رەسەي باق-تارىندا سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە وزىنە شەكارالاس مەملەكەتتەردە ورنالاسقان بيولوگيالىق لابوراتوريالار جايلى كوپ ايتىلۋدا. ونىڭ سەبەبىن كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنان كەيىن ساقتىق شاراسى رەتىندە ءتۇسىندىرىپ وتىر. الايدا شىنايى ماقساتى ساياسي تۇرعىدان ەكەنى جاسىرىن ەمەس. سەبەبى رەسەيگە شەكارالاس مەملەكەتتەر اراسىندا باتىستىڭ، انىعى اقش-تىڭ زەرتحانالارى ورنالاسقان. سونىڭ ءبىرى الماتى قالاسىندا تۇر. 

رەسەيلىك اقپارات كوزدەرى اقش قازاقستان مەن وزبەكستاندا ارنايى بيولوگيالىق لابوراتوريا سالىپ، وندا زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن وسى ۋاقىتقا دەيىن قىرۋار قارجى ءبولىپ كەلەدى دەيدى. ونىڭ ىشىندە 400 ملن دوللار قازاقستانداعى زەرتحانالارعا، ال 165 ملن دوللار وزبەكستانداعى زەرتحاناعا بولىنگەن ەكەن-ءمىس.

2018 جىلى سەرگەي لاۆروۆ ۇقشۇ ەلدەرىنىڭ كەزدەسۋىندە الماتى قالاسىنداعى زەرتحانالاردا جاسالىپ جاتقان زەرتتەۋلەردى اشىق جاريالاۋىن سۇراعان ەدى. ول بۇل زەرتحانا ەكى ماقساتتا قولدانىلىپ جاتىر دەگەن كۇدىگىن ءبىلدىردى. مەديتسينالىق ماقساتتاعى زەرتتەۋلەر ارقىلى اسكەري باعىتتاعى زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە دەگەن ويىن ايتتى. اقپاراتتى اشۋدى "وداقتاستىق پەن ارىپتەستىك اراسىنداعى ءوزارا سەنىمدى ارتتىرۋ شاراسى" دەپ اتادى.

قازاقستان سۇرانىستى كەرى قايتاردى. بيولوگيالىق زەرتحانادا مەديتسينالىق ماقساتتاعى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلۋدە. ال زەرتحانا مەملەكەتتىڭ مەنشىگىندە جانە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلىپ كەلەدى. سوندىقتان ءۇشىنشى تاراپقا قانداي زەرتتەۋ جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتپاۋعا تولىق قۇقىلىمىز.

جالپى قازاقستان مەن اقش ورتاق زەرتحانا سالۋ بويىنشا كەلىسىمدى 1993 جىلدىڭ 13-جەلتوقسانىندا جاسادى. سول ۋاقىتتان باستاپ رەسەيلىك اقپارات كوزدەرى ءتۇرلى الىپ-قاشپا اقپارات تاراتۋمەن كەلەدى. ولار ءتورت تۇلىك اراسىندا تاراعان اۋرۋدى دا، ادامدار اراسىندا تارايتىن ماۋسىمدىق ۆيرۋس تۇرلەرىن دە وسى زەرتحاناعا سىلتەيدى.

جالپى رەسەيدىڭ الماتىداعى زەرتحاناعا قاتىستى كۇدىگىنىڭ جوعارى ەكەنىن 2018 جىلى زەرتحانا ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارعان ەرلان سانسىزباەۆتىڭ مىنا سوزدەرىنەن كورسەك بولادى: "عيمارات ءالى سالىنىپ جاتقان كەزدە، 2011 جىلى زەرتحانا قۇرىلىسىنىڭ باستى قارسىلاسى بولعان رەسەيلىك ساياساتكەر گەننادي ونيششەنكو كەلدى. رەسەي ماماندارىنىڭ تاعى ءبىر ۇلكەن توبى 2014 جىلى كەلگەن بولاتىن. سودان كەيىن، 2017 جىلدىڭ باسىندا روسپوترەبنادزوردان كەلگەن قۇرامىندا 19 ادام بار ۇلكەن توپ بۇكىل عيماراتتى امەريكاندىقتاردىڭ بالانسىندا بولعان كەزدە ءتىنتتى. ولار بارلىق شاتىرلارعا شىعىپ، اق حالات كيگەن امەريكاندىق مامانداردى ىزدەي باستادى. الايدا ولاردى تابۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، سەبەبى ولار بولعان ەمەس. كەلىسىم بويىنشا زەرتحانا سالىنعان سوڭ، بارلىعى ءوز ەلدەرىنە قايتىپ كەتكەن. تەك قانا ينجەرنەرلەر مەن ترەنينگ وتكىزۋدە قولداۋ بىلدىرەتىن توپ قانا قالعان بولاتىن", دەدى ول. نەگە قازاقستاندىق تاراپ رەسەيلىكتەردى تەكسەرۋگە جىبەرگەنى تۇسىنىكسىز. رەسەيدىڭ وزىندە ءدال وسىنداي 9 زەرتحانا بار. ونىڭ نەمەن اينالىسىپ جاتقانىن جان بالاسى بىلمەيدى.

