اڭگىمە

– جەڭەشە، مىنانى قاراڭىزشى!

ءتاڭىرتاۋدىڭ باسىنان ۇشقان انا قارشىعاداي شاڭق ەتكەن جاس كەلىنشەكتىڭ داۋىسى «لومبارد» ءىشىن جاڭعىرتىپ جىبەردى.

كۇمىستەن سوققان قوس بىلەزىكتى تاماشالاپ تۇرعان اق جىبەك جاۋلىقتى كەكسە ايەل سەلك ەتىپ، ۇستاپ تۇرعان زاتىن سورەگە قايتا قويا سالدى دا، داۋىس شىققان جاققا بۇرىلدى:

– زياش، نە بولدى مىنا جەردى باسىڭا كوتەردىڭ عوي؟ - دەپ سىبىر ەتىپ، ۇلكەن كوزى الاقتاپ، جان-جاعىنا ىڭعايسىزدانا قاراعان.

ابىروي بولعاندا، بۇل جەردە لومبارد قىزمەتكەرىنەن باسقا ەشكىم جوق ەدى. انا كەلىنشەك بولسا، ەشكىمدى ەلەپ جاتقان جوق. وڭ قولىنىڭ ورتان تەرەگىندەگى كوزىنە اسىل تاس قوندىرىلىپ، جان-جاعىن ۇساق گاۋھارمەن كومكەرگەن ۇلكەن ساقيناعا قاراپ، قاتىپ قالعانداي. ءاي، ءسىرا، دەم الماي تۇر-اۋ! نايزاداي كىرپىكتەرى اسىل تاسقا قادالىپ، جانارى اربالىپ قالعانداي ما؟!  جەڭەشەسى دە موينى ۇزىلەردەي بولىپ، كەلىنىنىڭ قولىنا ءۇڭىلدى. اسىل تاس كەيۋانانىڭ دا جانارىن قارىعان.

– قۇداي-اۋ، اق التىنعا ورناتقان ءزۇبارجات قوي! جان-جاعىنداعىسى شىنىمەن گاۋھار ما، الدە ءسان ءۇشىن قويعان فيانيت پە؟ - دەپ تامسانىپ، قولىن سوزدى.

كەلىنى ساقينانى ساۋساعىنان سۋىرىپ الىپ، ابىسىنىنىڭ ءومىر جىبىندەي ءاجىم تورلاعان الاقانىنا سالدى. بۇل ءوز عۇمىرىندا «جىلاننىڭ ءىزىن كورگەن» دەگەندەي، ومىردەن تۇيگەنى مول كەكسە ايەل ەدى. قولسومكەسىنەن الاقانداي ۇلكەيتكىشتى شىعارىپ، كوزىلدىرىگىنىڭ استىنان ءۇڭىلىپ، اۋدارىپ-توڭكەرىپ قاراي باستادى. تاستاردىڭ ساپاسىن تەكسەرگەن ءتۇرى. جۇزىككە قىستىرعان تىلدەي قاعازدا قۇنى جازىلىپتى. ايەلدىڭ سوعان كوزى تۇسكەندە:

– زياش، مىنانىڭ سوڭىندا التى ءنولى بار، سۇمدىق تسيفرلار عوي! - دەپ شوشىپ كەتتى.

–  تازا زاتتىڭ قۇنى دا جوعارى بولادى عوي! - دەپ جاندارىندا ساقشىداي قاتىپ تۇرعان ساتۋشى ساڭق ەتتى. زياش:

–  ءيا، جەڭەشە، باعاسى تىم قىمبات ەكەن، - دەپ كۇمىلجىدى.

– قىمباتىڭ نە، مىناعان شاش جەتپەس. جالعىز جۇزىكتەن گورى، سول اقشانىڭ تورتتەن بىرىنە سىرعا-جۇزىگىمەن كومپلەكت المايسىڭ با؟ - دەدى ەستيارلىق تانىتىپ.

–  جەڭەشە، ەگىزدەر شوقجۇلدىزىندا تۋعاندارعا ءزۇبارجات پەن گاۋحار ساتتىلىك اكەلەدى دەيدى جۇلدىزشىلار. اندجەلينا دجولي دا وسىنداي تاستاردان القا تاعاتىن كورىنەدى،- دەپ جاس كەلىنشەك تاقىمداپ قويار ەمەس.

– ءار توقسان سايىن ءبولىپ تولەۋلەرىڭىزگە بولادى، - دەپ ساتۋشى ەكەۋىنىڭ اراسىنا تاعى قىستىرىلا كەتتى. بار ويى، قايتكەندە قىزىعىپ، كوزىن ساتىپ تۇرعان كەلىنشەككە قىمبات اشەكەيدى وتكىزۋ. ونىڭ «ءبولىپ تولەۋگە بولادى» دەگەنىنە زياش ەلەڭ ەتە ءتۇستى دە، جەڭەشەسىنىڭ الاقانىنداعى جۇزىككە قولىن سوزدى. جۇزىك قيمىلداپ كەتىپ ەدى، اسىل تاستاردىڭ ساۋلەسى جانارىن قارىقتىردى. كەلىنشەكتىڭ جۇرەگى اتقاقتاپ، ودان ءارى ىنتىعا ءتۇستى.

– قازىر قانشا اقشاڭ بار؟ مۇنى الساڭ، توقسان سايىن قاينىمنىڭ قالتاسىن قاعاتىن بولارسىڭ،- دەدى ابىسىنى نارازىلىعىن ۇنىنەن تانىتىپ.

زياش ساتۋشىعا وزىندە قانشا اقشا بارىن ايتىپ، ارعى جاعىنداعى قالعانىن قانشادان، نەشە اي تولەيتىنىن سۇرادى. ساتۋشى قۋانىپ كەتىپ، كالكۋلياتورىن الا سالا، زىرىلداتىپ ەسەپتەپ شىقتى دا:

–  ەكى جىل مىنانشا تەڭگەدەن تولەيسىز،- دەپ كالكۋلياتورداعى جىپىرلاعان سانداردى كوز الدىنا توستى. قايتكەن كۇندە دە وسى ساقينانى الىپ كەتەيىن دەپ بەل بۋعان كەلىنشەك قالىڭ قارا كىرپىگىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ:

– جەڭەشە، نە بولسا دا الايىن، كوڭىلىم كەتىپ تۇرعانى. ءبىر جاقسى اۋلەتتىك جادىگەر بولسىن. كەيىن كەلىندەرىمە قالدىرارمىن،- دەدى. بۇل دۇنيەدە ايەلدىڭ كوڭىلى كەتپەسىن دەڭىز، ايەلدىڭ كوڭىلى كەتسە، ونى توپان سۋ دا توقتاتا المايدى. سونى عۇمىر بويى كورىپ كەلە جاتقان كەكسە ايەل:

– ءوزىڭ ءبىل! بايىڭنىڭ تابىسى بار، جالعىز ەدى، ءۇش ۇل تاۋىپ بەردىڭ، ءبىر ساقينا سىيلايتىنداي بولدى عوي،- دەپ كۇلىپ، يىعىنان قاپسىرا قۇشاقتادى.

