نەمەسە عالىم احمەتبەك كىرىشبايدىڭ ەڭبەگى قازاقستانعا كەرەك پە؟

بيىلعا اۋا رايى «ءساۋىر بولماي، ءتاۋىر بولمايدى» دەگەن قاعيدانى بۇزعان سەكىلدى. قىستىڭ اياعى سوزىلىپ كەتتى. الماتىنىڭ قاباعى قاتۋلى، كوڭىلى ءپاس. كوڭىلى ءپاس بولماي قايتسىن، اشىق كۇنىنەن بۇلتتى كۇنى كوپ. اسقار الاتاۋ اق كورپەسىن تۇرۋگە اسىعار ەمەس. مۇنداي جاعدايدا «ءساۋىر كەلدى، ءتاۋىر بولدى» دەپ قىستىڭ كيىمىن شەشىپ تاستاپ، جەڭىل كيىمگە قالاي اۋىساسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردا «الماتى قالاسىندا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعانداردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى، پالەن ادام قايتىس بولدى» دەگەن سەكىلدى جاعىمسىز اقپاراتتى ەستىگەن جۇرتتى ۇرەي بيلەپ، كوڭىلى باسەڭ تارتىپ بارادى. ءبىر جاعىنان جۇمىسسىزدىقتىڭ كوبەيۋى، زات باعاسىنىڭ تولاسسىز قىمباتتاۋى ەلدىڭ الەۋەتىن جان-جاقتان قىسىپ بارادى. قۇددى «جاۋ جاعادان العاندا، ءبورى ەتەكتەن الدىنىڭ» كەرى بولىپ تۇر.

سىزدەرگە قولايسىز اۋا رايى مەن جاعىمسىز اقپاراتتى ايتا بەرگەنشە، كۇنى كەشە عانا ءوزىم كۋا بولىپ قايتقان ءبىر جاعىمدى جاڭالىقپەن بولىسكىم كەپ تۇر. قىسقاسى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان، اتى قىتايدىڭ ءىشى-سىرتىنا تانىمال، قاتاي قازاعىنا اتى اڭىزعا اينالعان ابىز قارياعا جولىعىپ، اڭگىمەلەسىپ قايتتىم.

احمەتبەك كىرىشباي الماتىدا تۇرادى ەكەن دەگەندى ۇزىنقۇلاقتاردان ەستىگەنىمە دە ءبىر-ەكى اي بولعان. ىزدەپ بارىپ سالەم بەرەيىن دەسەم، ءيا مەكەن-جايىن بىلمەيمىن، ءيا تەلەفونىن بىلمەيمىن. ءبىر بولسا وسى بىلەر دەگەن تانىس-بىلىستەردىڭ ءبىرازىنا تەلەفون شالىپ سۇراۋ سالدىم، كوبى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. كەيبىرەۋى ول كىسى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ەدى، مۇمكىن مەكەن-جايىن وداقتىڭ «تەلەفون انىقتامالىعىنان» ىزدەپ كورەرسىڭ دەگەن كەڭەس بەردى. الگى تانىسىمنىڭ كەڭەسى بويىنشى جازۋشىلار وداعىنىڭ «تەلەفون انىقتاماسىن» تاۋىپ ىزدەۋ سالعان ابىز قارتىمنىڭ مەكەن-جايىن وقىدىم. وندا «ءۇي تەلەفونى پالەن، قول تەلەفونى پالەن» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىپ قويىپتى. ءۇي تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالسام بارىپ تۇر، بىراق ەشكىم كوتەرمەيدى. ال قالتا تەلەفونى «بۇل ابەنەت ۋاقىتشا قولجەتىمسىز، حابارلاما قالتىرىڭىز!» دەگەن ءسوزدى قايتالاۋدان ءبىر تىنبايدى. سودان نە كەرەك، كىتاپشاعا جازىلعان مەكەن-جايعا قۇراق ۇشىپ باردىم، وكىنىشكە وراي، بۇل پاتەردەن كوشىپ كەتىپتى، بىراق قايدا قونىس اۋدارىپ كەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى.

