مiنبەردە اقىن سويلەپ تۇر. ءجاي تۇرعان جوق، ادەبيەتتiڭ ورەسiندەگi بولمايتىن جەردەن كەتەتiن كەم-كەتiكتەردiڭ كۇش الىپ بارا جاتقانىنا كۇيiنiش بiلدiرە قيىلىپ سويلەپ تۇر. سول تۇرعان بويى ارۋاقتى اقىننىڭ تۇلا بويى ارسا-ارسا بوپ، قان تامىرلارى ءوز اعىستارىن تاۋدان قۇلاعان سارقىراماداي الاس ۇرىپ، قارا-قوڭىر وڭiندەگi سۇستىلىقتى ودان سايىن بەبەۋلەتiپ، ورتەپ بارا جاتقانداي كەيiپتە كۇڭiرەنiپ تۇر.
ءدال وسى ساتتە اينالاسىنداعى جاناشىر دوستارى: ء"اي، ابەكە ءوزiڭ دە، ءسوزiڭ دە توردە تۇرىپ، بىلاي سويلەگەنiڭ نە ەتكەنiڭ، سەنiڭ ءجاي ءسوزiڭنiڭ بولمىسى وسىلاي بولعاندا، قاھارلانا سويلەگەنiڭ قانداي بولماق؟ ءسال سابىر ساقتاپ سويلەسەڭ قالاي بولار ەدi? مىنا جان-جاعىڭدا سەن سياقتى سامۇرىق قۇستاي اقىننىڭ سۇلاعانىن كۇتiپ وتىرعان ساقىلداۋىقتار ساڭىلاۋ iزدەۋدە عوي. ءوزiڭدi-ءوزiڭ سابىرعا شاقىرساڭشى", - دەيدi iشiنەن. ال قاس-دۇشپاندارى، "سويلە تاجiباەۆ، ورتەن تاجiباەۆ، سەن كiمنiڭ شiكاراسىسىڭ، وسىلاي سويلەپ تۇرىپ-اق، ساياسي قاتەلەسكەنiڭدi ءالi-اق بiلمەي قالارسىڭ. سەن دە بiر كۇن قاپىدا قولعا تۇسەرسiڭ بالەم، سوندا كورەرمiز سەنiڭ دە حالiڭدi. ءوزiڭدi ءوزiڭ توقتاتا المايتىنىڭ بار، ەلدiڭ الدىندا سويلەپ نەڭ بار" دەگەندەي ولار دا iشتەي تۇنەرۋدە. زالداعى دوس پەن دۇشپاندارىنىڭ ءوزارا ارباسۋلارى ۇنەمi وسىنداي كۇي كەشەتiن.

مiنبەردە اقىن سويلەپ تۇر. ءجاي تۇرعان جوق، ادەبيەتتiڭ ورەسiندەگi بولمايتىن جەردەن كەتەتiن كەم-كەتiكتەردiڭ كۇش الىپ بارا جاتقانىنا كۇيiنiش بiلدiرە قيىلىپ سويلەپ تۇر. سول تۇرعان بويى ارۋاقتى اقىننىڭ تۇلا بويى ارسا-ارسا بوپ، قان تامىرلارى ءوز اعىستارىن تاۋدان قۇلاعان سارقىراماداي الاس ۇرىپ، قارا-قوڭىر وڭiندەگi سۇستىلىقتى ودان سايىن بەبەۋلەتiپ، ورتەپ بارا جاتقانداي كەيiپتە كۇڭiرەنiپ تۇر.
ءدال وسى ساتتە اينالاسىنداعى جاناشىر دوستارى: ء"اي، ابەكە ءوزiڭ دە، ءسوزiڭ دە توردە تۇرىپ، بىلاي سويلەگەنiڭ نە ەتكەنiڭ، سەنiڭ ءجاي ءسوزiڭنiڭ بولمىسى وسىلاي بولعاندا، قاھارلانا سويلەگەنiڭ قانداي بولماق؟ ءسال سابىر ساقتاپ سويلەسەڭ قالاي بولار ەدi? مىنا جان-جاعىڭدا سەن سياقتى سامۇرىق قۇستاي اقىننىڭ سۇلاعانىن كۇتiپ وتىرعان ساقىلداۋىقتار ساڭىلاۋ iزدەۋدە عوي. ءوزiڭدi-ءوزiڭ سابىرعا شاقىرساڭشى", - دەيدi iشiنەن. ال قاس-دۇشپاندارى، "سويلە تاجiباەۆ، ورتەن تاجiباەۆ، سەن كiمنiڭ شiكاراسىسىڭ، وسىلاي سويلەپ تۇرىپ-اق، ساياسي قاتەلەسكەنiڭدi ءالi-اق بiلمەي قالارسىڭ. سەن دە بiر كۇن قاپىدا قولعا تۇسەرسiڭ بالەم، سوندا كورەرمiز سەنiڭ دە حالiڭدi. ءوزiڭدi ءوزiڭ توقتاتا المايتىنىڭ بار، ەلدiڭ الدىندا سويلەپ نەڭ بار" دەگەندەي ولار دا iشتەي تۇنەرۋدە. زالداعى دوس پەن دۇشپاندارىنىڭ ءوزارا ارباسۋلارى ۇنەمi وسىنداي كۇي كەشەتiن.
