(تۇپنۇسقادان كوشiرگەن قازاق سسر عىلىم اكادەمياسى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرi: ءا.نارىمبەتوۆ; ق.مۇحامەتحانوۆ. 5.1. – 1970 ج.)

ارداقتى ءسابيت باۋىرىم!

31 جىلى 3-فەۆرالدا ەلسiزدەگi سايات قورادا جازىلدى.

II.حII – جازعان حاتىڭىزدى جاڭادا عانا الدىم. بۇگiنگi اياگوزگە جۇرمەك ادامنان وسى حاتىمدى اسىعىس جازدىم. قولىمدا بارىنان از عانا جازبامدى جiبەردiم. ولار: «بايشەشەك باقشاسى»، «نارتايدىڭ اڭگiمەسi»، «قازاقتىڭ ءتۇپ اتاسى» (25 جاسىمدا جازعام), «بوزبالا مەن كارiلiك» (32 جاسىمدا جازعام), «بالامەن ايتىسىپ جەڭiلگەنiم». قولىمدا قاراجاتتىق اقشا جوقتىعىنان بۇلاردى ءوزiڭiز پوچتا قاراجاتىن تولەپ الار دەپ دوپلاتنوي قىلدىم. بۇرىن باسىلعان «قازاق ايناسى»، «ەڭلiك-كەبەك»، «قالقامان-مامىر» دەگەن ولەڭدەرiمدi اربiرiنەن ءوز قاراجاتىممەن 1000 (ەكزەمپليار) دانا باستىرىپ ەلگە تاراتىپ ەدiم. «قازاق، قىرعىز، قالماق، تۇرiك» شەجiرەسiن دە بiر مىڭ باستىرىپ تاراتىپ ەدiم. سولاردى بالالارعا iزدەتiپ، شەجiرەنiڭ بiر جىرتىلىپ قالعانى تابىلىپ، بۇرىنعى باسىلعانىندا قاتە بار، ءام قوسىلماعان سوزدەر بار بولعاندىقتان كوشiرiپ، تۇزەتiپ جاتىرمىن.

«ءادiل-ءماريا» دەگەن رومانىمنىڭ كوشiرمەسi الماتىداعى وسىنان بارىپ قىزمەتكە تۇرعان باعداۋلەت قۇدايبەردiۇلىندا شىعار. ونىڭ تۇراعى الماتىدا لەنينسكي كوشەدە № 63. سول بالادا امەريكانىڭ بيچەر ستوۋ دەگەن ايەلi جازعان قۇلدار تۇرمىسى جايىنان «توم اعاي بالاعانى» دەگەن قازاقشاعا اۋدارعانىم بار شىعار. بiراق ولاردى باستىرام دەپ رۇحسات الىپ ەدi. تابىلسا مەنiڭ سوزشە جازعانىمدى باستىرعانىڭىز ماقۇل. ولەڭشەسiن ءوزiڭiز بiلەسiز.

قولىمدا «شىن باق اڭگiمەسi» دەگەن پەساعا اۋدارۋعا لايىقتى بiر رومانىم بار. بار بولسا دا باسقا كiسi وقي الماستىق چەرنوۆوي بولعاندىقتان كوشiرمەي جiبەرۋگە بولمايدى. جانە پۋشكيننiڭ «دۋبروۆسكي» دەگەن رومانىن قازاقشا ولەڭگە اۋدارىپ انا بiر جىلى سەمەيدە باستىرىپ ەدi. ول ۇيدە بار ەدi, مىنا ادامنان جiبەرۋگە بولمادى.

