ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارى قانداي؟

2009 جىلى ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى ءستالينيزمدى فاشيستىك ناتسيزممەن تەڭەستىرگەن قارار قابىلداعان. قوس رەجيم دە الەمدىك بيلىككە ۇمتىلدى. ناتسيستەر ادامداردى ۇلتتىق بەلگىسىنە (ەۆرەي بولسا), ال بولشەۆيكتەر الەۋمەتتىك جاعدايىنا (باي بولسا) قاراپ قىردى. گيتلەرشىلدەر نەمىستەردەن باسقا حالىقتارعا قىسىم كورسەتسە، كوممۋنيستەر ءوز حالقىنا قىسىم كورسەتتى. مارك سولونين، ۆيكتور سۋۆوروۆ سياقتى زەرتتەۋشىلەر سوۆەت-گەرمان سوعىسى، ەكى رەجيمنىڭ كوسەمدەرىنىڭ ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارى تۋرالى قۇندى ويلار ايتقان ەكەن. سولاردى وڭدەپ سىزدەرگە ۇسىنىپ وتىرمىن.

گيتلەر دە قىزىل جالاۋ كوتەردى، ستالين دە قىزىل جالاۋ كوتەردى.

گيتلەر جۇمىسشى تابىنىڭ اتىنان بيلىك جۇرگىزدى، ول ءوز پارتياسىن جۇمىسشى پارتياسى دەپ اتادى.

ستالين دە جۇمىسشى تابىنىڭ اتىنان بيلىك جۇرگىزدى، ول ءوزىنىڭ بيلىك جۇيەسىن پرولەتاريات ديكتاتۋراسى دەپ اتادى.

گيتلەر دەموكوراتيانى جەك كوردى ءارى ونىمەن كۇرەستى.

ستالين دە دەموكراتيانى جەك كوردى ءارى ونىمەن كۇرەستى.

گيتلەر سوتسياليزمگە ۇمتىلدى، ستالين دە سوتسياليزمگە باعىت ۇستادى.

گيتلەر ءوزىنىڭ جولىن بىردەن ءبىر دۇرىس جول دەپ، قالعان جولدىڭ ءبارىن اداسۋشىلىق دەپ ەسەپتەدى.

ستالين دە سوتسياليزمگە ۇمتىلعان ءوزىنىڭ جولىن بىردەن ءبىر دۇرىس جول دەپ، ال قالعان جولدىڭ ءبارىن باسقى باعىتتان اۋىتقۋشىلىق دەپ ەسەپتەدى.

گيتلەر مەن ستالين ەكىنشى جاھان سوعىسىن باستادى.

گيتلەر 1939 جىلى 1-قىركۇيەكتە پولشاعا باسىپ كىردى. ستالين 1939 جىلى 17-قىركۇيەكتە پولشاعا باسىپ كىردى.

ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى رەم مەن ونىڭ سەرىكتەرى سياقتى دۇرىس جولدان اۋىتقىعانداردى گيتلەر اياۋسىز جويىپ وتىردى.

ستالين دە ءوزى دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن باعىتتان شىعىپ كەتكەندەردى اياۋسىز جازالاپ وتىردى.

گيتلەردە ءتورت جىلدىق جوسپار بولسا، ستاليندە بەسجىلدىق جوسپار بولدى.

گيتلەردىڭ تۇسىندا بيلىكتە ءبىر پارتيا عانا بولدى، قالعاندارى تۇرمەگە توعىتىلدى.

ءستاليننىڭ تۇسىندا دا بيلىكتە ءبىر عانا پارتيا بولدى، قالعاندارى ايداۋدا ءجۇردى.

گيتلەردىڭ كەزىندە پارتيا مەملەكەتتەن جوعارى تۇردى، ەلدى پارتيا كوسەمدەرى باسقاردى.

ءستاليننىڭ كەزىندە دە پارتيا مەملەكەتتەن جوعارى بولدى، ەلدى پارتيالىق كوسەمدەر باسقاردى.

گيتلەر پارتيا سەزدەرىن ماڭىزى وراسان وقيعاعا اينالدىراتىن، ستالين دە ءسويتتى.

ءستاليننىڭ يمپەرياسىندا 1-مامىر، 7-8 قاراشا باستى مەرەكەلەر بولدى.