كەلىنشەك سومكەدەن بۇرقىراتىپ قاعاز اقشالاردى شىعارا باستاعاندا، ساتۋشى جىلدامداتىپ ءزۇبارجات كوزدى جۇزىكتى ويماقتاي عانا قىزىل قوراپشاعا سۇڭگىتىپ جىبەردى. ءازىر تۇرعان كەلسىمشارتىنا زياشتىڭ اتى-ءجونىن تولقۇجاتى بويىنشا تولتىرىپ، ەكى جىلعا موينىنا قارىز ءىلىپ، قولىن قويعىزىپ ۇلگەردى. قۇنى جارتىلاي تولەنىپ، جارتىلاي شارتتاسقان سوڭ، قوراپشانى زياشقا سيقىرلانا كۇلىپ، «يگىلىگىڭىزگە تاعىڭىز!»،- دەپ ۇسىندى. قولسومكەسىنە تىعا سالۋعا شىدامى جەتپەگەن زياش قوراپتى اشىپ، جۇزىكتى الدى.

ەكى ايەلدىڭ بىرىنە قۋانىش، ەكىنشىسىنە قىزعانىش سىيلاعان ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك جاڭا يەسىنىڭ ورتان تەرەگىندە جارقىراپ بارا جاتتى. «لومباردتان» شىققان ابىسىندى-اجىندى سۇلىكتەي قارا كولىكپەن قالانىڭ ورتاسىندا اعىلىپ جاتقان تىرشىلىككە ارالاسا جونەلدى.

2

زياش قولىنان شەشىپ، جاتىن بولمەسىندەگى اينا الدىنا قويعان ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك نەشە مەملەكەتتەن اسىپ، نەشە ءتۇرلى تاعدىرلارعا ارالاسىپ، نەشەمە تابالدىرىقتان اتتاپ، نەشىنشى ايەلدىڭ ساۋساعىن ساندەپ، كۇندەستەرىنىڭ كوزىن قىزارتقانىنان ءوزى دە جاڭىلعان بولاتىن. سەبەبى، بۇل سوناۋ جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا فرانتسيا ەلىنىڭ گەرتسوگى رەسەي ەلىندەگى كنياز پتاشكيندەر اۋلەتىنىڭ اناسىنا ارنايى سوقتىرعان وتە قادىرلى جۇزىك ەدى. اق سەلەۋ شاشى مەن اسپان تۇستەس كوزىنە اقسۇيەكتەردىڭ ەركەگى تۇگىل ايەلدەرىنىڭ وزدەرى ىنتىعا قارايتىن ەرەكشە حانىمنىڭ تومپيعان قولىنداعى شىلدىر شۇمەگىندە ونشاقتى جىل جارقىراپ، نەبىر ۇلكەن بالداردا بيلەگەنىندە سارايلاردىڭ حرۋستال شامدارىمەن شاعىلىسىپ، كۇندەستەرىنىڭ جانارىن قاريتىن. كنياگينيا ومىردەن وتكەندە قوس كەلىنى وسى اسىل تاستى جۇزىك «قايسىمىزعا بۇيىرار ەكەن» دەپ، ءبىرىن-ءبىرى جىلدار بويى ءۇنسىز اڭدىپ، ۇمىتتەنە قاراپ جۇرگەندە، تۇڭعىش قىزى ءبىر قولىمەن اناسىنىڭ باقىرايىپ قالعان كوزىن جاۋىپ تۇرىپ، ەكىنشى قولىمەن شىلدىر شۇمەكتەگى ءزۇبارجات كوزدى عاجايىپتى سۋىرىپ العان بولاتىن. اۋلەت اناسىن جەرلەپ كەلگەن سوڭ، جۇزىكتى ىزدەگەن قوس كەلىنى سولاي جەر سيپاپ قالعانىمەن، شۋ شىعارماعان. قايىنبيكەسىنىڭ ورتان تەرەگىنەن كورگەندە، ەكەۋى دە قانشا ىشتەرى كۇيگەنىمەن، كۇيەۋلەرىنەن بۇرىن اتا-اناسىنىڭ ەرنىن جىبىتكەن پەرزەنتىنە اۋىز اشىپ، سۇراي الماعان. ول اپكەلەرى اتاقتى دۆوروۆسكيلەر اۋلەتىنىڭ كەلىنى انتونينا حانىم ەدى. ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك ول كىسىنىڭ قولىندا دا تالايدىڭ كوزىن تارتىپ جارقىراپ، يەسىنە قۋانىش سىيلاعان بولاتىن.

1913 جىلى، ەكىنشى نيكولاي پاتشا اعزامنىڭ زامانىندا رەسەي يمپەراتورى رومانوۆتار اۋلەتىنىڭ تاققا وتىرعانىنا 300 جىل تولۋ قۇرمەتىنە ارنالىپ، پەتەربوردا ۇلان-اسىر توي ءوتىپ، دۇنيەجۇزىلىك كورمە ۇيىمداستىرىلىپتى. انتونينا دۆوروۆسكايا حانىمنىڭ كۇيەۋى سەرگەي الەكسەەۆيچ تە سول تويدىڭ جاۋاپتى ادامدارىنىڭ ءبىرى بولسا كەرەك. قازاق دالاسىنىڭ گۋبەرنيالارىنان كەلگەن دەلەگاتسيانى ءوزى قارسى الادى. جەتىسۋ گۋبەرنياسىنان كەلگەن دەلەگاتسيا لەپسىدەن بال، الاتاۋدان العاش رەت حوش ءيىستى اپورت الما اپارعان كورىنەدى. ارقايسىسىنىڭ سالماعى ءبىر كەلىدەن اساتىن اپورتتى تاڭ قالعان جۇرتقا تاراتىپ، پاتشانىڭ قۇرمەتىنە «الەكساندر» دەگەن ات بەرىپتى. اقجايىقتىڭ بويىنان ءجۇسىپالى دەگەن بولىس ون التى قانات كيىز ءۇي اپارىپ تىگىپتى. ونىڭ ىشىندەگى جاساۋ-جابدىعىنا الەمنىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنەن كەلگەن مەيماندار تاڭ-تاماشا بولىپتى. ءۇيدىڭ ورتاسىنا جاسالعان استا-توك داستارحاندا جىلانشىق بويىنان الدىرعان قويلار مەن جىلقى ەتىنەن تامسانا اۋىز ءتيىپتى.