"بiراق بiر نارسە بار، ول - وسىنداي قايشى پiكiرلەردiڭ قۋاتى بiرiن-بiرi الدىرمايتىنىن سەزiنۋشi ەدi. ءابدiلدا تاجiباەۆتىڭ ءسوزi مەن ءوزi, جىرى مەن سىرى الاقانداعىداي الابۇرتىپ كەڭەس قىلىشىنىڭ قىلپىلداعان جۇزiندە جاسىنداي ويناۋشى ەدi. بۇل قازاقتىڭ كەشەگi كەڭەس ۇكiمەتi تۇسىنداعى تاعدىرى بولاتىن. ءوزi دە كەشە عانا، بالالار ۇيiندە حالىق باتىرى باۋىرجان مومىشۇلىمەن بiرگە، سولاردىڭ اتالاسىن ءبولiپ iشكەن جاننىڭ بiرi ەدi. سول بالالار ۇيiندە بۇل ەكەۋiن بiرi - ۇلى اقىن بولىپ، بiرi - جازۋشى-باتىر بولىپ شىعادى دەپ كiم ويلاعان. ەكەۋi دە ادۋىندى، ەكەۋiنiڭ دە بۋىرقانىپ تۇرعان كەزi. اقىر سوڭىندا ەكەۋi دە حالىقتىڭ ەكi بiردەي ۇلى تۇلعاسى بولىپ ماڭگi قالدى. بiرەۋi بەت قاراتپاس باتىر ءارi جازۋشى، ەندi بiرi ادەبيەت مايدانىندا بiردە شىرقاۋ بيiكتi الىپ، ەندi بiردە جاڭىلىپ كەتiپ جازىقسىز كۇيiپ جۇرگەن شاعى بولاتىن. وزiنە سالساق بىلاي سىر شەرتەر ەدi.
"ەكiنشi ايتار سىرىم: ۇلىلىقتاردى سىيلادىم، ولارعا قىزىقتىم، بiراق ولاردان ەشتەڭەنi دە قىزعانعان جوقپىن. مەنiڭ اششى ايتاتىن، جان داۋسىم شىعاتىن كەزدەرi دە بولادى، بiراق وزiمە دەيiنگiگە، وزiممەن تۇستاستارعا دا ەش نارسەنi كوپسiنگەن ەمەسپiن. وزiمنەن سوڭعىلارعا دا سولاي ەتەم عوي دەيمiن. بۇل ماقتان ءۇشiن ەمەس. بۇل جەردە مەنiڭ ايتپاعىم ءاربiر اقىننىڭ ونەرلiك بيوگرافياسىنا، ونىڭ اقىندىق لابوراتورياسىنا ەڭ الدىمەن كەرەك نارسە - تازالىق، ادالدىق، ادiلدiك. وسى ۇشەۋi بار جەردە سەن باقىتتىسىڭ. وندا سەنiڭ وزگەنi ءتۇسiنۋiڭ دە وڭاي، وزگەگە ءتۇسiندiرۋiڭ دە وڭاي. تۋا بiتكەن تالانتتى ۇرىق دەيمiز. بiراق سول ۇرىقتى ادام ءوزi ءوسiرiپ، جەتiلدiرiپ الادى".
جوعارعى بiز ايتقان كورiنiس، ول بەرiدەگi مiنبەرگە شىققان بiر تۇسى بولاتىن. ول مiنەزiن اقىن ءوزiنiڭ بiر ماقالاسىندا بىلاي دەيدi: "مەن تالانت ايىرماشىلىقتارىندا دا سوندايلىق ۇلكەن ولشەۋلەر بار دەپ بiلەمiن. ءالiم كەلگەنشە تالانتتار دارەجەسiن دۇرىس تانۋعا تىرىستىم",- دەيدi. ال اقىن بولعاننان كەيiن ءوزiنiڭ جىرىمەن ايتپاق سىرىندا دا ءوز اشۋىن باسا المايدى.
بiردە ابەكەڭ:
"ايتايىن دەسەم ايقايعا سالىپ بiردەڭە،
جالىنىپ دوسىم، ۇندەمە دەيسiڭ، ۇندەمە.
ۇندەمەس بولسام، ايتپايتىن بولسام بiردەڭە،
كورسەتiپ ءبارiن تۇرادى ماعان كۇن نەگە؟
كورسەتiپ ءبارiن تۇرادى ماعان كۇن نەگە،
"جارىقتى سىيلا - دەيتۇعىن شەشەم، - كiرلەمە!"
قيت ەتسە، دوسىم، ۇندەمە دەيسiڭ ۇندەمە،
ۇندەمەس بولسام بەرiلگەن ماعان تiل نەگە؟ "- دەپتi.