گيتلەردىڭ يمپەرياسىندا دا 1-مامىر، 7-8 قاراشا باستى مەرەكەلەر بولدى.

گيتلەردە جاس گيتلەرشىلدەر گيتلەريۋگەند اتالدى.

ستاليندە جاس ستالينشىلدەر كومسومول اتالدى.

ءستاليندى رەسمي تۇردە فيۋرەر، ال گيتلەردى كوسەم دەپ اتايتىن. كەشىرىڭىزدەر، ءستاليندى كوسەم، گيتلەردى فيۋرەر اتادى. اۋدارماسىندا ەكەۋى دە بىردەي ماعىنا بەرەدى.

گيتلەر الىپ قۇرىلىستاردى جاقسى كورەتىن. ول بەرليندە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن عيمارات – جيىلىستار ءۇيىنىڭ ىرگەتاسىن قالاتتى. جوبا بويىنشا عيماراتتىڭ تەك كۇمبەزىنىڭ ديامەترى – 250 مەتر. باسقى زالى 150-180 مىڭ ادامعا ارنالدى.

ستالين دە الىپ قۇرىلىستاردى ۇناتتى. ول ماسكەۋدە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن قۇرىلىس – سوۆەتتەر سارايىن سالۋدى قولعا الدى. ونىڭ باسقى زالى كىشىلەۋ بولعانىمەن ەسەسىنە وتە بيىك ەتىپ جوبالاندى. بيىكتىگى 400 مەترلىك عيمارات پوستامەنت ءرولىن اتقارىپ، ونىڭ ۇستىندە لەنيننىڭ ءجۇز مەترلىك ستاتۋياسى تۇرۋعا ءتيىس ەدى. قۇرىلىستىڭ جالپى بيىكتىگى 500 مەتر بولىپ جوسپارلاندى.

بەرليندەگى جيىلىستار ءۇيى مەن ماسكەۋدەگى سوۆەتتەر سارايىنىڭ جوبالارىمەن جۇمىس قاتار جۇرگىزىلدى.

گيتلەر بەرليندى ءسۇرىپ تاستاپ ورنىنا تسيكلوپتىق قۇرىلىستاردان (وڭدەلگەن الىپ تاستاردان قالانعان) جاڭا قالا تۇرعىزۋدى جوسپارلادى.

ستالين دە ماسكەۋدى ءسۇرىپ تاستاپ ورنىنا تسيكلوپتىق قۇرىلىستاردان جاڭا قالا سالۋدى كوزدەدى.

گەرمانيا ءۇشىن گيتلەر سىرتتان كەلگەن بوگدە ادام بولاتىن. ول اۆستريادا تۋعان، بيلىككە كەلەر ساتىنە دەيىن گەرمان ازاماتتىعىندا جوق ەدى.

ستالين دە رەسەي ءۇشىن بوگدە ادام سانالاتىن. ول ورىس تا، ءتىپتى سلاۆيان دا ەمەس ەدى.

ستالين وتە سيرەك بولسا دا، كەيدە شەتەلدىك قوناقتاردى ءوزىنىڭ كرەملدىك پاتەرىنە شاقىراتىن. ولار بولسا پاتەردەگى جاداعاي تىرشىلىككە: جاي ۇستەل، شكاف، تەمىر كەرەۋەت، سولدات جامىلعىسىنا ايران-اسىر بولاتىن.

گيتلەر بولسا باسپاسوزدە ءوزىنىڭ تۇرعىن جايىنىڭ سۋرەتىن جاريالاۋدى تاپسىرعان. بۇكىل الەم فيۋرەردىڭ تىم قاراپايىم تىرشىلىگىنە تاڭ قالعان: ءجاي ۇستەل، شكاف، تەمىر كەرەۋەت، سولدات جامىلعىسى. تەك ءستاليننىڭ سۇر ودەيالىندا قارا جولاقتار، ال گيتلەردىڭ سۇر ودەيالىندا اق جولاقتار بولىپتى.

ال ستەكەڭ جۇرت كوزىنەن وڭاشا، تابيعاتتىڭ ەرتەگىدەي ادەمى جەرلەرىندە وتە ىڭعايلى، مىقتى كۇزەتىلگەن قورعان-رەزيدەنتسيالار سالدىرتقان، ونىسى سوپىلىق تىرشىلىككە مۇلدە ۇقسامايتىن.