بۇلاردان باسقا دا اۋدارمالارىم، ولەڭ سوزدەرiم بار. بiرiنشi ۋاقىت تىعىز بولىپ، ەكiنشi 45 جاسىمنان بەرگi ولەڭ سوزدەرiم فيلوسوفيا جاعىنا سالىنىپ، وب ۋۆلەچەننوگو ۆوپروسا وبەكتيۆنايا راسسۋجدەنيە بولعاندىقتان ۇكiمەت باسۋعا رۇقسات قىلماس جانە بۇل كەزدە حالىققا تاراتۋ دا لايىقسىز با دەپ جiبەرمەي قالدىم. سەبەبi: جان سىرى، جاراتىلىس سىرى، دۇنيەدەگi ءتامام شاتاق دiندەر تۋرالى جازىلعان. قىرىقتان اسا بەرگەنiمدە: جان نە؟ دiن نە؟ بارشا عالام قالاي جارالعان؟ ادام جاراتۋشى جاعىنان نە ءوزiنiڭ، ار-ىنسابى جاعىنان سالىنعان مiندەت بار ما؟ دەگەن سياقتى ىلعي دەنە سەزiمiمەن سەزiلمەي iش جاققا، ادەتiنە، دiنiنە، تانىعانىنا، قۇمارىنا بۇرىلماي ويلايتىن نۇكتەسi – تازا اقىلمەن عانا بiلەتiن iستەر تۋرالى: دiن، عىلىم – عالىم ويشىل فيلوسوفتاردىڭ بۇل تۋرالى جازعان كiتاپ، ايتقان سوزدەرiن وزiمشە سىنعا الىپ، دۇرىس الىپ تەرiس تاستانىپ شىعارعان قورىتىندىلارىمەن مەن: پالەن پايعامبار، تۇلەن فيلوسوف، پروفەسسور ايتتى دەگەنگە توقتاپ قالمايىم. ءوز اقىلىم قابىل الماعاندى كiم ايتسا دا تەرiس كورەم. بiراق، اقىل قابىل الارلىق دالەل ايتسا، ول كiم بولسا دا باس ۇرام. ماقتانىپ كەتتiم دەيدi – ماقتان ەمەس، iزدەگەنiم ءتامام ادام پايداسى بولعاندىقتان اقىلىم ايتقان اقيقاتتى ايتپاي تۇرا المايىم. ەرiكسiزبiن.

مەن وسىنى ايتىپ وتىرعانىمدا ادامشىلىق ارىم بارشا ادام بالاسىنا پايدالى دەپ وتىز جىل ينەمەن قۇدىق قازىپ تاپقان اقيقاتتى نەگە جiبەرiپ، الدىمەن وسىنى باسۋىن نەگە تiلەنبەيسiڭ دەپ ەركiمدi بيلەپ، جان سىرى، جاراتىلىس سىرى دەگەن قىسقاشا قورىتىندىمدى تاعى جiبەردiم. اتتەڭ دۇنيە، وسىنى قۇرى قازاقشا عانا باسىپ قويماي ورىسشاعا جاقسى پەرەۆودپەن سمىسلىي پەرەۆودتاپ، عىلىمدى ازاماتتىڭ بiرi ەڭبەك ەتiپ پەرەۆودىن وزiمە كورسەتەر مە ەدi? قازاقشا تەز باسىلىپ شىعار ما ەدi? تiرi كۇنiمدە نە قارسى ايتىلعان دالەلدi سىندارىن، نە بiلiمدi ويشىلداردىڭ قابىل العانىن بiلiپ ولسەم ارمانسىز بولار ەدiم. بۇل جان سىرى، جاراتىلىس سىرى باسىلمايتىن بولسا تەز قايتارعانىڭىزدى وتiنەم. لاجى بولسا قولجازبالارىمنىڭ ءبارiن قايتارىپ وتىرارسىز.

تاعى بiر تiلەگiم، مەنiڭ قاي جازبام بولسا دا باسىلىسىمەن باسپاحانا قاراجاتىمەن ماعان ارقايسىسىنان ەلۋ داناسىن جiبەرسەڭiز ەكەن. بالالارىما، دوستارىما مۇرا iستەپ بەرۋ ءۇشiن. قايسىسى باسىلسا دا «مۇتىلعان» دەگەن اتىممەن باسىلعانى ءجون بولار ەدi.

بiر ءسوزiم، مەنiڭ كەيبiر ولەڭدەرiم قازاقتىڭ بۇرىنعى ولەڭ جىرلارىنىڭ انiمەن ايتىلمايدى. ارقايسىسىنىڭ ءوزiم شىعارعان ءانi (موتيۆi) بار. ءاندi حاتپەن ۇعىندىرۋعا بولمايدى. ءوزiم بارىپ ۇعىندىرۋعا، جەرگiلiكتi ۇكiمەت باسىنداعى كەيبiرەۋلەردiڭ قاراڭعىلىعىنان، قولدا قاراجات، باستا بوستاندىق قالماي تۇر.

قوش! قوش! باقىتتى بولىڭىز!

مۇتىلعان.

(شاكارiم قۇدايبەردiۇلى)

1931 جىل.

جازبا: قازىبەك قۇتتىمۇراتۇلىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى.

Abai.kz