولەڭ كوپ. ءتىرى «انەكدوت».
ال 97 ولەڭى بار كىتاپ، اقىننىڭ شاعىن ءبىر كىتابىمەن پارا-پار.
بۇدان وزگە مىنا جايتقا نازار اۋدارساق، اقىن م.حاكىمجانوۆانىڭ «وتان» دەگەن ءبىر شۋماق ولەڭى «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان «الىپپە دە» بىلاي بەرىلگەن.
وتان - جەرىم، وتان سۋىم،
وتان قۋات ءنار بەرەدى.
وتان - ۇران، وتان - تۋىم،
وتان ماڭگى گۇلدەنەدى.
ەندى وسى شۋماقتىڭ سول سىنىپتاعى «مۋزىكا» كىتابىنداعى نۇسقاسىمەن تانىسىڭىز.
وتان - جەرىم، وتان - سۋىم،
وتان - قۋات، وتان - ءنار،
وتان - ۇران، وتان - تۋىم،
وتان ماڭگى گۇلدەنەر.
ەكىنشى، ءتورتىنشى قاتارداعى وزگەرىستەردى بايقاعان شىعارسىزدار. وقۋلىقتى دايارلايتىندار ماتىندەردى قايتا تەكسەرمەي مە؟ ونى باسپا ءۇيى قالاي شىعارىپ وتىر؟ ال مينيسترلىكتەگىلەر اي قاراپ وتىر ما؟
ءار مەكتەپتە ءارتۇرلى كىتاپپەن وقىتادى
مەكتەپتەردە ساباقتىڭ باعدارلاما بويىنشا بەرىلەتىنىن ايتتىق. ال، كەي سىنىپ جەتەكشىسى «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان كىتاپتى اكەلىڭىز» دەسە، كەيبىرى، «الماتى» باسپاسىنان شىققان كىتاپتى الدىرتادى. سوندا بالالاردى ءتۇرلى كىتاپپەن وقىتىپ جاتقان ءبىلىم سالاسىنداعى باعدارلاما قانداي باعدارلاما؟ الدە جوعارىداعى باعدارلاما جاساۋشىلار ويلارىنا كەلگەنىن جاساپ وتىر ما؟ ەگەر قاتارداعى مەكتەپ پەن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن ءبىلىم ورداسىنا ارنالعان باعدارلامالار بولسا مەيلى. ءبىر مەكتەپتەگى ءار سىنىپتاعىلاردى ءتۇرلى كىتاپپەن وقىتقاندى قالاي تۇسىنەمىز؟ مۇندا دا مۇعالىمدەردىڭ قاتىسى جوق. ونداي بىلىقتى كىتاپ ساۋداسى ءۇشىن سوناۋ استانادان تاپسىرما بەرۋشىلەر جاسايتىن سەكىلدى.
مۇنىڭ استارىندا قانداي ساياسات بار؟
ءسىز جوعارىدا ايتىلعانداردىڭ بارلىعىن جاۋاپسىزدىقتىڭ سالدارىنان كورەتىن شىعارسىز؟ الايدا، سونشالىقتى كوپ جاتتاۋ، اۋىر تاپسىرمالار، قاتە ولەڭدەردىڭ بارلىعى جاۋاپسىزدىقتىڭ سەبەبىنەن بولا بەرمەيتىن شىعار. ارتىق كەتسەك، ايىپ ەتپەسىن، بۇل بالانى الجاستىرۋعا ارنالعان تىرلىككە ۇقسايدى. «وتان» شۋماعىنىڭ ەكى ءتۇرلى نۇسقادا بەرىلۋى سونىڭ دالەلىندەي.
ەل اراسىندا «تاۋەلسىزدىك العان سوڭ ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزگەن شىعارمىز» دەپ جۇرگەندەر دە جەتەرلىك. ءبىلىم ماماندارى دا سونى سىلتاۋ ەتۋى مۇمكىن. بىراق التى جاستاعى بالاعا ءبىلىمدى اۋىر تۇرىندە بەرۋگە بولمايدى عري. ولاردىڭ ميى قىزاناق (پوميدور) سەكىلدى. قىزاناقتىڭ ۇستىنە ءبىر قىش قويۋعا بولار. ال ەكى-ءۇش قىشتى قويساڭىز نە بولادى، قىزاناق ەزىلەدى عوي.
ەلىمىزدە قازاقتىلدى وقۋشىلاردى ەزگە اينالدىرۋ ساياساتى ءجۇرىپ جاتقانداي.
بۇلاي دەۋىمىزگە تاعى ءبىر جايت سەبەپ بولىپ تۇر. «تۇركىستان» گازەتىنىڭ 2011 جىلعى 11 ماۋسىمىندا شىققان نومىرىندە جۋرناليست ەسەنكۇل كاپقىزىنىڭ «ۇبت اياقتالدى، ناتيجە قانداي؟» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسى جارىق كورگەن. سونداعى مىنا جولداردى وقىپ كورىڭىز.
«...ۇبت ناتيجەسi بويىنشا، ورىس مەكتەبiنiڭ تۇلەكتەرi 60 ۇپايمەن جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسiپ جاتسا، قازاق مەكتەبiنiڭ تۇلەكتەرi 75 ۇپايمەن جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسە الماعان. ... بiلiم جانە عىلىم مينيسترلەرi بiزدiڭ بۇل دابىلىمىزعا قۇلاق اسىپ تا جۇرگەن جوق.»
مىنە، مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ كۇماندى ويىمىزدى قويۋلاتا تۇسەدى. بۇل ارادا ءبىز ۇلتتىق داۋ-داماي كوتەرىپ وتىرعان جوقپىز. بيلىكتەگىلەردىڭ دە بۇيرەگى ورەكەڭدەردىڭ بالالارىنا بۇرىپ وتىرعان جوق سياقتى. مۇنداعى جاناشىرلىق كەي شەنەۋنىكتەردىڭ ورىس تىلىندە وقيتىن پەرزەنتتەرى ءۇشىن تۋىنداماعان با؟
ال ءسىز قالاي ويلايسىز وقىرمان؟
شىمكەنت قالاسى
"اباي-اقپارات"