وسى ەكى كۇننىڭ الدىندا نۇر-سۇلتانداعى ءبىر تانىسىمنان «سەن ىزدەگەن ابىز قاريانىڭ قىزى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىستانۋ فاۋلتتەتىندە قىتاي تىلىنەن ساباق بەرەدى ەكەن» دەپ الماتىداعى مەكەن-جايىن كورسەتىپ، بايلانىس جاسايتىن ەكى قالتا تەلەفون ءنومىرىن ۆاتسابىما جازىپ جىبەرىپتى. كوكتەن تىلەگەنىم جەردەن تابىلعانداي قۋانعان مەن ءبىر تەلەفون ءنومىرىن تەردىم، قارسى جاقتان «الو» دەگەن ايەل ادامنىڭ داۋسى شىقتى، – سالەمەتسىز بە، ءسىز احمەتبەك اتانىڭ كەلىنىسىز بە؟ – دەدىم. ول: «كەلىنى ەمەسپىن، ۇلكەن قىزى راۋشانمىن» دەپ كۇلدى. مەن راۋشانعا تەلەفون سوققان بۇيىمتايىمدى ايتىپ، ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ابىز قارياعا ىزدەۋ سالىپ جۇرگەنىمدى جەتكىزدىم. سودان نە كەرەك، ءساتى ءتۇسىپ سارسەنبى كۇنى كەشكىسىن راۋشان ايتقان مەكەن-جايعا بارىپ، ابىز قارياعا جولىقتىم. مەنىڭ قيالىمدا ابىز قارت – ۇزىن بويلى، ءىرى دەنەلى، قارا تورى ادام بولار دەپ ەلەستەيتىن. بىراق مەنىڭ ونىم بەكەر بولىپ شىقتى، كەرىسىنشە كەيىپكەرىم ورتا بويلى، اقسارى قارييا بولىپ شىقتى. اڭگىمە بويىنىڭ ۇزىن نەمەسە دەنىسىنىڭ ءىرى بولۋىندا ەمەس قوي، بار گاپ ونىڭ ويىنىڭ بيىكتىگى، ادامزاتقا، اسىرەسە قازاق حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى مەن اقىل پاراساتىنىڭ جەمىسى بولسا كەرەك. بۇل ابىز قاريامىز سونىسىمەن ءىرى، سونىسىمەن بيىك تۇلعا بولىپ وتىر. ارجاعىن ءوزىڭىز بىلە بەرىڭىز.

امان-سالەمنەن سوڭ، قارياعا كوپتەن بەرى وزىمەن كەزدەسىپ، امان-سالەم جاساپ سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى بۇگىن تۇسكەنىن ايتتىم. ابىز قاريا مەنىڭ سوزىمە بالاشا قۋانىپ، العىسىن ءبىلدىردى. سول ءداستۇرلى داعدىمەن ءبىراز سۇحباتتاسىپ، ءومىر جولى مەن جاسامپازدىعىنا قانىعىپ قايتتىم.

