وسى اپتانىڭ باسىندا قوس پالاتالى پارلامەنتتىڭ 4-شاقىرىلىمداعى ەكىنشى سەسسياسى جۇمىسىن اياقتادى. بىرلەسكەن باسقوسۋدا حالىق قالاۋلىلارى وزدەرىنىڭ ءبىر جىلدىق جۇمىسىن قورىتىندىلادى. جىلداعى ءداستۇر بويىنشا جەتكەن جەتىستىك پەن كەتكەن كەمشىلىكتەر تارازىعا سالىندى.

مىنبەردەن سويلەگەن ءماجىلىس توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆ وسى سەسسيادا دەپۋتاتتاردىڭ زاڭ قابىلداۋدان بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكەنىن مالىمدەدى. بىلايشا ايتقاندا، الا تاڭنان قارا كەشكە دەيىن قاعازعا شۇقشيىپ، كوز مايلارىن تاۋىسقان دەپۋتاتتار 127 (!) زاڭ جوباسىن (بۇل بۇرىنعىلارمەن سالىستىرعاندا 1,5 ەسە كوپ) قابىلداپ، پرەزيدەنتتىڭ قول قويۋىنا جىبەرىپتى. ال ەلباسى ولاردىڭ 97-سىنە قول قويىپ، قولدانىسقا ەنگىزگەن. جالپى العاندا، بۇل سەسسيا كوپ زاڭ قابىلدانۋىمەن جانە ءبىراز قالاۋلىلاردىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىمەن ەستە قالعانى راس.
ءماجىلىس توراعاسىنىڭ ايتۋىنشا، زاڭ شىعارۋشى ورگان داعدارىسقا قارسى ءىس-شارالاردى شيراتۋ ءۇشىن 20-دان استام زاڭ قابىلداپتى. سولاردىڭ اراسىندا جاڭارعان بيۋدجەت جانە سالىق كودەكستەرى، ەلىمىزدىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت قابىلدانعان «ۇشجىلدىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭ بار. سونداي-اق پارلامەنت ەلىمىزدىڭ ساياسي ساحناداعى بەدەلىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەتىن 46 حالىقارالىق كونۆەنتسيا، حاتتاما، كەلىسىمشارتتاردى راتيفيكاتسيالاعان. ولاردىڭ ىشىندە ازاماتتىق  جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكتىنىڭ حاتتاماسى، بۇۇ-نىڭ اۋا رايىنىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسىنا قاتىستى كيوتو حاتتاماسى بار.

وسى اپتانىڭ باسىندا قوس پالاتالى پارلامەنتتىڭ 4-شاقىرىلىمداعى ەكىنشى سەسسياسى جۇمىسىن اياقتادى. بىرلەسكەن باسقوسۋدا حالىق قالاۋلىلارى وزدەرىنىڭ ءبىر جىلدىق جۇمىسىن قورىتىندىلادى. جىلداعى ءداستۇر بويىنشا جەتكەن جەتىستىك پەن كەتكەن كەمشىلىكتەر تارازىعا سالىندى.

مىنبەردەن سويلەگەن ءماجىلىس توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆ وسى سەسسيادا دەپۋتاتتاردىڭ زاڭ قابىلداۋدان بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكەنىن مالىمدەدى. بىلايشا ايتقاندا، الا تاڭنان قارا كەشكە دەيىن قاعازعا شۇقشيىپ، كوز مايلارىن تاۋىسقان دەپۋتاتتار 127 (!) زاڭ جوباسىن (بۇل بۇرىنعىلارمەن سالىستىرعاندا 1,5 ەسە كوپ) قابىلداپ، پرەزيدەنتتىڭ قول قويۋىنا جىبەرىپتى. ال ەلباسى ولاردىڭ 97-سىنە قول قويىپ، قولدانىسقا ەنگىزگەن. جالپى العاندا، بۇل سەسسيا كوپ زاڭ قابىلدانۋىمەن جانە ءبىراز قالاۋلىلاردىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىمەن ەستە قالعانى راس.
ءماجىلىس توراعاسىنىڭ ايتۋىنشا، زاڭ شىعارۋشى ورگان داعدارىسقا قارسى ءىس-شارالاردى شيراتۋ ءۇشىن 20-دان استام زاڭ قابىلداپتى. سولاردىڭ اراسىندا جاڭارعان بيۋدجەت جانە سالىق كودەكستەرى، ەلىمىزدىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت قابىلدانعان «ۇشجىلدىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭ بار. سونداي-اق پارلامەنت ەلىمىزدىڭ ساياسي ساحناداعى بەدەلىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەتىن 46 حالىقارالىق كونۆەنتسيا، حاتتاما، كەلىسىمشارتتاردى راتيفيكاتسيالاعان. ولاردىڭ ىشىندە ازاماتتىق  جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكتىنىڭ حاتتاماسى، بۇۇ-نىڭ اۋا رايىنىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسىنا قاتىستى كيوتو حاتتاماسى بار.