مەنiڭ جوعارعى ايتقان مiنەزدiڭ تۇرپاتىنا جاراسىپ تۇرعان ەكi ءسوزi دە ۇلى اقىننىڭ ءوزi جiپسiز توردىڭ iشiندە تۋلاپ جۇرسە دە، تۇلا بويىنداعى اقىندىق بۇلا كۇشi شىداتپايتىن ىڭعايدا-سىندى. اسiرەسە، ءوزiنiڭ قاتارلارى تايىر، قاسىم، عالي، اقىنداردىڭ كوڭiل-كۇيلەرi دە ءدال وسىنداي الابۇرتىپ جاتقاندارىندا ءسوز جوق. بىلاي، جايشىلىقتاردا ءار-قايسىسىن، كوزبەن كورگەندەي بولعانمىن، شىندىعىنا كەلەتiن بولساق قاسىم اقىننىڭ ءوزiن، وسى ابەكەڭنiڭ "جىل تولدى ۇلكەن جۇرەك توقتاعالى" ماقالاسىنىڭ ءار-بiر جولى قاسىم اقىننىڭ جىر جولدارىنداي تۋلاپ-تۇلەپ، بiلەۋلەنiپ، سول اقىندى بۋىرقانىپ جوقتاپ وكسiپ تۇرعانداي ءوز وقىرماندارىنا اسەر تاستايتىن. ورتالارىنان ويىپ الىپ كەتكەن اجالعا ايتقان جوقتاۋ جىرىنداي ەستiلگەنi ەكi باستان. تۋرا قاسىم اقىننىڭ ءوزiنiڭ دوسى ابدوللا اقىندى بەينەلەگەندەي قۇدiرەتتi ءاربiر سويلەمiنە سiڭiرiپ جiبەرiپ سولقىلداتىپ تۇرعانداي.
جالپى ءابدiلدا اقىن ءوزi ايتقانداي كەشەگi اشارشىلىقتى سول كەزدەگi استانامىز قىزىلوردا كوشەلەرiندە اشتىقتان قىرىلعان ادامداردىڭ ولiگiن، وكسiپ-جىلاپ اتتاپ جۇرگەندiگiن ەلەستەتكەندەي. مەن ءوزiم سول اڭگiمەسiن ەستiپ وتىرىپ، كەيiن:

"...جىلاسا جىلاپ،اق جانىمەن توگiلە
جىرىنا قوسقان ەلiنiڭ:
شىبىنىن، شاڭىن، سۋىن، ءدانiن، بۇتاسىن.
بۇدان ارتىق تابىنارىڭ بار ما ءوزi قۇدiرەتiم قۇت-اسىل.
تاعدىر ونى جاستايىنان جەتiلدiرمەي قاقتاعان،
Iندەتiڭنەن قىرىلعان قىرعىن ادامنىڭ
ولiكتەرiن وكسiپ ءجۇرىپ اتتاعان.
قارا تۇنەك سوعىستا دا
قاسىرەت جۇتپاي جاتپاعان،
ءومiر جىرىن بۇل كiسi بiلە-بiلسەڭ قاراعىم،
دوزاق وتىن كەشiپ ءجۇرiپ جاتتاعان،" - دەپ جازعان جىرىم بار ەكەن. راسىندا دا ءوزiم پiر تۇتقان ءابدiلدا اقىننىڭ ءوزiم مiنبەردەن كورگەن بەينەسi سونداي ەدi. ونى مەن قالاي ۇمىتپاقپىن.
تازا قازاق دەگەن حالىقتىڭ جان-دۇنيەسiن تانىتاتىن جانە سول قازاقتىڭ جاراتىلىسىمەن جىرلاپ وتكەن اقىندار ءدال وسى ءابدiلدا اقىننىڭ اينالاسىندا بiر كەزدە تۇنىپ تۇرعان بولاتىن. ولار اشۋ شاقىرىپ رەنجiسە دە، نەمەسە بالاشا قاتتى قۋانسا دا تازا ءوز ۇلتىنىڭ جاراتىلىسىمەن وتكەن اقىندار دەمەسكە حاقىمىز جوق. ولاي بولسا تەك ولارعا ومiرباقي تاعزىم ەتۋدەن باسقا ىلاج جوق.