ابىز قاريا قازاق ەلىنە كوشىپ كەلگەنىنە ونشاقتى جىلدان اسىپتى. دارىگەر بالاسى ەلشاتتىڭ قولىندا تۇرادى ەكەن. قىتايعا 2017 جىلدان بەرى بارماپتى، ودان بۇرىن جىلىنا ءبىر-ەكى رەت بارىپ-كەلىپ جۇرگەن ەكەن. قاريا: «مەن ءاسىلى 1930 جىلى تۋىلعان ەكەنمىن، سول كەزدەگى اۋمالى-توكپەلى زاماندا قۇجاتقا 1933 جىلى» دەپ جازىلىپ كەتىپتى. قۇلاعى اۋىر ەستىگەنى بولماسا قاريا شيراق. كىتاپ سورەسى نەگىزىنەن ءوزىنىڭ توم-توم كىتاپتارىنا لىق تولىپتى. ءالى جارىق كورمەگەن قولجازبالارىن مازمۇن-مازمۇن، تاراۋ-تاراۋعا ءبولىپ قاتتاپ، بۋىپ-ءتۇيىپ قويىپتى. قاريا 70 جىلدان بەرى زەرتتەپ، زەردەلەپ، كوز مايىن سارقىپ جازعان ەڭبەكتەرىن كوزىنىڭ تىرىسىندە ەلىنە امانات ەتكىسى كەلەدى. بىراق بىردە-ءبىر ەڭبەگى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ توتە جازۋىنان كيريلليتساعا اۋدارىلماپتى. قازاقستاندا ەشبىر ەڭبەگى جارىق كورمەپتى. مەنىڭ ارنايى ىزدەپ كەلگەنىمە قاتتى ريزا بولدى. ويتكەنى، سوڭعى بەس جىلدان بەرى ءوزىن ەلەپ-ەسكەرىپ كەلگەن مەننەن باسقا ادام بولماپتى. ابىز قاريامەن وسىلايشا ەكى-ءۇش ساعات اڭگىمە دۇكەنىن قۇردىم. قۋانىشىن جاسىرا الماعان قاريا: «ءالىمجان بالام، كوپتەن بەرى كوڭىلىم كوتەرىلمەي ءجۇر ەدى، سەنىمەنەن  اڭگىمەلەسىپ كوپ جەڭىلدەپ قالدىم، وركەنىڭ ءوسسىن!» دەپ باتاسىن بەردى.

قىزى راۋشان: «اكەم ەڭبەكتەرىمدى كوزىمنىڭ تىرىسىندە ەلگە امانات ەتە الماي كەتەم بە دەپ قاتتى الاڭدايدى. اكەمدى ءوز سالاسىنىڭ ماماندارى ەلەپ-ەسكەرمەگەنىنە قاتتى ناليدى. ءوزىن تۇككە كەرەكسىز ادام رەتىندە كورە باستادى. ءوزىڭىز بىلەتىن شىعارسىز، قىتايدا اكەمنىڭ اتاعى الاتاۋداي ەدى عوي. قازاق ەلىندە بۇل كىسىنى ەشكىم بىلمەيدى، بىلمەگەن سوڭ ەڭبەگى دە ەلەپ-ەسكەرمەيدى. نۇر-سۇلتانداعى گۇلجان ءسىڭلىم ەكەۋىمىز توتەشەدەن كيريلليتساعا اۋدارىپ ەلەكتروندىق نۇسقاعا تۇسىرەتىن، ەكى جازۋدى جاقسى بىلەتىن ساۋاتتى ادام تاپپادىق. تابىلسا ەڭبەك اقىسىن بەرىپ اۋدارتىپ، اكەمىزدىڭ كوزىنىڭ تىرىسىندە ءبارىن بولماسا دا ەكى-ءۇش كىتابىن ءوز قارجىمىزبەن شىعارىپ، اشىلۋ سالتىن وتكىزىپ قۋانتساق جاقسى بولار ەدى»، – دەدى. ال ابىز قاريا: «بالالارىمنىڭ بىرەۋىن ءوزىمنىڭ جولىمدى قۋاتىن ماماندىق وقىتپاعانىما وكىنەمىن، بىرەۋى دارىگەر، ەكىنشىسى اعىلشىن ءتىلى مامانى، ال ەندى ءبىرى قىتاي ءتىلى مامانى. مۇمكىن قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىن وقىعان بىرەۋى بولعاندا، مەنىڭ مىنا دۇنيەلەرىمدى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ونىڭ جارىققا شىعۋىنا مۇرىندىق بولار ما ەدى دەپ ويلايمىن»،  – دەيدى. ءبىر كەم دۇنيە دەگەن وسى.

ال، مەن بولسام «جۋرناليست» دەگەن جالاڭ اتاعىمنان باسقا نەم بار، كوپتىڭ ءبىرىمىن عوي. ءايتىپ-ءبۇيتىپ بىردەمە جازعاننان باسقا قولىمنان نە كەلەر دەيسىز. بۇعان دا شۇكىر، بۇل دا قولدان كەلمەسە مىنا قاۋقارسىز ابىز قاريادان ارتىپ تۇرعانىمىز شامالى. دەسە دە، قازاقستاندا كىتاپ شىعارۋدىڭ ءبىراز جولدارىن اتاپ كورسەتكەن بولدىم. ونىڭ قانشالىقتى كومەگى بولارىن ءبىر قۇداي بىلەدى.

