ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى ءۇشىن ۇلكەن ساياسي ويىن باستالىپ كەتكەندەي. بارلىعى دا اقش بيلىگىنە دجو بايدەننىڭ كەلۋىمەن باستالدى. بايدەن كەلە سالا ترامپ ءۇشىن ۇمىت قالعان ايماقتى ەسىنە الدى. ەسىنە الدى دا، C5+1 فورماتىن قايتا جانداندىرايىق دەپ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە جار سالدى. 

بايدەن بيلىگى اۋعانستاننان اقش اسكەرىن شىعارىپ جاتىر. ولار 2001 جىلى العا قويعان ماقساتتارى تولىق ورىندالدى دەپ ەسەپتەيدى. ەندى كابۋلدە قالۋدىڭ قاجەتى شامالى. 2021 جىلدى 11-قىركۇيەگىنە دەيىن اۋعانستاننان كەتەدى. سيمۆوليكالىق ماڭىزى بار داتا تاڭدالعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. اۋعانستانداعى ناتو جاساقتارى ازايعان سايىن، تاليبان قوزعالىسى كۇشەيىپ كەلەدى. سوڭعى ءبىر اپتادا تاليبتەردىڭ قولىنان 470 اۋعان ساربازدارى قازا تاپقان.

ورتالىق ازيادا دا "تۇسىنىكسىز" ساياسي پروتسەسستەر باستالدى. قىرعىزستان مەن تاجىكستان شەكارا ماڭىندا ءۇش كۇن اتىستى، شابىستى. قاقتىعىسقا سۋ قويماسىنداعى جانجال سەبەپكەر بولعانىمەن، قوس تاراپتان دا سوعىسقا اۋىر تەحنيكا قولدانۋ فاكتىلەرى تىركەلدى. رەسمي 51, بەيرەسمي قازا تاپقاندار سانى جۇزدەن اسادى. بۇل قاقتىعىس ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى ءۇشىن كۇتپەگەن جايت بولدى. بۇعان دەيىن سان مارتە قاقتىعىسسا دا، ءدال وسىنداي قانتوگىس فاكتىلەرى تىركەلمەگەن ەدى.

قاقتىعىس توقتاپ، تاراپتار كەلىسكەننەن كەيىن، رەسەي پرەزيدەنتى 9-مامىر جەڭىس پارادىنا تاجىكستاننىڭ باسشىسىن شاقىردى. قىرعىزستان پرەزيدەنتى سالتاناتتى اسكەري شەرۋگە شاقىرتۋ المادى. پاراد بارىسىندا رەسەيلىك ارنا "ەممانۋەل" دەپ تاجىك باسشىسىنىڭ اتىن ءبىر شاتاستىرىپ الدى. ءايتىپ-ءبۇيتىپ پاراد تا ءبىتتى. قوس ەلدىڭ باسشىسى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، وندا سوڭعى قاقتىعىس ماسەلەسى دە تالقىلاندى. الايدا تاراپتاردىڭ قانداي كەلىسىمگە كەلگەنى ايتىلمادى.

بۇگىن رەسەي تاراپى قىرعىزستان باسشىسى سادىر جاپاروۆتى مامىر ايىنىڭ سوڭىندا ماسكەۋدە كۇتەتىنىن جاريالادى. بۇل تاجىكستان باسشىسىمەن بولعان كەلىسسوزدەن كەيىن كەزدەيسوق ەمەستىگى بەلگىلى. ماسكەۋ قاقتىعىستى توقتاتىپ، شەكارالىق داۋدى رەتتەگەن دەگەن ءرولدى سومداماق سىڭايلى.

اقش بۇل ساياسي پروتسەسستەرگە مۇقيات قاراۋدا. ورتالىق ازياداعى وقيعالارعا ىقپال ەتۋ ۋاقىتى جاقىنداعانىن تۇسىنگەندەي. كۇنى كەشە ايگىلى The Wall Street Journal باسىلىمىندا اقش تاجىكستان مەن وزبەكستاندا اسكەري بازالارىن ورنالاستىرۋى مۇمكىندەگەن ماقالا جاريالادى. تاشكەنت بۇل اقپاراتقا رەسمي جاۋاپ بەردى. "وزبەكستاننىڭ اسكەري دوكتريناسى مەن كونستيتۋتسياسى وزگە ەلدىڭ اسكەري بازالارىن ورنالاستىرۋعا رۇقسات ەتپەيدى" دەدى ولار. ال تاجىكستان بۇل حاباردى ەستىمەگەندەي كەيىپ تانىتتى. تاجىكستاندا رەسەيدىڭ اسكەري بازاسى تۇر. ونداعى رەسەي ساربازدارىنىڭ سانى 7 مىڭنان اسادى، ال بازانى جالعا بەرۋ ۋاقىتى 2042 جىلعا دەيىن سوزىلعان. سوندىقتان بۇل ەلگە ۆاشينگتوننىڭ بازا قويۋى ەكىتالاي. ۆاشينگتون قىرعىز-تاجىك قاقتىعىسىنىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنە دە قول ۇشىن سوزعىسى كەلەتىنىن اڭعارتتى.

بايدان ورتالىق ازياعا ءتۇرلى باعىت بويىنشا ارەكەت جاساۋعا تىرىسىپ جاتىر. ينۆەستيتسيالاردى ارتتىردى، مەملەكەتتەردى اسكەري جاتتىعۋعا شاقىرۋدا. ترامپ ۇمىت قالدىرعان ايماق ءۇشىن بايدەن كۇرەسەتىن سىڭايلى...

كا مىرزا

Abai.kz