بولماسا بiز وسى ابەكەڭنiڭ العاشقى جازعاندارىنىڭ iشiنەن ەكi جىرىنا دەن قويىپ وتەيiك. ونىڭ بiرi ابىل كۇيشi جايلى "ابىل" داستانى. ەكiنشiدەن "تولاعاي" اتتى بالالارعا ارنالعان داستان. ەكەۋiنiڭ دە ايتارى اپ-ايقىن جانە سول كەزدەگi ادام تاعدىرىنىڭ اينا-قاتەسiز بەينەسi دەۋگە دە ابدەن بولادى. "ابىلداعى" كۇيشiنiڭ ومiرiندە، ءۇمiتسiز شايتان بولسىن دەگەن قاراپايىم قاعيدا جاتىر. مۇندا ابىل كۇيشiنiڭ قانشا جەردەن تاجالدىڭ اۋزىندا تۇرعانىمەن، اقىر سوڭىندا امان قالۋى ءسوز ەتiلەدi, ياعني حالقىمىزدىڭ "قىرىق جىل قىرعىن بولعانمەن اجالدى ولەدiسiنiڭ" قاعيداسىمەن اقىن ابىل كۇيشiنi ءتونiپ كەلگەن اجالدىڭ كومەيiنەن الىپ قالادى. جانە ءجاي الىپ قالماي، ەكi حالىقتى كۇي قۇدiرەتi دوستاستىرىپ جiبەرەتiنiن قايتەرسiڭ. بۇل دەگەن ءسوز اقىننىڭ ءۇمiتi ەشقاشان وشپەيدi جانە سول ءۇمiت نەبiر تاجالدى جەڭiپ شىعا الادى دەگەن قاعيدانى العا تارتا وتىرىپ، بiر جاعىنان ونەردiڭ دە ماڭگi وشپەيتiنiن پاش ەتكەن.
ەكiنشiسi, تولاعاي ەردiڭ قۋاڭشىلىققا تاپ بولعان ءوز ەلiنiڭ اماندىعىنا اتسالىسىپ، الدە بiر جاقتان باسىندا جاڭبىرى مەن جاسىل باعى بار، قوينىندا ارقيلى تۇلەپ جاتقان اڭ-قۇسى بار تاۋدىڭ بiر بولشەگiن ىرعاپ-ىرعاپ ءبولiپ الىپ، كوتەرiپ اكەلiپ، ەلiنiڭ ماڭايىنا قوندىرعالى جاتقاندا، وقىستا ءسۇرiنiپ كەتiپ تاۋدىڭ استىندا قالۋى باياندالادى. مۇنداعى اقىننىڭ ايتپاعى، ەلi ءۇشiن جانىن قۇربان ەتەتiن ناعىز ەرلەر حالقىن جارىلقاعانمەن ءوزiنiڭ شىبىن جانىن قۇربان ەتەتiندiگiن پاش ەتكەن. بiر عاجابى اقىن جازعان وسى ەكi شىعارمانىڭ دا تاعدىرى سول كەزدەگi حالقىمىزدىڭ كورگەن ازابىن كوز الدىمىزعا اكەلەتiنi. ول كەزدە تiپتi جاس اقىنعا وسىنداي ويدى ايتقىزىپ وتىرعان بiرiنشiدەن، اللانىڭ جارلىعى بولار. ەكiنشiدەن، سول كەزدەگi ءومiردiڭ وكسiگi بولسا كەرەك.
مiنە، وسىنداي ءوز اينالاسىندا بولىپ جاتقان جايعا جايباراقات قاراماي، ءوز تۋعان ەلi مەن تۋعان جەرiن قاستەرلەي بiلگەن اقىننىڭ تiپتi مىنانداي دا جىرى بار. قاراپايىم بولعانمەن قابىرعالى ويىڭدى قاناتتاندىرىپ جiبەرەرلiكتەي:
- قۇس اۋلاۋعا شىعامىسىڭ؟
- شىعامىن.
- اتقانىڭدى جىعامىسىڭ؟
- جىعامىن.
- ءما، مىلتىعىم، اتامىسىڭ؟
- اتامىن.
- سەن اتىپ قايت،
مەن دەمالىپ جاتامىن.
- قۇسىڭ قايدا، قاراعىم-اۋ؟
- اتپادىم.
- تاپپادىڭ با توعايدان قۇس؟
- تاپپادىم.
- كوپ ەدi عوي كولدە دە قۇس...
- كوپ ەكەن.
- نەگە اتپادىڭ؟
- تۇك دالەلiم جوق ەكەن.
- اتۋعا سەن قيمادىڭ با؟
- قيمادىم.
تۋعان جەردiڭ قۇستارىن دا سىيلادىم.
مiنە، اقىن كۇيiنiشiنiڭ تولعانىستارى. بۇل كiسi, نەگiزiنەن، توقسان جاساپ كەتتi. سول توقسان جاسىندا جاندۇنيەسiنiڭ بiر دامىلداعانىن ەشكiم دە اڭعارماعان بولار.
بۇل كiسiنiڭ سوناۋ 1927 جىلعى "سىيلىق" اتتى ۇجىمدىق جيناققا شىققان بال-بالالىق ءۇنi كەيiن كەلە الاپات قۇبىلىستار اكەلەتiن دۇلەي تابيعاتتىڭ سان قيلى مiنەزiندەي نەبiر جىرلار جازعانى ەل ەسiندە. ارينە، ونىڭ اراسىندا كەشەگi كەڭەس وكiمەتi تۇسىنداعى جەڭiل-جەلپi جىرلارىن دا جوق دەي المايمىز. ونىڭ ۇستiنە ۇراندى جىرلارى دا بiرسىپىرا ورىن العانداي. ال سونىڭ ءبارi ءوزiن ەلۋ جاسقا دەيiن القىنتىپ، الابۇرتقىزىپ كەلسە، جوعارعى قۇس تۋرالى جىرلاردان كەيiن ساباسىنا تۇسكەن سارابدالدىقتىڭ نەبiر قۇدiرەتتi قۇبىلىستارىنا بوي ۇرعىزادى. بۇل بەلەس نەگiزiنەن بۇل كiسiنiڭ "ارالدار" جيناعىنان باستالادى. ءوزiنiڭ وسى جيناعىنداعى "ارالدار" اتتى جىرىنىڭ ءوزi بۇكiل الەمدەگi قات-قابات قاسiرەت پەن قۋانىشتىڭ قۇدiرەتتi بەينەسiن بەرەتiندiگi ەكi باستان. ەندi بiز سودان ءۇزiندi وقىپ كورەيiك:

"...ارالدان الدىق اششى ويلار،
اۋىرلاپ كەتتi كەمەمiز.
