ۆ.مەدينسكيدىڭ ماڭكىلىنە قاراي...

ە، كەڭبايتاق قازاق جەرىنە قىزىلكوزدەنە قاراعاندار ءاۋ باستا-اق  بولدى عوي. مونعول دا، جوڭعار دا، ورىس تا. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرىدە «ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى» ا.سولجەنيتسىن، «ۇلى ساياساتكەرى» ۆ.جيرينوۆسكي سىقپىتتى سۇمپايىلار «قازاقتا جەر بولماعان» دەپ تە ساندالدى. ءوزىمىزدىڭ كەيبىر «بارىنبىلگىشتەر»: «قازاقتا شەكارا بولمادى، مەملەكەتى بولمادى» دەپ قوسىلا «اندەتتى». ال ول «حوردىڭ ديريجەرى» ۆ.پۋتين بولىپ شىقتى. قالايشا ما؟.. بىلايشا:

1994-جىلى ناۋرىز ايىندا پەتەربۋرگتا حالىقارالىق «كەربەر قورىنىڭ» كەزەكتى ءماجىلىسى بولدى. قور مۇشەلەرى: اقش، فرانتسيا، انگليا، گەرمانيا جانە باسقا ەلدەردىڭ وكىلدەرى جينالدى.

قور تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات. ونى 1947-جىلى گامبۋرگ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ىزگىلىك-يگىلىك ىستەرگە قۇمار قوعام قايراتكەرى نەمىس كۋرد كەربەر اشقان. حالىقارالىق بايلانىستاردى بەيبىت جولمەن دامىتۋدى، عىلىم، ونەر جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاۋدى ماقسات ەتكەن. ونىڭ كسرو-داعى ءبولىمى 1959-جىلى لەنينگرادتا ۇيىمداستىرىلعان.

ءماجىلىستى قالا مەرى سوبچاك اشىپ، قۇتتىقتاپ ءسوز سويلەدى. تۇسكى ۇزىلىسكە دەيىنگى ۋاقىتتا جان-جاقتى پىكىر الىسۋ بايسالدى جاعدايدا ءوتتى دە، تۇستەن كەيىن شىلدەدە قاپالاقتاپ قار جاۋعانداي جاعداي بولدى. مىنبەرگە بەيتانىس جىگىت كوتەرىلدى. شاعىن ءبىتىستى، قىتىمىر ءجۇزدى. «قالا مەرىنىڭ ورىنباسارى ۆلاديمير پۋتين» دەپ تانىستىرىلدى. ول ايتارىن سوۆەت وداعىنىڭ ىدىراعانى دۇرىس بولدى دەۋدەن باستاپ، ەندى «تمد» («تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىن») قۇرۋ ويلاستىرىلۋدا ەكەنىن ايتىپ، ونىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرىپ باقتى دا، سوۆەت وداعىنىڭ ىدىراۋىنان رەسەيدىڭ بايىرعى ءبىراز جەرى، مىسالى، قىرىمدا، سولتۇستىك قازاقستاندا قالىپ قويدى، ول ول ما، تاۋەلسىزدىك العان رەسپۋبليكالاردا 25 ميلليون ورىس قالا بەردى، ءبىز ولارعا باس-كوز بولۋعا ءتيىسپىز، ولارعا قوسازاماتتىق پاسپورت بەرىلۋى كەرەك، دەپ  سۇڭقىلدادى. كوپشىلىك بىردەن نارازىلىق تانىتتى. پرەزيدەنت ب.ەلتسيننىڭ ۇلت ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىسى ەميل پاين: مۇنداي كوزقاراس كۇنى ەرتەڭ تمد ەلدەرىندە قانتوگىس بولۋىنا اپارىپ سوقتىرادى، دەدى. ايتقانى كەلدى عوي؟!

پەتەربۋرگتىك عالىم، پروفەسسور ۆاتانيار ياگيا: پۋتين مىرزانىڭ سوزىنەن يمپەريالىق بيلىكتىڭ، ۇلىدەرجاۆالىق ساياساتتىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇر دەدى. ولاردى قوستاي سويلەگەن دەلەگاتتار ۇلىورىستىق شوۆينيزم تاعى  دا پايدا بولىپ جۇرمەسىن، دەگەن كەيىس-كۇدىكتەرىن ايتتى. ءسويتىپ، ءماجىلىستىڭ بەرەكەسى كەتتى.

پۋتين كەيىن، پرەزيدەنتتىك تاققا وتىرىسىمەن: دۇنيە ءجۇزىنىڭ قاي ەلىندە بولسىن ءبىر ورىس جابىرلەنسە، ءبىز ونى قورعايمىز، دەپ ەجىرەيدى ەمەس پە؟! سول پيعىلىمەن  ۋكرايناعا تۇتقيىل شابۋىل جاساپ، قىرىمدى تارتىپ الدى. ءسىرا، سيريادا دا «ورىستار زاريلەپ جۇرسە» كەرەك، بيلەپ-توستەۋشىلەرىنە قوسىلا بومبالاپ، جازىقسىز مىڭداعان تۇرعىنىن قىرىپ سالدى. بىزگە دە قىر كورسەتىپ، سوناۋ ءبىر جىلى «كوشپەلى ءماجىلىسىن» پاۆلوداردا وتكىزدى. الدىڭعى جىلى   ءبىزدىڭ ەلگە رەسمي ساپارى كۇندەرىنىڭ بىرىندە پەتروپاۆل قالاسىندا بولىپ، «رەسەيدىڭ جەرىن» كورىپ، سولتۇستىكقازاقستاندىقتارىنىڭ حال-جاعدايىن بارلادى. ءسوز ىڭعايىنا قاراي ايتا وتىرايىن: سول «باقىلاۋشى» باردا ءبىزدىڭ «ءلاپپايلار» پاۆلودار مەن پەتروپاۆلدىڭ قازاقى كونە اتتارىن جاڭعىرتا المايدى.

سوڭعى جىلدارى رەسەيدىڭ كەيبىر  شەنەۋنىكتەرى، اسىرەتاريحشىلدارى مەن ساياساتشىلدارى، دۋماسىنىڭ دەپۋتتارى قازاقتىڭ قانشا جەرى «رەسەيدىكى ەكەنىن» ەكىلەنە ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇر. وعان ەندى، مىنەكي، ءپۋتيننىڭ  كومەكشىسى ۆ.مەدينسكي بەدىرەيىپ قوسىلىپ، «بازاردى» قىزدىرا ءتۇستى. بۇل نە؟ بۇل – قوجايىنعا قولشوقپار  بولۋعا ارقاشان دايىنداردىڭ دوڭايباتى. ەگەر قوجايىندارى ءا دەگەندە-اق: - ەي، جوقتان وزگەنى كوڭىرسىتپەڭدەر! -دەسىنشى، ءبارى دە قىسقى ۇيقىعا كەتكەن  سۋىرشا جىم بولار ەدى. بىراق...

عابباس قابىشۇلى 

Abai.kz