ءۇش عاسىرلىق تورقالى تويعا تارتۋ-تارالعىمەن كەلگەن قازاق باي-بولىستارىنىڭ دارحاندىعىنا ريزا بولعان دۆوروۆسكايا انتونينا حانىم ولاردىڭ ايەلدەرىنە يمپەراتريتسا ماريا فەدوروۆناعا ارناپ فرانتسۋز پارفيۋمەرى اۆگۋست ميشەل جاساعان حوش ءيىستى «ماريا» ءاتىرىن سىيعا تاراتادى. سەرگەي الەكسەەۆيچ بولسا جەتىسۋدان – ەسىم تورەگە، قوستاناي ۋەزىنەن كەلگەن – سمايىل بايعا، تورعاي اسكەري گۋبەرناتورىنان – سامرات بيگە، ۆەرنىي ۋەزى باسقارماسىنان جايىلما بولىسى – ءسات نيازبەكوۆكە، تاعى دا باسقا ەلۋگە تارتا ارنايى شاقىرىلعان مەيمانداردىڭ وڭىرلەرىنە ستانيسلاۆسكي لەنتاسى مەن التىن مەدال تاعىپ، ەرەكشە قۇرمەت كورسەتەدى. وسى تويعا دەلەگاتسيانى باستاپ كەلىپ، ءسوز سويلەگەن ءسات بولىسقا ايىرىقشا قۇرمەت جاساپ، ايەلى جانىمكۇل حانىمعا انتونينا ءزۇبارجات كوزدى، گاۋھارمەن كومكەرىلگەن، اناسىنان مۇراعا قالعان جۇزىگىن ساۋساعىنان سۋىرىپ بەرگەن دەسەدى. سولاي، وتە قادىرلى جۇزىك قازاق توپىراعىنا جەتكەن ەكەن.

ۇلى دالاداعى ۇلاعاتتى ايەلدىڭ ءبىرى – جانىمكۇل حانىم ونشاقتى جىل ءزۇبارجات كوزدى جۇزىكتى ورتان تەرەگىندە جارقىراتىپ، پاتشا اعزامنىڭ تويىنان ارنايى سىيعا بەرگەنىن وتىرعان جەرىندە ماقتانا ايتىپ ءجۇرىپتى.

جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىندا قازاق بايلارىن تاركىلەۋ تۋرالى قاۋلى شىعىپ، ول قابىلدانباي تۇرىپ-اق ەل اراسىندا سىبىس تارالىپ، شەكاراعا جاقىن ايماقتارداعى اۋقاتتى-بايلار قىتايعا قونىس اۋدارۋ قوزعالىسى باستالادى. جەتىسۋ ۋەزىندەگى ءوزى تانىس-ءبىلىس بولىپ جۇرگەن باي-كۋلاكتار مال-مۇلىكتەرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن شەكارا اسىپ جاتقانىنان حاباردار كۇيەۋى «وسى كەتكەننەن قايتا كەلەمىز بە، جوق پا اتامەكەنگە، اللا بىلەدى، جاسىڭ دا ۇلعايىپ قالدى، ۇلكەن ۇلدى الىپ توركىندەپ قايت»،- دەگەن سوڭ جانىمكۇل حانىم اقمەشىتكە بارادى.

ەل استاناسى وتار قالا ورىنبوردان ەندى عانا قالىڭ قازاقتىڭ ورتاسى – اقمەشىتكە اۋىسىپ، اقمەشىتتىڭ اتاۋى – قىزىلوردا بولىپ وزگەرگەن كەزى ەدى. مەملەكەت باسقارۋ ورگاندارى سىر بويىنا كوشىرىلەدى. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتى جاڭا استانادان شىعارىلا باستايدى. ورىنبورداعى گازەت شىعارۋ ىسىنە ىسىلىپ قالعان قىزمەتكەرلەردىڭ كوبى وڭتۇستىككە كەلمەي قالادى. گازەتكە كوزى اشىق، سانالى، ساۋاتتى ازاماتتاردى تىلشىلىككە تاربيەلەپ، ەل ىشىندە تاپ سەزىمىن كۇشەيتىپ، ساياسي سانا قالىپتاستىرۋعا تارتىپ جاتادى. جانىمكۇلدىڭ جالعىز باۋىرى ۇسەنجان مۇعالىم، جازۋعا ەبى بار بولعاندىقتان سوندا قىزمەتكە الىنادى. ۇسەنجان گازەت جۇمىسىنان بوساماي، الىستان ات ارىلتىپ، توركىندەپ كەلگەن اپكەسىمەن جوندەم سىرلاسا دا المايدى. اۋلەتتىڭ قاراشاڭىراعىنداعى جالعىز باۋىرىن كورىپ، تۋعان-تۋىسپەن كوزايىم بولعان جانىمكۇل كەلىنىنە عانا مۇڭىن شاعىپ، كۇيەۋىنىڭ جاقىندا قىتاي اساتىنىن ايتىپ، قولىنداعى ءزۇبارجات جۇزىگىن «كوزىمدەي كورىپ ءجۇر، ەندى سەندەردى كورەم بە، جوق پا»،- دەپ سىيعا تارتىپ، ەڭىرەگەندە ەتەگى تولىپ، اسىعىس كەرى قايتادى. ءسويتىپ، ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك ۇسەنجاننىڭ كەلىنشەگى ايبيكەنىڭ شىلدىر شۇمەگىندە شيرەك عاسىردىڭ سىرىن بۇگىپ جارقىرايدى. جاس ادام جىلتىراق قۇمار دەسە دە وسى ءبىر اسىل تاستىڭ ءجاي جۇزىك ەمەس، ەرەكشى قادىر-قاسيەتى بار ەكەنىن سەزىپ، ساندىعىندا ۇستاپ، كوپ كوزگە تۇسىرە بەرمەيدى.

سىر بويىنىڭ ەكونوميكالىق جانە تابيعي جاعدايى قولايسىز دەگەندى سىلتاۋراتىپ ف.گولوششەكين باسقارعان بك(ب)پ قازاق ولكەلىك كوميتەتى ەل استاناسىن قىزىلوردادان الماتىعا اۋىستىرادى. ەلورداسى سىر وڭىرىنەن جەتىسۋعا قونىس اۋدارعاندا «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» ۇجىمىمەن بىرگە ۇسەنجان دا وتباسىمەن كوشىپ كەلەدى.

گولوششەكيننىڭ جۇرگىزگەن «كىشى قازان» رەۆوليۋتسياسىنىڭ زوبالاڭىندا قازاقتىڭ نەبىر دارىندى، بەتكە ۇستار، ايتۋلى ازاماتتارىن، جاڭا ۇكىمەت قۇرۋعا قاسىق قانىن اياماعان قايراتكەرلەرىن «حالىق جاۋى» اتاندىرىپ، ۇلت زيالىلارى مەن قوعام قايراتكەرلەرىن قۋعىنعا ۇشىراتىپ، جازىقسىز جالا جاۋىپ، سوتتالىپ جاتتى. ۇلتشىل، شپيون، حالىق جاۋى دەپ ايىپتالعانداردى اتىپ، وتباسى مۇشەلەرىن دە قۋعان-سۇرگىنگە ۇشىراتتى.