تەڭiزدە ەمەس، قايعىدا
جۇزگەندەي بولىپ كەلەمiز.
سىڭسىپ بiر قالسا شاعالا،
سۋىنىپ دەمدە دەنەمiز.
نيكوستىڭ جانىن كورگەندەي،
جالتاقتاپ قاراي بەرەمiز..." - دەي كەلiپ، اقىن ءوزiنiڭ تۋعان جەر قۇدىرەتiن الدىڭىزعا توسا قويادى:
"الدىمدا جاتىر تەڭiزدەر،
الدىمدا جاتىر ارالدار.
ءالi كوپ الدا سۇمدىقتار،
تۇرشiگiپ جانىم الاڭدار.
وسى بiر تۇستا كوڭiلمەن
ورالسام ەلگە جاراندار.
الدىمدا تۇرا قالادى
تۇتاسقان التىن ارايلار...

...جاپ-جاڭا دۇنيە تۇر جايناپ،
جايتاڭداپ جاڭا ادامدار.
جانىمنان ۇرەي سەيiلدi
جارق ەتە قالدى جاڭا ويلار."

وسى سوڭعى ءتورت-بەس جولدىڭ وزiندە تۋعان ەلگە دەگەن قانشاما قۇدiرەتتi كۇش جاتىر. بۇل اقىننىڭ كەڭ اۋقىمىندا، وسى ءوز ەلiمiزدiڭ وزiندە الماتىدان بىلاي شىعا قالساق، قانشالىقتى ساعىناتىنىمىزدى وزدەرiڭiز بiلەسiزدەر، ال بۇل اقىندا بۇكiل الەم اۋقىمىنان ءوز ەلiمiزگە كەلگەندەگi الاپات قۋاتتىڭ ساعىنىش مۇحيتىنا كۇمپ بەرگەندەي كۇيدە بولامىز، ءار-بiردەن سوڭ كوپكە دەيiن ەسiمiزدi جيا الماي ەسەڭگiرەپ قالاتىنىمىزدى كورسەتەدi. جانە سول ساعىنىش تەگەۋرiنiن سول تەڭiزدiڭ ءوز قۇدiرەتiمەن سۋرەتتەي كەلiپ، ءوزiنiڭ دە سول قۇدiرەتكە اينالۋىن تiلەيدi:

"تەڭiز!
سەنەن ۇلى بولعان ەمەس بiر اقىن.
جىرىڭ قانداي، جىرىڭ قانداي سۇراپىل!؟
اراسىندا بۇرقىراعان دۇلەيدiڭ
ءتۇن جامىلا جىلاپ تۇرىپ تiلەيمiن:
جۇرەگiڭنiڭ بولشەگiن بەر،
ولەڭiڭنiڭ ولشەمiن بەر
ول از دەسەڭ ءوزiمدi دە ال،
تولقىنىڭا اياماي سال.
ءيا، كۇيرەيiن، كۇل بولايىن،
ءيا، تەڭiزگە اينالايىن!"

ناعىز تەڭiز بەن اقىننىڭ ارباسۋى وسىنداي-اق بولار. جەڭiلە الماي تۇرعان قوس قۇدiرەتتiڭ بەينەسi كوز الدىڭا كەلەدi. بىلاي الىپ قاراعاندا بارماقتاي اقىننىڭ الىپ تەڭiزبەن ارپالىسىپ جىر جازۋى، اللانىڭ اقىنعا بەرگەن قۇدiرەتتi قۋاتى بولسا كەرەك.