ەندى ابىز قاريانىڭ، انىعىن ايتقاندا ادەبيەت تانۋشى، عالىم عالىم احمەتبەك كىرىشبايدىڭ ەڭبەكتەرىن حالقىنا تۇجىرىمداپ، ەڭ باستىلارىن ايتا كەتەيىن. بىلە ءجۇرسىن. ال ول كىسىمەن بولعان سۇحباتىمدى اسىقپاي جاريالاي جاتارمىن.

ادەبيەتتانۋشى، عالىم، پەداگوگ، شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى احمەتبەك كىرشىباي، 1933 جىلى ءساۋىر ايىنىڭ 11 كۇنى شىنجاڭ ولكەسىنىڭ تارباعاتاي ايماعىنداعى شاۋەشەك اۋدانىنىڭ ەمىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1951 جىلى تارباعاتاي گيمنازياسىن وقىپ ءبىتىرىپ، 1956 جىلعا دەيىن وسى گيمنازيادا وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1959 جىلى شىنجاڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ ۋ حان قالاسىنداعى دجوڭنان ۇلتتار ينستيتۋتىنىڭ مەملەكەتتىك لۋ سينتانۋ ماماندىعى بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى. 1956-1998 جىلدارى ارالىعىندا شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىتۋشى، اعا وقىتۋشى، دوتسەنت جانە پروفەسسور بولىپ جۇمىس اتقاردى. وسى فاكۋلتەتتىڭ قازىرگى جانە وسى زامانعى ادەبيەت كافەدراسىندا ۇزاق جىلدار بويى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇمىس اتقاردى. 1982 جىلى دوتسەنت، 1988 جىلى پروفەسسور اتاعىن شىنجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رايوندىق جوعارى اتتەستاتسيالاۋ كوميتەتى تاراپىنان الىپ، قىتايداعى قازاقتاردان پروفەسسور اتاعىنا تۇڭعىش يە بولعان عالىم اتاندى. 1988-1998 جىلدارى شۇار جوعارى اتتەستاتسيالاۋ كوميتەتىنىڭ القاسى جانە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ جۇمىس اتقاردى.

احمەتبەك كىرشىباي 1980 جىلداردان كەيىن شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە «قازاق ادەبيەتى» ماماندىعىنىڭ اشىلۋىنا بار كۇشىن سالىپ، وسى ماماندىق بويىنشا كوپتەگەن مامانداردى دايارلادى. 1988 جىلدان باستاپ «قىتايدىڭ قازىرگى جانە وسى زامان ادەبيەتى» عىلىمي زەرتتەۋ باعىتى بويىنشا اسپيرانتتارعا عىلىمي جەتەكشى بولىپ، سونىمەن قاتار «قازاق ادەبيەتى تاريحى» ماماندىعى بويىنشا تۇڭعىش اسپيرانتتاردى قورعاتتى.

1979 جىلى بەيجىڭ ورتالىق ۇلتتار ينستيتۋتى، ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى، شىنجاڭ وقۋ-اعارتۋ ينستيتۋتى سياقتى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇسىنىس ەتۋىمەن «قازاق ادەبيەتى تاريحىنان» ءدارىس بەردى. بۇل قىتاي ەلىندە «قازاق ادەبيەتى تاريحى» ءپانى بويىنشا العاشقى وتكىزىلگەن ءدارىس بولدى. ىلە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى (قازىرگى ىلە پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى) ا. كىرشىباەۆقا «قۇرمەتتى پروفەسسور»  اتاعىن بەردى.