رەسپۋبليكادا جۇرگىزىلگەن رەپرەسسيانىڭ ەكىنشى تولقىنى كەزىندە «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە قىزمەتتە جۇرگەن ۇسەنجان ۇستالىپ، الماتى اباقتىسىنا قامالادى. سودان كۇن بۇرىن ايەلى ايبيكە ءتورتىنشى پەرزەنتىن بوسانىپ، كيروۆ كوشەسى مەن وزبەك كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى پەرزەنتحانادان شىعارىپ الىپ، جالدامالى ۇيلەرىندە ارىپتەستەرىمەن شاعىن شىلدەحانا وتكىزگەن بولاتىن. جاس بوسانعان جارىنا قالجا بولسىن دەپ سويعان قويدىڭ شىلدەحانادان قالعان ەتىن تاڭەرتەڭگىسىن ۆەراندادا بورشالاپ جاتقان جەرىنەن ۇسەنجاندى ۇستايدى. سۇر كيىنگەن ەكى ادام اشىپ سويلەسپەي، سەبەبىن دە ايتپاي، قولىنىڭ قانىن شالا-شارپى جۋعىزىپ، الدى-ارتىنا قاراتپاي، سىرتقا سۇيرەلەيدى. كۇزدىڭ قاراسۋىعىندا جىلى كيىمىن دە العىزباي الدارىنا سالىپ، سىرتتا تۇرعان قارا ماشينەگە وتىرعىزىپ الىپ كەتەدى. ءۇش بالا شىرىلداپ، ايبيكە جاڭا تۋعان نارەستەسىن قۇشاقتاپ زار يلەگەن قالپى تابالدىرىقتان سىرتقا دا اتتاي الماي قالادى.

ەكى كۇننەن سوڭ ايبيكە بەلىن بۋىپ كۇيەۋىنىڭ جۇمىسىنا بارسا، ولار دا ەشتەڭەدەن حابارسىز. باس رەداكتور جاس كەلىنشەكتى سابىرعا شاقىرىپ، «ۇسەنجاننان حابار الساق ايتامىز»،- دەپ شىعارىپ سالادى. حالىق ۇدايى ۇرەيلەنىپ، ءبىر-بىرىنە كۇدىكپەن قارايتىن زامان كەلدى.

كوپ ۇزاماي ۇسەنجاننىڭ ءبىر ارىپتەسى كەلىپ، «شىراعىم، ەلگە كەتكەندەرىڭ دۇرىس، ايتپەسە بالالارمەن قاڭعىپ قالارسىڭدار، ۇسەنجاندى «حالىق جاۋى» دەپ ۇستاپتى»،- دەپ كەتەدى. «ول قالاي ءوز حالقىنا جاۋ بولادى. ەلگە قىزمەت ەتسەم دەپ سىر بويىنان كەلدىك ەمەس پە؟!،- دەپ نكۆد-نىڭ ەسىگىن توزدىرىپ، جىلاعانىنا ەشكىم قۇلاق اسپاعان سوڭ، بالالارىن جيناپ پويىزعا شىعادى. قولدارىنداعى تيىن-تەبەنى جەتپەگەن سوڭ ايبيكە باياعى جانىمكۇل اپاسى بەرگەن جۇزىگىن شىعارىپ، قانشا قيماسا دا، قينالعانىنان بيلەت ساتاتىن كاسسيرگە بەرەدى. ۇشەۋىن جەتەلەپ، بىرەۋىن باۋىرىنا قىسىپ قىزىلورداعا جۇرگەن پويىزعا وتىرادى. امال قانشا، ۇسەنجان سول كەتكەننەن وتباسىنا قوسىلمايدى...

ءسويتىپ، ءزۇبارجات كوزدى گاۋحار جۇزىك قولىنا تيگەن كاسسير ورىس ايەل «مىنا اۋمالى-توكپەلى زاماندا وسىنداي جۇزىك مەنىڭ نە تەڭىم، وداندا باستىقتىڭ قۇلقىنىنا تىعىپ، ورنىمدى ساقتاپ قالايىن»،- دەيدى دە، ءبىرىنشى الماتى ۆوكزالىنىڭ باستىعىنا اپارىپ بەرەدى. مۇرتى ەدىرەيگەن، قۋشىق بەت ەركەك، تارامىس قولدارىنىڭ الاقانىنا تۇسكەن جاسىل تاستى جۇزىكتى اينالدىرا قاراپ:

– ءوزى شىن التىن با، سارى ەمەس قوي؟- دەپ بالسىنەدى. كاسسير:

– يۆان يۆانىچ! اق التىن دەگەن دە بولادى. بۇنىڭ تاستارىنىڭ نە ەكەنىن اجىراتا المايمىن، بىراق تەگىن جۇزىك ەمەس ەكەنىن ءىشىم سەزەدى، بۇل ءسىزدىڭ اننا الەكسەەۆناعا عانا لايىق! – دەپ، كوزىن اۋدارىپ-توڭكەرىپ، تاڭدايى تاقىلداپ تۇسىندىرەدى. ۆوكزال باستىعى ايەلىنىڭ جاقىنداپ قالعان تۋعان كۇنىن ەسىنە الىپ، جۇزىكتى ءتوس قالتاسىنا سالىپ الادى دا:

– وزىڭە نە كەرەك؟- دەيدى، كاسسيردىڭ ءجاي جۇرمەسىن ءبىلىپ.

– يۆانىچ، مىنانداي قيىن كەزدە دالاعا لاقتىرىپ تاستاماساڭىز بولعانى، مەن سىزگە ادالمىن عوي،- دەپ بەرگەن سىيلىعىنا سالماق سالا، مايىسىپ شىعىپ كەتەدى.

كوپ ۇزاماي ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك يۆانىچتىڭ اننۋشكاسىنىڭ قولىندا جارقىرادى. كۇيەۋىنىڭ ەرەكشە ءبىر سىيلىق جاساعانىنا ريزا بولعان ورىس كەلىنشەگى ءوزى تانيتىن زەرگەرگە اپارىپ كورسەتتى. قارت زەرگەر ءزۇبارجات كوزدى جۇزىكتى قولى دىرىلدەي ۇستاپ، توزعان جانارىن سىعىرايتا قاراپ وتىرىپ:

– اننۋشكا، مىنانداي اسىل قولىڭا قايدان ءتۇستى؟ - دەپ تاڭىرقادى.

– ۆانەچكام تۋعان كۇنىمە سىيلادى...

–  اننۋشكا، مىناۋ ءبىر قۇن جەتپەيتىن زات قوي!

– نەگە ولاي دەيسىز؟- دەپ باج ەتە ءتۇستى كەلىنشەك تۇزداي كوزىن دوڭگەلەتىپ.

– مەندە بۇعان تولەيتىن اقشا جوق! بۇل وتە قۇندى، ياعني قىمبات،- دەيمىن،- دەگەندە بارىپ، ەسىن جيناپ، شالدىڭ قولىنان جۇزىكتى جۇلىپ الدى دا سىرتقا اتىپ شىقتى.