اقىننىڭ بۇدان كەيiنگi, ياعني ەلۋ جاستان كەيiنگi جىرلارىنىڭ ءار بەلەسi بiر-بiر قۇبىلىستى الەمدi الىپ كەلiپ وتىرعان دەسەك، بەكەر ايتپاعانىمىز. جانە ولاردىڭ بiر قىزىعى سونىڭ ءبارi دە تەڭiزدiڭ، قالا بەردi, مۇحيتتىڭ تۇڭعيىعىنداعى تۇنبا قازىنالارداي ءوزiنiڭ قاتپار-قاتپار سىرلارىن اقتارعان. جانە ولاردىڭ ءار قايسىسى بiر-بiر قورابقا سالىپ ساقتاعان iنجۋ-مارجانداردى ەلەستەتەدi. بولماسا اقىننىڭ "كەشەدەن-بۇگiنگi", "تانىس داۋىستار", "كونە قوڭىراۋ" جيناقتارى سول تۇستان وركەن جايعان ورەلi وركەشiن كورسەتسە كەرەك. بۇل اقىننىڭ پوەزيالىق وركەشتەرi. قىسقاسى، ولە-ولگەنشە جازعان جىرلارىنا اقىن جۇرەگiن الديلەپ، باپتاپ وتىرعان بiر نازiك قۋاتقا، كەي كەزدە وراسان زور العىس تا ايتقىمىز كەلەدi. سول بەينەنiڭ ءمۇسiنi مەن ىقىلاس الەمi اقىننىڭ دا عاجايىپ جىرلارىنا ءنار سەپكەنi انىق. اقىننىڭ سول قۇپيا تىلسىم سەزiم يەسiنە ءبارiمiز دە باس يەمiز. بۇل اقىننىڭ نەگiزگi ۇلى قىرى.
ال ەكiنشi قىرى، اقىننىڭ دراماتۋرگيا سالاسىنا ويىسا بەرەتiندiگi. بۇعان سوناۋ 1952 جىلعى ورىس جازۋشىسى پاگودينمەن بiرگە جازعان "جامبىل" اتتى كوركەمفيلمiنiڭ العاشقى ستسەناريiنەن باستاپ (بۇل كينودا جامبىل اتامىزدىڭ بالالىق شاعىن ۇلى كينورەجيسسەرiمiزدiڭ بiرi - ابدوللا قارساقباەۆ ويناعان), ودان بەرi دە ورگەن العاشقى پەسالارى، ستسەناريلەرi 1963 جىلى "جۇرەكتiلەر" دەگەن اتاۋمەن جەكە كiتاپ بولىپ جارىق كورسە، ءوزiنiڭ كەيiن شىققان بەس تومدىعىنىڭ 3-شi تومىنداعى درامالار مەن كومەديالارىمەن تۇجىرىمداما جاسايدى.
جانە مۇنىڭ بiر عاجابى، اقىننىڭ وسى سالانىڭ عىلىمي جاعىمەن دە اينالىسقاندىعى بەلگiلi. وعان دالەل "قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋى" اتتى تاقىرىپتا ءوزiنiڭ دوكتورلىعىن قورعاۋى دا ءجاي ەڭبەك بولماسا كەرەك. مۇنداي ۇلان-اسىر ەڭبەكتiڭ باسىندا دا بiزدiڭ ابەكەڭ جەكە دارا ءوز بيiكتiگiن كورسەتەدi.
ەندi بiز اقىننىڭ تەاتر تاريحىنداعى ەرەكشەلiگiن ايتار بولساق. ول دا ءوز الدىنا جاتقان بiر الەم. اقىننىڭ 100 جىلدىعىنا بايلانىستى جاقىندا وتكەن جازۋشىلار وداعىنداعى جيىندا، وسى سالانىڭ ۇلكەن بiلگiرi, ءارi جەرلەسiمiز - باعىبەك قۇنداقباەۆ اعامىزدىڭ ايتىمىنشا: "ەرتەدە تەاتر تاريحى جايلى ەكi تومدىق كiتاپ شىعارۋ كەرەك بولىپ، سول iستi ابەكەڭ باستاعان توپقا جۇكتەلگەن. سول توپتا مەن دە بولدىم. ول كەزدە تەاتر جايلى اڭگiمەنiڭ ون ەكi دە بiر نۇسقاسى جوق. سوندا مەن وسى ابەكەڭە تاڭ قالعانمىن. بiرiنشiدەن، بۇل كiسiنiڭ باتىس-ورىس دراماتۋرگياسى دەيسiز بە، الدە الەمدiك دراماتۋرگياسى مەن تەاترى دەيسiز بە، بۇل جاعىنان وتە بiلiمدار بولىپ شىقتى. ەكiنشiدەن، كەشەگi تەاتر iرگەسiن قالاسىپ، كەيiن حالىق جاۋى اتانىپ ايدالىپ كەتكەن ساڭلاقتارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرiن، اتتارىن اتاتپاي-اق وسى كiتاپقا ەنگiزiپ جiبەرگەن باتىلدىعىنا ءتانتi بولدىق. ول كەيiن ۇلكەن داۋ بوپ كەتە جازداعان قاۋiپكە بiر ءوزi قارسى شىعىپ، بەت قاراتپاي دالەلدەپ شىققاندىعى ۇلكەن باتىلدىق ەدi". - دەگەن ءسوزi كوپ نارسەنi اڭعارتىپ وتكەڭدەي.