گيتەكەڭ دە تابيعاتى عاجايىپ وڭاشا جەرلەردە ەشكىم تۇمسىق سۇعا المايتىن قورعان-بەكىنىستەر سالدى، گرانيت پەن مراموردى اياعان ەمەس. ونىسى دا قۇداي دەگەن قاراپايىم تىرشىلىككە ۇقسامايتىن.

گيتلەردىڭ سۇيىكتى ايەلى گەلي راۋبال ودان 19 جاس كىشى ەدى. ءستاليننىڭ سۇيىكتى ايەلى نادەجدا الليلۋەۆا ودان 22 جاس كىشى بولدى. گەلي راۋبال وزىنە ءوزى قول سالعان. نادەجدا الليلۋەۆا دا ءسويتتى.

گەلي راۋبال گيتلەردىڭ پيستولەتىمەن ءوزىن ءوزى اتىپ ءولتىردى.

نادەجدا الليلۋەۆا ءوزىن ءوزى ءستاليننىڭ پيستولەتىمەن اتتى.

گەلي راۋبالدىڭ ءولىمى قۇپيا بولىپ قالدى. ونى گيتلەر ءولتىردى دەگەن تۇسپال بار.

نادەجدا الليلۋەۆانىڭ ءولىمى دە تولىق اشىلعان جوق. ونى ستالين ءولتىردى دەگەن بولجام بار.

گيتلەردىڭ ءسوزى ءبىر باسقا، ءىسى ءبىر باسقا بولاتىن. تۋرا ستالين سياقتى.

گيتلەر ءوزىنىڭ بيلىگىن «گەرمانيا بەيبىتشىلىكتى قالايدى» دەگەن ۇرانمەن باستادى. كوپ ۇزاماي ول جارتى ەۋروپانى باسىپ الدى.

ستالين بولسا ەلدىڭ كۇشىن دە، قاراجاتىن دا اياماي ەۋروپاداعى «ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك» ءۇشىن كۇرەستى. بۇدان كەيىن ول جارتى ەۋروپانى باسىپ الدى.

گيتلەردە – گەستاپو، ستاليندە – نكۆد.

گيتلەردە – وسۆەنتسيم، بۋحەنۆالد، داحاۋ. ستاليندە – گۋلاگ، كارلاگ، الجير.

گيتلەردە – بابي يار. ستاليندە – كاتىن.

گيتلەر ادامداردى ميلليونداپ قىرسا، ستالين دە ادامداردى ميلليونداپ قىردى.

گيتلەر قازاقتاردى شىڭعىس حان جاساقتارىنىڭ ۇرپاعى دەپ جەك كوردى.

ستالين دە قازاقتاردى التىن وردا مۇراگەرلەرى دەپ ۇناتپايتىن.

گيتلەر كەۋدەسىنە ەشقاشان وردەن تاقپايتىن. ستالين دە كەۋدەسىنە وردەن ىلگەن ەمەس.

گيتلەر ايىرىم بەلگىسى جوق، ۇنەمى جارتىلاي اسكەري فورمامەن جۇرەتىن.

ستالين دە ايىرىم بەلگىسىز، ۇنەمى جارتىلاي اسكەري فورمامەن ءجۇرۋدى ۇناتاتىن.

ستالين ساقال قويمايتىن، بىراق ونىڭ ايگىلى مۇرتى بولدى.

گيتلەر دە ساقالسىز، بىراق ونىڭ دا مۇرىن استىندا ايگىلى مۇرتى بولدى.

سوندا ايىرماشىلىق نەدە؟

ايىرماشىلىق سوندا مۇرتتارىنىڭ فورماسىندا عانا ەكەن.

ەڭ باستىسى ناتسيزم دە، ستالينيزم دە قازاق حالقىن قىرۋدان ايانعان جوق. گيتلەرشىلدەر سوعىستا جارتى ميلليون قازاقتى جەر جاستاندىرسا، ستاليندىك بولشەۆيزم 10 ملن قازاقتى جويىپ جىبەردى.

مارات ءبايدىلداۇلى,

جازۋشى-پۋبليتسيست

Abai.kz