كەشكىسىن كۇيەۋىنە سىيلىعىنىڭ قۇنى جوعىن ايتقاندا، كۇيەۋى:

– اننۋشكام، مەنىڭ! سەنىڭ وزىڭە قۇن جەتپەيدى! مەن ساعان ءجاي نارسە سىيلامايمىن عوي! - دەپ شاتتاندى.

كوپ ۇزاماي، گەرمانيا كەڭەستەر وداعىنىڭ شەكاراسىن بۇزىپ كىرگەن. سوعىس باستالىپ، اننۋشكانىڭ باقىتتى كۇندەرى كوزىنەن بۇل-بۇل ۇشتى. ۆانەچكاسى مايداندا قازا بولىپ، ۇلىن جەتەكتەپ جەسىر قالدى. تىلدا ءجۇرىپ قانشا قيىندىق كورسە دە، سۇيگەن جارى سىيلاعان ءزۇبارجات جۇزىگىنەن ايرىلمادى. ۇلى ەكەۋى تالاي قيىندىق كورگەندە، الاقانىنا قىسا ۇستاپ لومباردقا بارىپ تۇرىپ، ەسىگىنەن قايتاتىن. سوعىس تا ءبىتتى، ۇل دا ەر جەتتى. جالعىز پەرزەنتى ۇيلەنىپ، دۇنيەگە نەمەرەسى كەلگەن كۇنى، كۇيەۋىنەن قالعان جادىگەردى كەلىنىنىڭ قولىنا سالدى. كوپ ۇزاماي ءوزى دە بۇل جالعاندى تاستاپ، ۆانەچكاسىنىڭ سوڭىنان كەتتى...

ءسويتىپ، ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك يۆانىچتار اۋلەتىن جالعاستىراتىن ۇل تاۋىپ بەرگەن كەلىنىنىڭ قولىندا جارقىرادى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە جاس ايەل جۇزىكتى لومباردقا وتكىزۋگە باردى. قابىلداۋشى جۇزىكتى كورگەننەن ەسى شىعىپ كەتكەن. ماڭدايىنا ءىلىپ العان تەكسەرگىشىن ءبىر ءتۇسىرىپ، ءبىر كوتەرىپ، ايرانداي الا كوزى ەجىرەيىپ:

– قايدان الدىڭ؟ سەرتيفيكاتى بار ما؟ - دەدى سالعاننان.

–  ەنەم سىيلاعان، سەرتيفيكاتى نەسى؟ – دەپ، كەلىنشەكتىڭ كوگىلدىر كوزى شىتىناي قالعان.

– مۇنداي قۇندى زاتتىڭ قاعازى، ياعني، تولقۇجاتى بولادى، - دەپ تۇسىندىرگەن بولدى.

– ەنەمە اتام سىيلاعان باياعىدا. ول كەزدە سەرتيفيكات دەگەن بولمايتىن. الاسىز با، جوق پا؟

–  مەندە ساعان بەرەتىندەي سونشا كوپ اقشا قازىر جوق.

–  سوندا بۇل قانشا تۇرادى؟

–  قارا، مىناۋ ءزۇبارجات دەگەن قىمبات تاس، ورتاسىنداعى جاسىل ءتۇستىسىن ايتام. جاڭىلماسام، مۇندا ونىڭ ءوزى سەگىز كارات. حالىقارالىق كلاسسيفيكاتسيا بويىنشا زەرگەرلىك ونەردە ءزۇبارجاتتىڭ ءدال وسى رەڭكى «جاسىل مۇز» دەپ اتالادى، قۇنى گاۋحاردان دا جوعارى، اسا باعالى. ال جان-جاعىن كومكەرگەن مىنا اق تاستار – كادىمگى گاۋحارلار، - دەپ ءتۇسىندىردى.

– سوندا المايسىز با؟ مەنىڭ جاعدايىم قيىن بولعان سوڭ كەلدىم عوي، انامدى ەمدەتۋگە قارجى كەرەك بولىپ تۇر،- دەپ جىلاپ جىبەردى جاس كەلىنشەك. لومبارد شەبەرى ايەلدى ايادى ما:

–  مەنىڭ قازىر بەرەتىن قارجىم جەتپەيدى. وتە مۇقتاج بولساڭ، تاستاپ كەت. ساتۋعا قويايىن، بىزگە ەكى پايىز بەرەسىڭ، بىرەۋ الىپ قالسا جاقسى بولار ەدى،- دەدى.

كەلىنشەك سوعان كەلىسىپ، قۇجات تولتىرىپ، قالدىرىپ كەتتى. جاسىل كوزى كەلگەندەردىڭ كوزىن تارتىپ، قولدارىنا الىپ باعاسىن كورگەندە جاندارىن شوشىتىپ، ودان كەيىن تۇستەرىنە كىرىپ تۋرا ءبىر قىس، ءبىر كۇز، ءبىر كوكتەم لومبارد سورەسىندە تۇردى. ءجۇز جىلدان ارتىق جاساپ، مىڭجىلدىق پەن ءجۇز جىلدىقتى الماستىرىپ، ازاتتىق العان اردا قازاق ەلىمەن بىرگە تاعى شيرەك عاسىر ءومىر سۇرگەن ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك جادىراعان جازدىڭ ءبىر كۇنىندە زياش پەن ونىڭ ابىسىنىنا كەزدەسكەن بولاتىن.

3

زياشتىڭ اينا الدىنا قويعان ءزۇبارجات كوزدى جۇزىگى تولعان ايدىڭ جارىعىمەن ءۇي ىشىنە شالقىعان كوگىلدىر ساۋلە بولەتىن. بىلگىشتەر: اسىل تاستار اينا سياقتى كورگەنىن، ەستىگەنىن ساقتاپ قالادى، ودان دا سىر اڭدۋعا بولادى دەيدى. قولىنا سالعان ادامنىڭ ەنەرگياسى ءسىڭىپ قالىپ، كەلەسى ادامعا كوشەدى. سوندا جاقسىلىعى دا، جاماندىعى دا اۋىسىپ، پوزيتيۆ بولسا – ءپوزيتيۆتى، نەگاتيۆ بولسا – نەگاتيۆتى ۇلعايتۋى مۇمكىن دەگەن سەنىم بار.