ال قويىلىمدارىمەن بiرگە بiزدiڭ ۇلكەن پوەزيامىز جايلى دەر كەزiندە ۇلكەن پiكiر-تالاستارعا بارىپ، جانە ونى كوبiنەسە ءوزi تۇجىرىم جاساپ وتىرعاندىعى ءوز الدىنا جاتقان بيiكتiگi ەمەس دەۋگە ەشقانداي دا شارامىز جوق. بۇعان اقىننىڭ كەزiندە بۇكiل اقىنداردىڭ تاعزىم ەتەرلiكتەي ۇلى كiتابىنىڭ بiرi بولعان ء"ومiر جانە پوەزيا" اتتى ماقالالار جيناعىن ايتساق تا جەتەدi. بۇل تەك قاتارداعى جيناق بولىپ قالعان جوق. "پوەزيامىزدىڭ نەگiزگi تۇعىرىنداي بيiكتiگiن ساقتاپ قالدى" دەسەك تە جاراسقانداي. سونىمەن بiرگە بۇل كiسiنiڭ "ويلار، تولعانىستار" جيناعى دا جوعارعى ايتىلعان جايلاردى تولىقتىرىپ جاتتى.
شىندىعىندا پوەزيامىزدىڭ تورiندەگi مۇقاعالي اقىن ايتقانداي "گروزنىي پاتشادايىن" باسشىلىق جاساعان ابەكەڭنiڭ ءاربiر لەبiزi, كەزiندە ءاربiر اقىنعا پiردiڭ سوزiندەي بولعاندىعى اقيقات.
ونىڭ دالەلi-كەزiندە مۇقاعالي، تۇمانباي، تولەگەن، جۇمەكەن، فاريزا، كۇلاش سياقتى تاعى باسقا دا اقىندارىمىزدىڭ بولاشاق پوەزيا تiرەگi بولا الاتىندىعىن الدىن الا سەزگەندiگiنiڭ ءوزi نە تۇرادى. ارينە وعان جوعارعى اتى اتالعان اقىنداردىڭ ءوز بيiگiندە شىرقاپ تۇرعاندىعى دالەل.
ءيا، بۇل ابەكەڭ سياقتى ۇلى اقىن جايلى نە بiر جايلاردى دا ايتۋعا بولادى. ول ويتكەنi سان قىرلى تالانت، ءارi عۇلاما. راس كەشەگi كەڭەس وكiمەتi تۇسىندا بۇلاردى دا سان-ساققا سالىپ اداستىرعانى ەكi باستان. سول كەزدە شىندىعىن ايتۋ كەرەك، كوتەنزورلىقتىڭ ارقاسىندا سىر بiلدiرمەگەن ادام بولمادى - دەپ ايتا المايمىز. ال بiرەن-سارانىن ايتار بولساق ونىڭ دا بiر قۇيتىرقى سەبەپتەرi بولعاندىعى انىق. بiراق بۇگiنگi تاڭدا دا تiلگە تيەك ەتۋگە، سول بiرەن-سارانداردىڭ ءسوزiن ايتىپ جۇرگەنiمiز دە راس. بۇل ايتەۋiر قۇرالاقان بولماۋدىڭ بiر شاراسى سياقتى ارەكەت. جانە ونى بiز كەلە-كەلە وزiمiزشە سيمۆولعا اينالدىرىپ جاتاتىندىعىمىز تاعى بار. بولماسا سول كiنالi بولعان، ياعني حالىق جاۋى بولعان اعالارىمىزدىڭ بiر جاعىنان، جان ساقتاۋ تاسiلدەرi بولسا، ەكiنشi جاعىنان، ولاردىڭ دا بiزدiڭ ادەبيەتiمiز ءۇشiن جوعارعى ابەكەڭ سياقتى جوقتان بار جاساعان ەڭبەكتەرiندە شەك جوق. سونداي بiران-سارانداردىڭ تورiندە جۇرگەن ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ بiرi دە، وسى-ءابiلدا تاجiباەۆ دەپ تولىق اۋىز تولتىرا ايتا الامىز.
سونىڭ ەڭ سوڭعى ايعاعى، اعامىزدىڭ "جاداننىڭ اڭگiمەلەرi" نەمەسە "حاتتار، حاتتار" اتتى پروزالىق ەڭبەكتەرiندە اقىن ءوزiنiڭ iشكi سىرلارىنىڭ بۇگە-شiگەسiنە دەيiن اقتارىپ سولەپ كەتكەنiنiڭ ءوزi عاجاپ. سوندا ءوز ءومiرiنiڭ نەبiر ازاپتى اششى-تۇششى جايلارى اقتارىلا ايتىلادى. دەمەك، اقىن ءوز ءومiر جولىندا كەزدەسكەن نەبiر سۇمدىقتار مەن ءوزi كوزبەن كورگەن راحاتتىڭ ءوزiن شىنايى سەزiنبەگەن تۇستارىن تولىق بەرەدi. ياعني وسى تۇستا ءسوز باسىنداعى مىنا شۋماقتاردى قايتالاپ وقىساق ارتىق بولماس:
"ايتايىن دەسەم ايقايعا سالىپ بiردەڭە،
جالىنىپ دوسىم، ۇندەمە دەيسiڭ، ۇندەمە.