احمەتبەك كىرىشباەۆ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، قىتاي جازۋشىلار وداعى شىنجاڭ بولىمشە قوعامىنىڭ مۇشەسى، لۋ ءشۇن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ جوراسى، قىتاي قازىگى جانە وسى زامان ادەبيەتىن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ مۇشەسى، قىتايداعى از ۇلتتار جازۋشىلارى عىلىمي قوعامىنىڭ القاسى، شىنجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى ۇلتتار ادەبيەتىن زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ارنايى زەرتتەۋشىسى، شىنجاڭ اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋ قوعامىنىڭ اقىلشىسى ءارى مۇشەسى، تاڭجارىقتانۋ عىلىمي قوعامىنىڭ القاسى، قازاق ءتىل-مادەنيەت قوعامىنىڭ جوراسى، شىنجاڭ اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى سياقتى قوعامدىق جۇمىستاردى اتقاردى.

1988-1998 جىلدارى شۇار جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى مامانداردىڭ عىلىمي اتاقتارىن باعالاۋ جانە قوعامدىق عىلىمدار سالاسىنداعى جوعارى دارەجەلى مامانداردىڭ عىلىمي اتاقتارىن باعالاۋ كوميتەتىنىڭ القاسى (جوعارى اتتەستاتسيالىق كوميتەتى), شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى وقىتۋشىلارىنىڭ عىلىمي اتاقتارىن باعالاۋ جانە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ديسسەرتاتسيالىق كەڭەس كوميسسياسىڭ مۇشەسى سياقتى جۇمىستاردى اتقاردى. وسى بارىستا وزىنەن كەيىنگى قازاق عالىمدارىنىڭ پروفەسسورلىق عىلىمي اتاققا قول جەتكىزۋىنە سەپتىگىن تىگىزدى.

جازعان عىلىمي كىتاپتارى مەن وقۋلىقتارى ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەت جانە عىلىمي قوعامدار تاراپىنان العان سىيلىقتارىنان تىس 1988 جىلى شۇار بويىنشا «ءبىرىنشى دارەجەلى كاسىبي مامان» سىيلىعىمەن، 1994 جىلى قىتاي مەملەكەتتىك كەڭەسى تاراپىنان «جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋ-اعارتۋ جۇمىسىنا ەرەكشە ۇلەس قوسقان مەملەكەتتىك مامان» قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالدى.

قىتايداعى از ۇلتتار ادەبيەتىن زەرتتەۋشى ماماندارىنىڭ كورنەكتى وكىلى رەتىندە ا. كىرشىباي ەسىمى مەن ەڭبەكتەرى قحر-نىڭ «قىتاي ادەبيەت-كوركەمونەرشىلەرىنىڭ دۇنيەجۇزىنە ايگىلى قايراتكەرلەرى»، «قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پەرزەنتتەرى»، «قىتايداعى ايگىلى اعارتۋشىلار»، «قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ماماندارى»، «قىتايدىڭ جاڭا داۋىرىندەگى جوعارى دارەجەلى عىلىمي – تەحنيكا سالاسىنداعى قايراتكەرلەر»، «شىنجاڭداعى ايگىلى ماماندار – قىتايداعى قازاق ماماندارى» سياقتى تۇلعالى ەنتسيكلوپەديالارعا ەندى. جانە «قازاقستان ادەبيەت ەنتسيكلوپەدياسى» مەن «قازاقستان جازۋشىلارى» انىقتامالىققا ەندى.

ا. كىرشىبايدىڭ وننان استام مەملەكەتتىك عىلىمي جوبا، مونوگرافيا مەن وقۋلىعى، 70-تەن استام عىلىمي ماقالالارى جاريالانعان. ولار:

«قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى». 2-توم ەرتە زامان ادەبيەتى. قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ تىلىندە جازىلعان باسىلىمداردى شىعارۋعا ارنالعان شىنجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ۇلتتار ادەبيەتى ينستيتۋتى تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان مەملەكەتتىك جوبا. ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ حالىق باسپاسى، 2011. ISBN 978-7-228-14912-4  قحر مەملەكەتتىك ەكىنشى دارەجەلى سىيلىققا يە بولعان).

«قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى». وسى زامان ادەبيەتى ءبولىمى. شۇار قۇرىلعاندىعىنىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان شىنجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ۇلتتار ادەبيەتى ينستيتۋتى تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان «قىتاي از ۇلتتار ادەبيەتى تاريحىنان» جەلىلەس كىتاپ ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ حالىق باسپاسى، 2005. ISBN 7-228-09575-8).

«ءابۋ ناسىر ءال – فارابي». «قازاق تاريحىنداعى ايگىلى ادامدار» جەلىلەس كىتاپ (پەكين: ۇلتتار باسپاسى، 2000. ISBN 7-105-04060-2).

«قىتايداعى از ۇلتتاردىڭ وسى زامان ادەبيەتى». قازاق ادەبيەتى ءبولىمى. قىتاي تىلىندە. (گۋاڭ سي: گۋاڭ سي حالىق باسپاسى، 1989).

«قازاق ادەبيەتى تاريحىنان وچەركتەر» ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ جاستار–ورەندەر باسپاسى، 1988).

«1919 جىلدان قىتاي ازاتتىعىنا دەيىنگى قازىرگى زامان قازاق ادەبيەتىنىڭ ءجايى» (قۇلجا: ىلە حالىق باسپاسى، 1987. شىنجاڭ ۋنۆەرسيتەتى تاراپىنان ءۇشىنشى دارەجەلى سىيلىق العان).

«ادەبيەت زەرتتەۋلەر» ماقالالار جيناعى ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ حالىق باسپاسى، 1986). بۇل كىتاپ شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى تاراپىنان ەكىنشى دارەجەلى سىيلاققا يە بولدى.

«ءتىل – ادەبيەت نەگىزدەرى» جوعارى وقۋ ورىندارى وقۋلىعى ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ وقۋ–اعارتۋ باسپاسى، 1986).

«قازاق ادەبيەتى تاريحىنان تاڭدامالى ۇلگىلەر» 1-توم. ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسى، 1985). شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى وقۋلىقتارىنىڭ ءۇشىنشى دارەجەلى سىيلىعىن العان.

«قازاق ادەبيەتى تاريحىنان تاڭدامالى ۇلگىلەر» 2-توم. ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسى، 1985). شىنجاڭ ۋنيۆەرسيتەتى وقۋلىقتارىنىڭ ءۇشىنشى دارەجەلى سىيلىعىن العان.

«ادەبيەت وقۋلىعى» ورتا مەكتەپتىڭ XI سىنىبىنا ارنالعان قازاق ادەبيەتى تاريحى وقۋلىعى. ء(ۇرىمجى: شىنجاڭ وقۋ – اعارتۋ باسپاسى، 1986).

احمەتبەك كىرشىباي 2003-2005 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءال–فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكىزىلگەن حالىقارالىق عىلىمي – تەوريالىق كونفەرەنتسيالارعا ارنايى شاقىرۋمەن 4 رەت قاتىستى.

2003 جىلى «ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ پوەزياسىنداعى ەرلىك پەن ەلدىك رۋحى جانە قازىرگى ءداۋىر» اتتى حالىقارالىق عىلىمي – تەوريالىق كونفەرەنتسياعا  «ماحامبەت پوەزياسىنىڭ قىتايداعى جوعارى وقۋ ورىندارداعى وقىتىلۋى جانە ونىڭ ىقپالى جايىندا» اتتى ماقالا جازىپ، بايانداما جاسادى. وسى كونفەرەنتسيادا احمەتبەك كىرشىبايدىڭ جازعان ماحامبەت شىعارمالارىن ەنگىزگەن وقۋلىق كىتابى مەن وسى كونفەرەنتسياعا ارناپ جازعان ماقالاسىن ماحامبەتتىڭ تۋعان جۇرتىنداعى ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ مۇراجايىنا كورمەگە قويىلاتىندىعىن جاريالادى.