كۇيەۋى ەل استاناسى اقمولاعا اۋىسقاندا جاڭا قىزمەتكە تاعايىندالىپ، سالتاڭ كەتكەن. زياش ۇلدارىنىڭ مەكتەپتە وقيتىنىن سىلتاۋراتىپ، سۋىق جاققا بارعىسى كەلمەي، الاتاۋدىڭ باۋىرىندا جۇماق قالادا قالعان. ات شاپتىرىم بولمەدەگى ۇزىندىعى مەن كولدەنەڭى بىردەي كەڭ توسەكتە قالاۋىنشا اۋناپ-قۋناپ جالعىز جاتاتىن. ءتۇن جارىمىندا ويانىپ كەتتى. ۇيقىلى-وياۋ بولمەدە ويناپ تۇرعان كوگىلدىر ساۋلە كوردى. جىبەك شىلتەر پەردەدەن سىرتتان ءتۇسىپ تۇرعان جارىق بولار دەپ، قايتا ۇيقىعا كەتتى. تۇسىندە تولستويدىڭ «ۆوينا ي ميرىندەگى» ناتاشا روستوۆانىڭ تۇڭعىش رەت بالعا بارعانىنداي اتلاس پەن جىبەكتەن توگىلدىرىپ تىگىلگەن اپپاق كويلەك كيىپ، اققۋدىڭ كوگىلدىرىندەي بولىپ ۇلكەن سالتاناتتى زالدا اياعىنىڭ ۇشىمەن عانا بيلەپ ءجۇر. ماڭايىندا پاتشا اعزام ءداۋىرىنىڭ كنيازدارى مەن دۆورياندارى، ولاردىڭ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان حانىمدارى. ءوزى تانىمايتىن ءبىر ورىس وفيتسەرىمەن بيلەپ ءجۇر. وڭ قولىن ونىڭ سول قولىنىڭ الاقانىنا سالعان، ورتان تەرەگىندە جاقىندا ساتىپ العان ءزۇبارجات كوزدى اسىل جۇزىگى جارقىرايدى. ءوزى بيلەپ جۇرگەن جىگىتكە ەمەس، جارقىراعان جۇزىككە قۇمارلانا قارايدى. ءبىر كەزدە اۋەن توقتادى، زياش جىگىتتىڭ الاقانىنان قولىن الا بەرگەندە جۇزىگى ساۋساعىنان شىعىپ كەتىپ جارقىراعان پاركەتتى ەدەندە دومالاي جونەلدى. جاڭا عانا بيلەپ جۇرگەن اقسۇيەكتەر ۋ-شۋ بولىپ، جان-جاققا بىتىراي قاشتى. زياش جۇزىگىن ىزدەپ اۋرەلەنىپ جاتىپ ويانىپ كەتتى. تاڭ سىز بەرىپ، بولمەگە جىبەك پەردەدەن كۇن نۇرى سىعالايدى. «تاڭ جاڭا اتىپتى عوي، ەرتەڭ دەمالىس، جاتا تۇرايىن»،- دەپ قايتا كوزى ىلىنگەن.

ارادا تاعى ءبىر جەتى وتكەندە بالا كەزىندە ءبىر جاعى اق، ەكىنشى جاعى قىزىل بولىپ اتىسىپ-شابىسىپ جاتاتىن فيلمدەردەگى وقيعالار سياقتى رەۆوليۋتسيا ءداۋىرىن تۇسىندە كورىپ شىقتى. ودان كەيىن ينستيتۋتتا تاريحتان وقىعان اقتاڭداق جىلدار، اشارشىلىق پەن رەپرەسسيا كەزىندەگى قازاقتاردىڭ باسىنان وتكەن سۇمدىقتار كىرىپ، قىرىلىپ جاتقان ادامداردىڭ سۇيەگىنەن شوشىپ وياندى. كينولاردان كورگەن ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قان مايدانىن كورگەندە جارىم تۇندە ويانىپ الىپ، قورقىپ تاڭعا ۇيىقتامادى. زياش وسىنىڭ ءبارى سۇيىكتى جۇزىگىنىڭ ەسىندە قالعان ەلەستەردىڭ وزىنە كورسەتىپ جاتقان الەگى ەكەنىن بىلمەدى. جۇمىستاعى قۇربىسىنا ايتىپ ەدى، «جاتارعا قاراي جامان كينولار كورمە»،- دەپ كەڭەس بەرۋدەن اسپادى.

اراعا اي سالىپ كۇيەۋى كەلگەن. وعان جۇزىگىن كورسەتىپ، ەركەلەپ الداعى ايعا تولەيتىن نەسيە قارجىسىن قاعىپ الدى.

–  مەنىڭ ۇلدارىمنىڭ اناسى قانداي سىيلىققا دا لايىق! - دەگەن جارى جۇزىكتىڭ باستاپقى باعاسىنىڭ قانشا ەكەندىگىن سۇراعان دا جوق. تەك ايەلىنىڭ ورتان تەرەگىنە كيگىزىپ تاماشالاپ:

– شىنىندا، ەرەكشە ادەمى ەكەن! مۇنداي جارقىرايتىن جۇزىكتى ومىرىمدە كورمەپپىن! - دەپ وڭ قولىنىڭ ۇستىنەن ءسۇيىپ ەركەلەتتى.

اي بويى كورىسپەگەن ەكەۋى ساعىنىشتارىن باسىپ، ۇيقىعا كەتكەن. ءتۇن جارىمىندا جۇزىكتەن ورگەن كوگىلدىر ساۋلە بولمە ىشىنە تارادى. شالقاسىنان ۇيىقتاپ جاتقان ەر ادام ويانىپ كەتىپ، كوزىن اشتى. بولمەنىڭ ءىشىن كوگىلدىر ساۋلە كومكەرىپ تۇردى. ول جان-جاعىنا قارادى. ساۋلە ايەلىنىڭ ادەمىلەنۋ ءۇشىن قارايتىن ايناسىنىڭ الدىنان تاراپ جاتىر. باسىن كوتەرىپ، وتىردى. «اينانىڭ الدىندا نە بار؟» دەپ، از-كەم ويلانىپ قالدى. اياعىن توسەكتەن سالبىراتىپ تاعى ءبىراز وتىردى. ساۋلە توقتاپ قالدى. ەركەك اينا الدىنا كەلدى. قۇتىلاردا حوش ءيىستى اتىرلەر ءتىزىلىپ تۇر. وپا-دالاپتار دا ءوز قوراپتارىندا. كەشەگى ماقتانىپ كورسەتكەن ءزۇبارجات كوزدى جۇزىگى سولاردىڭ ورتاسىندا تۇر. تەرەزەدەن تۇسكەن اي جارىعىمەن جارقىرايدى. «زياشتىڭ قىزىعاتىنىنداي بار ەكەن!»،- دەدى دە قولىنا الىپ اي ساۋلەسىمەن تاسىن ويناتىپ، اۋدارىپ-توڭكەرىپ قارادى دا، قايتا ورنىنا قويدى.

ولار اپتا سوڭىندا «وقجەتپەسكە» بارىپ دەمالىپ قايتاتىن بولدى. تاڭ جارىعىمەن ەرلى-زايىپتىلار استاناعا كولىكپەن شىققان. جولعا ازىرلەگەن تاعامدارى مەن قورجىن-قوشالاقتارىن «لەكسۋس-470» كولىگىنىڭ جۇكسالعىشىنا جايعاستىردى. ناعاشى اجەسىنىڭ قولىندا قالىپ بارا جاتقان ەكى ۇلىنىڭ جاتىن بولمەلەرىندە ۇيقىسىن بۇزباي، ماڭدايلارىنان ءسۇيىپ قوشتاسقان ەكەۋى كولىككە وتىردى. زياشتىڭ اناسى قىزى مەن كۇيەۋبالاسىن جالعىز اللاعا تاپسىرىپ، قولىن بۇلعاپ، قاقپانىڭ ءپۋلتىن باسىپ جاۋىپ قالا بەردى.