ايتپاقشى، داعدارىس زامانىندا قازىنانىڭ قارجىسىن ۇنەمدەۋگە كەلگەندە، پارلامەنت وزگەلەرگە ۇلگى كورسەتىپتى. ۇلگى ەمەي نەمەنە، اكىمشىلىك شىعىنداردان باس تارتقان زاڭ شىعاراتىن «ۇلكەن ءۇيدىڭ» بيىلعى بيۋدجەتى 1 ملرد 683 ملن-عا (!) قىسقارتىلعان. مۇنىمەن قوسا، بۇرىنعىداي وڭدى-سولدى بيۋدجەت قارجىسىن شاشۋدان تارتىنعان قالاۋلىلار ءبىر جىلدا 847 ملن تەڭگە ۇنەمدەگەن كورىنەدى.
وسى سەسسياداعى پارلامەنتشىلەردىڭ قاتتى ۇيالعان جەرى - مەملەكەت باسشىسى «ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتى تۋرالى» زاڭعا ۆەتو قويدى. سونداي-اق «سايلاۋ تۋرالى»، «باق تۋرالى» جانە «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر تۋرالى» زاڭدار دا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعانى راس. مىنبەردە تۇرىپ، جارتى ساعات بايانداما جاساعان ءماجىلىس سپيكەرى ۇكىمەتتەن كەلەتىن زاڭ جوبالارىنىڭ شيكى ەكەنىن ايتىپ، قاتتى سىنعا الدى. «ءبىر ەم قونباي كەلە جاتقان «دەرت» - زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋ كەزىندە مەكەمەلەر اراسىندا ءتيىستى ۇيلەستىرۋدىڭ جوقتىعى، ءتىپتى جوبالار ماجىلىسكە كەلىپ تۇسكەننەن كەيىن دە مەملەكەتتىك ورگاندار ءوزارا كەلىسە الماي جاتاتىن كەزدەر بولدى. دەپۋتاتتار زاڭ جوباسىمەن جۇمىس ىستەۋمەن قاتار، مەملەكەتتىك ورگانداردى مامىلەگە شاقىرۋمەن دە اينالىسۋعا ءماجبۇر بولدى»، - دەدى و. مۇحامەدجانوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي شيكى جوبالاردىڭ مازمۇنىن 50-60 پايىزعا دەيىن قايتا وڭدەۋگە تۋرا كەلەدى ەكەن. مىسالى، دەپۋتاتتار «قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ تۋرالى»، «قر-نىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە جەكە كاسىپكەرلىك ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوبالارىن قايتا جازىپ شىعىپتى.
ورال مۇحامەدجانوۆ ۇكىمەتتەن كەلەتىن جوبالاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى ءماتىنىنىڭ ساپاسى دا «ۇياتتى» ەكەنىن، ونىڭ ورىسشا ماتىنمەن سايكەسسىزدىكتەرى ءجيى كەزدەسەتىنىن ايتىپ، قاتتى قىنجىلدى. ول - ول ما، ۇكىمەتتىڭ وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن دايىنداعان زاڭ جوبالارى پارلامەنتتىڭ سۋىرماسىندا سارعايىپ جاتا بەرەتىن كورىنەدى. مىسالى، زاڭ-زاكۇندى جىلدام جاساعىش ۇكىمەت «جەكە قوسالقى شارۋاشىلىق تۋرالى» زاڭ جوباسىن 3,5 جىلدان (!) كەيىن، «عارىش قىزمەتى تۋرالى» زاڭ جوباسىن ەكى جىل وتكەن سوڭ كەرى قايتارىپ الۋعا ءماجبۇر بولىپتى. جانە مۇنداي مىسالدار وتە كوپ كورىنەدى.