الماتىداعا زەرتحانانى بومبالاپ تاستايىق دەگەن دە ۇسىنىستار ايتىلدى. ۆلاديمير سولوۆەۆ ءوز باعدارلاماسىندا "الماتىداعى زەرتحاناعا زىمىرانمەن ءبىر سوققى جاساپ، ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشەيىك" دەۋ ارقىلى داۋ تۋدىرعان ەدى.

ال كۇنى كەشە رەسەيلىك دەپۋتات گەننادي ونيششەنكو تاعى دا بايبالام سالدى. "بۇل زەرتحانالاردا جوعارى كاسىبي اسكەري ميكروبيولوگتار جۇمىس ىستەيدى. ارينە، ولار گرۋزين نەمەسە ازەربايجان بالالارىن قورعاۋعا ارنالعان دۇنيەمەن اينالىسپايدى. ولار تابيعي ۆيرۋستىق وشاقتاردى زەرتتەپ، شتاممداردى ەكسپورتتاپ جاتىر. ولاردىڭ مىندەتى قاراپايىم - ۆيرۋستى جاساۋ", - دەپ سەندىردى ونيششەنكو. ول قازىرگى ۋاقىتتا پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ىشىندە ازەربايجان، ارمەنيا، گرۋزيا، قازاقستان، مولدوۆا، وزبەكستان جانە ۋكراينادا بيولوگيالىق ماقساتتاعى زەرتحانالار جۇمىس ىستەيتىندىگىن ەسكە سالدى.

ء"بىز ۆيرۋستاردىڭ جاپپاي پسيحوز قۇرۋ، ساياسي جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋ، ەكونوميكانىڭ قۇلدىراۋى تۇرعىسىنان ءتيىمدى ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. كوروناۆيرۋس الەمدىك ەكونوميكاعا كەز-كەلگەن سوعىستان گورى كوپ زيان كەلتىردى", - دەدى دەپۋتات. وسىلاي دەۋ ارقىلى بيولوگيالىق زەرتحانالاردىڭ جۇمىسىن اشىق كورسەتۋدى تالاپ ەتتى.

رەسەي سوڭعى ۋاقىتتا اتالمىش باعىتتاعى ارانداتۋ اقپاراتتارىن ارتتىرىپ جاتىر. بۇل گەوساياسي باسەكەلەستىكتە اقش-قا قارسى جاسالىپ جاتقان ارەكەت ەكەنى انىق. الەمنىڭ 25 ەلىندە اقشتىڭ 400-دەن استام زەرتحانالارى بار. ولار ءتۇرلى ماقساتتاعى قىزمەتتەر جاساۋدا. قازاقستان بيلىگى رەسەيدىڭ قىسىمىنا شىداماي بۇل زەرتحانالاردىڭ جۇمىسىن اشىپ كورسەتسە، وندا باتىستىق بلوكتىڭ الدىندا سەنىم كاپيتالىنان ايىرىلادى. سەبەبى ءبىر جىل بۇرىن، 16 ساۋىردە ماسكەۋ - تاللين - تبيليسي - نۇر-سۇلتان تىكەلەي تەلەكوپىرى كەزىندە گەننادي ونيششەنكو بىلاي دەپ مالىمدەدى: "الماتىدا سالىنعان زەرتحانا تبيليسيگە قاراعاندا الدەقايدا قۋاتتى. وتاردا دا وسىنداي زەرتحانا بار. سوندىقتان، ءبىز بۇل ماسەلەنى، ونىڭ ىشىندە ساياسي دەڭگەيدە، قازىرگى قازاقستان باسشىلىعىمەن بىرلەسىپ شەشەمىز دەپ ويلايمىن".

دەمەك قازاقستان بيلىگىنە ماسكەۋ تاراپىنان ۇسىنىستار جاسالىپ جاتقانى انىق. سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي دا ءدال وسى ماسەلەنى ءجيى كوتەرۋدە. الايدا نە ماسكەۋ، نە بەيجىڭ وزىنە شەكارالاس مەملەكەتتەرگە زەرتحانالارىن اشىپ كورسەتكەن ەمەس.

كا مىرزا

Abai.kz