كولىك تاڭعى تىنىشتىقتاعى قالا ىشىنەن اسىعا شىعىپ، «الماتى-استانا» باعىتىنداعى كۇرە جولعا ءتۇستى.

زياش كولىكتىڭ ارتقى جاعىندا جاستىق قويىپ، اياعىن سوزىپ تۇننەن جەتپەي قالعان شالا ۇيقىسىن جالعاستىرا جونەلدى. كۇيەۋى ەكى كۇن بۇرىن الماتىعا قاراي جارتى تاۋلىكتەن ارتىق ءوزى رۋلدە وتىرىپ كەلگەنى بار، ەندى كەرى قاراي تاعى ءوزى ايداپ شارشاپ كەلە جاتتى. تەرمە-جىرلاردى قانشا داۋىسىن شىعارىپ قويسا دا سەرگىتەر ەمەس. كولىگىن توقتاتىپ سىرتقا شىعىپ، بەلىن جازىپ، اياق-قولىن سەرمەلەپ، بوتەلكەدەگى سۋمەن بەت-اۋزىن شايىپ، شاشىنىڭ اراسىنا دەيىن سالقىن سۋمەن ىلعالداندىرىپ بارىپ قايتا وتىردى. زياش حانىم بولسا، ونىڭ ءبىرىن دە بىلمەي، راحاتتانىپ ۇيقتاپ جاتىر. كۇيەۋى جالعىزسىراسا دا، ەركە كەلىنشەگىنىڭ ۇيقىسىن قيماي شىداپ كەلەدى. كۇن ارقان بويى كوتەرىلە، قارا جولدا قارسى كەلە جاتقان كولىكتەر جيىلەدى. ۋاقىت وتكەن سايىن شىلدەنىڭ ىستىعى اسفالت جولدى بالانىڭ ميىنداي بىلقىلداتىپ بارادى. مىنا جولدار قاشان سوڭعى رەت كۇردەلى جوندەۋ كوردى ەكەن. الماتىعا كەلەرىندە بۇل جەرلەردەن كەشكى سالقىندا ءوتىپ ەدى. ال مىنا ىستىقتا ءجۇرۋ – قيامەتتىڭ قايىمى بولدى. جەلدەتكىش قوسىپ، سۋدى ۇزبەي ءسىمىرىپ كەلەدى. جول شەتىنە توقتاپ، بۇتىنداعى سپورت شالبارى مەن كەۋدەسىندەگى مايكانى سىپىرىپ تاستادى. قايتا رۋلگە وتىرىپ ەدى، ارتقى جاقتان ايەلىنىڭ ىڭىرسىپ ويانعانى ەستىلدى.

– وي، مۇڭسىزىم-اي، مىنا اپتاپتا قايتىپ ۇيىقتاپ جاتىرسىڭ-ەي،- دەپ موينىن بۇرعانى سول ەدى، دوڭگەلەك شۇقىرعا ءتۇسىپ كەتىپ، ماشينە تەربەلە جونەلدى.

- ءبىسسىمىلدا! ءبىسسىمىللا!- دەپ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن زياش كوتەرىلىپ وتىردى دا:

– مەنى قايتەسىڭ، كوزىڭە قاراساڭشى،- دەدى كۇيەۋىنە زەكىپ. قولىن سوزىپ، الدىڭعى ورىندىقتاعى شاعىن مۇزداتقىشتان بوتەلكەدەگى سۋدىڭ بىرەۋىن الدى.

–  جول ناشار ەكەن، ارەڭ كەلەم! وسىدان «گۇلشاتقا» دەيىن قاۋىپتى جەرلەر، جول جوندەلىپ جاتىر، الدىڭعى كۇنى وتكەندە كورگەم،- دەپ ەركەك ەسىنەپ قويدى.

– ءتالتۇس بولىپتى عوي، توقتاپ تاماقتانىپ الايىق، سەن دە بوي جاز،- دەدى كەلىنشەك جالبىراپ كەتكەن شاشىن توبەسىنە جيناپ جاتىپ.

– كىشكەنە جۇرە تۇسەيىك، «بالقاشتىڭ» جاعاسىنا توقتارمىز،- دەدى دە ەركەك گازدى باسا ءتۇسىپ العا تارتتى.

اسپاندا شوكىمدەي بۇلت جوق. كوكپەڭبەك، ءتۇپسىز. كول دە شىقىرىم جەردەن كوكپەڭبەك بولىپ ساعىمعا ءسىڭىپ بارادى. تاس توبەگە كەلىپ شاقىرايعان كۇن بار ماحابباتىمەن جەردى ورتەپ تۇر. ىستىعى تەمىردەن ءوتىپ، جەلدەتكىشتىڭ جانى قالماي سۋىتقانىنا قاراماي كولىك ىشىندەگى اۋا قاپىرىققا اينالدى. شوقالاق جولدار دوڭگەلەكتى سەرپىپ، قارسى كەزدەسكەن كولىكپەن تۇيىستىرە ساقتاپ، شەتكە لاقتىرادى. ارتىندا وتىرعان زياش جان-جاعىنا قاراي-قاراي شارشاپ، جولعا دەپ العان قالتاسىنىڭ اۋزىن اشىپ، جانىنداعى بوس ورىنعا قاعاز جايىپ، تاعامدارىن شىعارا باستادى. قازى مەن قارتانىڭ قازاققا جاعىمدى ءيىسى كولىكتىڭ ءىشىن الىپ كەتتى. ەركەك ەندى تاماق تۇسپەسە بولمايتىنىنان حابار بەرگەن ءىشىنىڭ شۇرىلىنا باعىنىپ، جولدان وڭعا قاراي بۇرىلىپ، كولدى بەتكە الىپ بارىپ توقتادى. بۇل جول بويىنداعىلاردىڭ دەمالىپ، كولىگىنىڭ جاعدايىن باقىلاپ الۋىنا ارنالعان تۇراق بولاتىن. سەكىرىپ ءتۇستى دە، ءتورت ەسىكتى دە شالقايتا اشىپ تاستادى.

اياق استىنداعى اسفالت كولىك تۇرماق، ادامنىڭ سالماعىمەن بىلقىلداپ، تاپىشكەنىڭ تابانىن قىزدىرىپ بارادى. كوز ۇشىندا ساعىم بۇلدىرايدى. بالقاشتىڭ بويىمەن جارىسىپ جىلان قۇرتتاي بولىپ پويىز كەتىپ بارادى. ەركەك اسپانعا، الىستاعى كوگىلدىر كولگە، اق سەلەۋلى دالاعا قيماي قارعانداي ۇزاق تامساندى.