قالاي دەسەك تە، وتكەن سەسسيا جانجال شىعارىپ، قىزمەتىنەن كەتكەن ماجىلىسشىلەرمەن دە وتاندىق پارلامەنتاريزمنىڭ تاريحىندا قالاتىنى ءسوزسىز. اۋەل باستا ءۇيسىز ۇلەسكەرلەردىڭ قاھارىنان قورىققان ۆيكتور تسوي مەن ەرقانات تايجانوۆتار، كەيىننەن اۋە كومپانياسىمەن «ۇستاسىپ» قالعان سەرىكجان مۇقاشەۆ ءوز ەرىكتەرىمەن دەپۋتاتتىق مانداتتارىن تاپسىرۋعا ءماجبۇر بولدى. ولاردىڭ بوساعان ورىنتاقتارىنا ەكى ەكس-مينيستر مەن ءبىر ءانشى كەلىپ جايعاستى. ورال مۇحامەدجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي جانجالدار بۇرىنعى پارلامەنتتە دە بولعان. «جاڭا تاريحىمىزدى پاراقتاپ كورۋ كەرەك. قازىرگىسى تەك ءسال كوبىرەك»، - دەيدى ول. ال ءماجىلىسشى ءسات توقپاقباەۆ جەكە تۇلعانىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ، باسىن داۋعا شاتقان ىسىمەن ەستە قالدى. ول الماتىداعى ساۋدا ورتالىعى «تيگروحاۋد» فيرماسىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، بيىك مىنبەردەن الگى بازاردىڭ باسشىسىن شىر-پىر بولىپ قورعاعانى  ءۇشىن ارىپتەستەرىنىڭ دە ازىلىنە قالدى. بۇدان كەيىن «ۇقك تەلەفونىمدى تىڭداپ ءجۇر» دەپ اينالاسىنداعى جۇرتتى تاعى ءبىر دۇرلىكتىرگەنى  بار. مۇنىڭ قاسىندا مەرەكەلىك داتالارعا، استانانىڭ اتىن وزگەرتۋگە قاتىستى وزىق ويلارى قالتارىستا قالىپ قويدى. ايتپاقشى، جاقىندا ۇقك-نىڭ تەرگەۋ يزولياتورىندا وتىرعان «تيگروحاۋد» جشس-ءنىڭ باس ديرەكتورى بوستاندىققا شىعۋدىڭ قامىنا كىرىسىپ، مۇلكىن كەپىلدىككە قويدى. اسا اۋىر قىلمىس جاسادى دەگەن كۇدىكپەن قامالعان ادام، قىلمىستىق پروتسەسسۋالدىق كودەكستىڭ 148-بابىنىڭ 1-تارماعى بويىنشا كەپىلدىكپەن بوستاندىققا شىعۋى زاڭعا قايشى ارەكەت. وكىنىشكە قاراي، حالىقتىڭ داۋىسىن الىپ، «حالىق قالاۋلىسى» اتانىپ ءجۇرىپ-اق، ات توبەلىندەي ازدىڭ سويىلىن سوعىپ، ءسوزىن سويلەيتىن ۇلگىنى دە قازاقستان پارلامەنتىنەن كوبىرەك كورۋگە بولادى.
ءسويتىپ، كەزەكتى سەسسيا دا جابىلىپ، ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى وينادى. كەيبىر نۇروتاندىق قالاۋلىلار ونىڭ ءسوزىن بىلمەسە دە، اۋىزدارىن جىبىرلاتىپ تۇردى. وسىلايشا، پارلامەنتتىڭ  «ءلاپپايشىل» دەپۋتاتتارى جازعى دەمالىسقا اسىعىپ بارا جاتتى. الداعى ءبىر ايدا ولار ايماقتارعا اتتانىپ، حالىقپەن جۇزدەسەدى.

«جاس قازاق» گازەتى، №26 (03.06.2009)