ۇندەمەس بولسام، ايتپايتىن بولسام بiردەمە،
كورسەتiپ ءبارiن تۇرادى ماعان كۇن نەگە؟

كورسەتiپ ءبارiن تۇرادى ماعان كۇن نەگە،
"جارىقتى سىيلا-دەيتۇعىن شەشەم، - كiرلەمە!"
قيت ەتسە، دوسىم، ۇندەمە دەيسiڭ ۇندەمە،
ۇندەمەس بولسام بەرiلگەن ماعان تiل نەگە؟"

ايتاتىن شەشەم:
"- ءادiل بول دەيتiن مiنبەدە.
سۇمداردى سىنا، جاماندىق وتىن ۇرلەمە.
وزا الماس بولساڭ، وزاتىنداردى كۇندەمە،
كۇندەيتiن بولساڭ ولە قال، بالام، ۇندەمە." - دەيدi. بۇل اقىننىڭ جان شىرىلى، وعان سەنiڭ دە قوسىپ-الارىڭ بولماسا كەرەك. ەندi بiردە اقىن تاعى:
"ارتقى اياعىن شايناتقان ارىستانداي،
مەن دە كەلەم ىڭىرانىپ الىستاردان.
جاۋتاڭداماي، جاۋىما تiك قارايمىن.
دارمەنiم بار بۇگiندە الىسقانداي.
جاستاي تاپقان ادەتiم-وجەتتiگiم،
قيىن جەردە قيرايمىن قالىس قالماي."
وسىنداي جىر جولدارىن تۋىنداتىپ جۇرگەن اقىن، ءاربiر مiنبەردەگi ءوزiنiڭ ايتار ءسوزiن جايباراقات ايتا الا ما؟ مۇمكiن ەمەس. ولاي بولسا بۇل كiسiنiڭ بەينەسiن بiز ارقاشان دا مiنبەردەگi سۇستى قالپىمەن كورگەنiمiز ءجون بولار.
مiنبەردە اقىن سويلەپ تۇر. بiردە ارىستانداي اقىرعان داۋسىن ەستيمiز، ەندi بiردە سامۇرىق قۇستاي ساڭقىلداعان ءۇنiن ەستيمiز. ول ءۇن جانە ەشقاشاندا قۇلاعىمىزدان وشپەيتiن ءۇن، ياعني ول بiزدiڭ ناعىز قازاقي رۋحاني ءۇنiمiز. جانە بiر حالىقتىڭ ماڭدايىنا تار كەلمەي، قايتا ۋاقىت وتكەن سايىن تاڭiرiدەي تۇلعالانا تۇسiنەتiندiگi تاعى بار. ولاي بولسا ءابدiلدا تاجiباەۆتاي اقىنىمىزبەن ماقتانا بiلەيiك. ويتكەنi, ول -جالعىز دانا. جانە ەرەكشەلiگi قازاقي جاراتىلىستىڭ قانىن تۋلاتىپ وتەتiن سوڭعى الىپ اقىن. بۇل كiسi كوز جۇمعاندا مەن مىناداي جىر جازىپپىن، ءسوزiمدi سونىمەن اياقتايىن:
"بiر دە قۋراپ، بiردە جايناپ گۇل-باقشاڭ، قاشان كورسەم الابۇرتىپ نۇر شاشقان. جىر-اعىننىڭ كۇمبiرلەتكەن ارناسىن،
سۇلادىڭ با سامۇرىق قۇس - ءسوز پاتشام...

مۇزبالاقتاي زامانانىڭ بۇرقاعىن،
قاق ايىرىپ قۇشقان جانسىڭ نۇر تاڭىن.
تىنشىدىڭ با جەرگە بولەپ جانىڭدى؟
قولتىعىڭنان جەل گۋلەتكەن تۇلپارىم.

بۇكiل ويىم بەيiمدەلiپ باتىسقا،
بۇرىلعاندا قارسى تۇرىپ;
شاتىسپا!
دەگەندەي-اق ۇلتتىق جىردىڭ مەرەيiن
قازاقى ويمەن بولەدiڭ سان ناقىشقا.
ۇلاعات قىپ اڭىزداردىڭ مول iزiن،
ۇناتپاعان دۇنيەنiڭ دوڭىزىن،
كۇڭiرەندiرiپ تاستاعانداي وزiڭە
بەينە قورقىت بابام قارا قوبىزىن." - دەگەن ەكەم. سويتكەن سامۇرىق قۇس - ءسوز پاتشام، بۇگiنگi تاڭدا ءوزiڭ جوقسىڭ، بiراق حالقىڭ ءوزiڭنiڭ ۇلىعاتتى ۇلىلىعىڭدى اسىرىپ جاتىر. ىريزالىقتان ارۋاعىڭ بiر اۋناپ ءتۇسiپ جاتقان شىعار. قازاعىڭ باردا ءوزiڭ دە بار ەكەندiگiڭە كوزiڭ جەتكەن شىعار. ءاۋمين!

سەيفوللا وسپان، اقىن

«تۇركىستان» گازەتى» 2 شىلدە 2009 جىل