–  شىلدە ءتۇستى دەگەن وسى شىعار!،- دەدى دە ارت جاعىنان اينالىپ كەلىپ ايەلىنىڭ جانىنا وتىردى. ەكەۋى ورتالارىنا تەرموس پەن تاماقتى الىپ، اۋقاتتانا باستادى.

–  مىناۋىڭ سوعىمنان قالعان با، ءدامدىسىن-اي!،- دەپ ەركەك اشقاراقتانا كىرىستى.

– قاقالاسىڭ، شايمەن يتەرسەڭشى،- دەيدى ايەلى.

–  دۇنيەدە جىلقىنىڭ ەتىنە جەتەتىن تاعام جوق شىعار،- دەپ تامسانىپ، قىزاناق پەن قياردى ارالاستىرا ەتتەن تاعى اسادى.

– اسىرەسە، قويۋ قىزىل، ءسۇتتى شايمەن ىشكەندە،- دەدى كەلىنشەگى كۇيەۋىنە جانارى شۋاق شاشا قاراپ.

–  جول-جونەكەي اسحانالار كوپ قوي، بىراق ءۇيدىڭ ءبىر جاپىراق نانى مەن ءبىر ءتىلىم قازىسىنا جەتپەيدى...

– ايتپا، ونىڭ ۇستىنە سول اسحانالاردىڭ سانيتارلىق جاعى تومەن،- دەپ ايەل وڭ قولىنىڭ ورتاڭعى ساۋساعىنداعى ءزۇبارجات كوزدى جۇزىگى جارقىلداپ، كۇيەۋىنە ءشاي ۇسىندى.

ەرلى-زايىپتى ەكەۋى ەڭ سوڭعى رەت بىرگە تاماقتانىپ، اتاۋ كەرەلەرىن ءىشىپ وتىرعانى ءبىر اللاعا ايان ەدى...

قايتادان كۇرە جولعا تۇسكەن ولاردىڭ كولىگى استاناعا قاراي ۇشىپ كەلە جاتتى. ءۇش كۇننەن بەرگى شارشاعانى بار، جولدا جاقسىلاپ ىشكەن تاماقتىڭ قۋاتى بار كولىك جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ەركەكتىڭ كوزىنە ۇيقى تىعىلىپ، مازاسى قاشقانىمەن جىلدامدىقتى تۇسىرمەدى. «ۇيقى دۇشپان» دەگەن شىن ەكەن! جۇلدىزداي اعىپ كەلە جاتقان قارا دجيپ ەكەۋىنىڭ جۇلدىزىن الىپ، جول شەتىندەگى جىراعا اۋدارىلا بەردى...

...باۋىرىنىڭ كولىك اپاتىنان ايەلىمەن بىرگە قازا بولعان حابارىن العان اعاسى دوسىنىڭ كولىگىمەن جانىنا ايەلىن ەرتىپ قۇستاي ۇشىپ جەتكەن. ءجولۇستى ابىر-سابىر، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن جەدەل جاردەم دارىگەرلەرى ابىگەردە ەكەن. زياشتىڭ ابىسىنى اۋدارىلىپ، جەرگە جابىسىپ جاتقان كولىكتى كوردى دە ءۇستىن قارا جامىلعىمەن جاۋىپ قويعان ەكى مايىتكە اڭىراي ۇمتىلدى. كەۋدەسىنەن يتەرگەن پوليتسەيلەرگە دە بوي بەرمەي جەتىپ بارىپ، جابۋدى جۇلىپ الىپ، كەلىنىنىڭ ۇستىنە قۇلادى. ءتۇرى ادام تانىعىسىز، دەنەسى ەكىگە ءبولىنىپ كەتكەندەي مۇردە قاراۋعا قورقىنىشتى ەدى. ءبىراز جىلاپ بارىپ، قاينىسىنىڭ مايىتىنە ۇمتىلدى. شاشى دۋدىراپ، ەبىل-دەبىلى شىعىپ «بوتالارىم-اي، بوتالارىم-اي!» - دەپ توقتاي الماي، داۋىس سالدى. «كولىكتىڭ استىنان ارەڭ شىعاردىق! قارسى شىققان كولىك تە بولماپتى! ۇيىقتاپ كەتكەن سياقتى. وسى جولدىڭ جوندەۋى دە بىتپەي قويدى عوي. جولدان ءبىراز شىعىپ كەتىپ، تۋرا وسى شۇقىرعا قۇلاپتى!» - دەپ ەركەكتەر دابىرلاسىپ جاتتى.

زياشتىڭ ابىسىنى سولقىلداپ ۇزاق جىلاپ، باسىلىپ كەلىنىنىڭ مايىتىنە كەلىپ قايتادان بەتىن اشىپ قاراپ، ساۋ قالعان مۇشەلەرىن سىيپالادى. وڭ قولىنىڭ يىعىنا قاراي مىلجالانعانىمەن بىلەكتەن تومەن ساۋ ەدى. ورتان ساۋساعىندا ءزۇبارجات جۇزىك جارقىراپ جاتتى. كەيۋانانىڭ كوزىن قارىقتىردى. قوس قازادان ءىشى كۇيگەن جەڭگەلەرى جارقىراعان جۇزىكتى ورتان تەرەكتەن سۋىرىپ الدى دا:

–  اتاڭا نالەت! سەن پالە شىعارسىڭ وسى سۇمدىقتى شاقىرعان! «بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى الما» دەۋشى ەدى، سەنىڭ قاي بۇلىنگەن جەردەن كەلگەنىڭدى قايدان بىلەيىك؟ لومباردقا قاي جەتىسكەن وتكىزدى دەيسىڭ،- دەپ جەردى توقپاقتاپ جىلاپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ قولىنداعى جۇزىكتى قۇلاشتاپ كەلىپ الىستان كوگىلدىر تارتىپ جاتقان بالقاش كولىنە قاراي لاقتىردى. باستارىنا تۇسكەن قارا قايعى، بار بالە، ءتىل-كوز، جاماندىق اتاۋلى سول تەڭدەسى دە، باعاسى دا جوق اسىل تاستى جۇزىكپەن كەتسىن دەگەن اشۋ-ىزاسىن، ىشكۇيىگىن دە بىرگە لاقتىرعانداي بولدى.

مىڭجىلدىقتى كورىپ، عاسىردان استام تالاي ساۋساقتا جارقىراپ، تالاي تاعدىرعا ورتاقتاسىپ، تالاي كوز جاسىن كورگەن، تالاي قاسىرەتتى باسىنان وتكەرگەن ءزۇبارجات كوزدى جۇزىك اسپانداعى كۇننىڭ ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ سارىارقانىڭ سايىن دالاسىنا توپ ەتە ءتۇستى.

قازا تاپقاندارمەن ەسى شىعىپ جۇرگەندەر ايەلدىڭ نە ىستەگەنىن بايقامادى دا.

ساۋلە دوسجانوۆا

Abai.kz