2004 جىلى «الكەي مارعۇلان جانە ۇلت رۋحانياتى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي – تەوريالىق كونفەرەنتسيادا الكەي مارعۇلاننىڭ قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى سالت-داستۇرىندەگى ساقتالعان سالتتىق مۇرالارى جونىندەگى عىلىمي – تەوريالىق زەرتتەۋلەرىنىڭ ىشىندەگى «كۇيدى ەرتتەپ ءاندى مىنگەن كەمەڭگەرلەر» اتتى عىلىمي مۇراسىنان قازاقتىڭ سال-سەرىلىك ءداستۇرى دەگەن تاقىرىپتاعى ەڭبەكتەرىنەن ارنايى بايانداما جاسادى. وسى جولعى بايانداما جايلى  «قازاق ادەبيەتى گازەتى» ۇجىمى ارناۋلى ءتىلشى جىبەرىپ، سۇحبات وتكىزدى. سۇحبات مازمۇنى  «قازاق ادەبيەتى گازەتتىڭ» 2015 جىلى 10-ءساۋىر كۇنگى سانىندا  «عىلىمعا قايدا بولسا دا جول اشىق» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالاندى. قازاقستان تەلەارناسىندا دا قويىلدى.

2004 جىلى قاراشا ايىندا  «قازاق حالقىنا اتامۇرا، مادەنيەتى، ادەبيەت كوركەمونەرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيادا  « قىتايداعى قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ ەجەلگى ادەبيەتى تاريحىنان قازىرگى جانە وسى زامانعى ادەبيەتى تاريحىنا دەيىنگى زەرتتەلۋ جاعدايى، ونىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءپان رەتىندە ءوتىلۋ جاعدايى، ونىڭ قىتاي ەلىنىڭ «8-ءشى بەسجىلدىق مەملەكەتتىك جوسپارىنداعى» ءتۇيىندى زەرتتەۋ تاقىرىبى رەتىندە قارالىپ، ورىندالۋى» جايلى بايانداما جاسادى. وسى بايانداما قازاقستان تەلەارناسىندا بەتپە-بەت سۇحبات ارقىلى بەرىلدى.

2005 جىلى «قازاقستان ادەبيەتى تاريحىنداعى ءۇش ارىستىڭ (ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، يلياس جانسۇگىروۆ) ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيادا «بەيىمبەت ءمايليننىڭ «شۇعا» پوۆەستىندەگى باستى كەيىپكەر شۇعا تۋرالى، يلياس جانسۇگىروۆتىڭ شىعارماشىلىعى جانە ونىڭ «قۇلاگەر»  اتتى داستانى» جايىندا بايانداما جاسادى.

2007 جىلى  دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ءتىل كوميتەتى، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ كوشى-قون كوميتەتى بىرلەسىپ وتكىزگەن «شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ قازاقستانعا كوشىپ-قونۋىنىڭ بۇگىنگى جاعداي جانە كەلەشەگى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسياعا قاتىسىپ، بايانداما جاسادى.

ءوزىڭىز وقىپ وتىرعانداي مەنىڭ كەيىپكەرىم، ابىز قاريام ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋتتىڭ جۇمىس اتقارعان. وسىنداي ۇلاعاتتى عالىمعا قۇرمەت كورسەتپەۋ، ەڭبەگىن باعالاماۋ ەلدىگىمىزگە سىن. سوندىقتان «قىزىم ساعان ايتامىن، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەمەكشى، پاتشا كوڭىلدى وقىرمانىم ساعان ايتامىن، بيلىك سەن تىڭدا! عالىمنىڭ ءوزى ارقالاپ كەلگەن ەڭبەگىن قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە قوسقان وراسان ەڭبەك دەپ باعالاپ، ونىڭ قازاقستاندا كىتاپ بولىپ شىعۋىنا، حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىنا اينالۋىنا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ كەرەك! بۇعان قر مادەنيەت جانە سپورت مينيستىرلىگى مەن قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينسترلىگى نازار اۋدارىپ، توم-توم كىتاپتارىنىڭ باسىلىپ شىعۋىنا قول ۇشىن بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

ءالىمجان ءاءشىمۇلى

Abai.kz