بۇگىن 7 مامىر. قتان قورعاۋشىلار كۇنى. ارينە وتاندى بىرەۋ عىلىممەن، بىرەۋ القاپتا ەگىن ەگىپ، ماڭداي تەرىمەن، بىرەۋ جول سالىپ، قاجىرلى ەڭبەگىمەن، ەندى بىرەۋ قارۋ الىپ، شەكارادا قورعايدى. دەي-تۇرا وتان قورعاۋشىلار كۇنى دەسە، ەسىمىزگە ەڭ ءبىرىنشى اسكەر تۇسەتىنى جاسىرىن ەمەس. وسى رەتتە "قالىڭ قالاي قازاق اسكەرى" دەگەن سۇراقتى قويعىڭ كەلەدى. 

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا قارۋلى كۇشتەردىڭ قۇرلىق، اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس كۇشتەرى مەن اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنەن تۇراتىن وڭتايلى ءۇش قىزمەتتىك قۇرىلىمى قۇرىلعان. قورعانىس قۇرىلىسىنىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن ەسكەرە وتىرىپ، قارۋلى كۇشتەر مەن ارنايى ماقساتتاعى بولىمدەردىڭ قۇرامىنا كىرەتىن اسكەرلەردىڭ قۇرامى انىقتالىپ، اۋماقتىق اسكەرلەردىڭ ورنى وسى ۋاقىتتا ناقتى نەگىزدەلگەن. ارميانىڭ قۇرىلىمى مەن قۇرامى «ساننان ساپاعا» اۋىسۋمەن ۇنەمى جەتىلدىرىلىپ كەلەدى. ال قازاقستان ارمياسىنىڭ جوعارعى باس قولباسشىسى - ەل پرەزيدەنتى بولىپ زاڭ جۇزىندە بەكىتىلگەن. پرەزيدەنت سوعىس جاعدايىندا اسكەري ءىس-قيمىلداردى تىكەلەي باسقارادى، ال بەيبىتشىلىك ۋاقىتىندا جاتتىعۋلاردىڭ پىسىقتاپ، اسكەر قاۋقارىنىڭ ۇنەمى جەتىلدىرىلۋىنە ۇلەسىن قوسادى.

اسكەردى زاماناۋي قارۋ-جاراقپەن جانە اسكەري تەحنيكامەن جاراقتاندىرۋ - ۇزاق ءارى قىمبات پروتسەسس. بولىنگەن بيۋدجەتتىك قاراجاتتى ەسكەرە وتىرىپ، قورعانىس مينيسترلىگى زاماناۋي قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكانى كەزەڭ-كەزەڭىمەن الۋ بويىنشا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكانى جابدىقتاۋ شارالارىن جوسپارلاۋ كەزىندە، ەڭ الدىمەن وندىرىستىك-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ اسكەري-وندىرىستىك كەشەننىڭ وتاندىق كاسىپورىندارىندا يگەرىلگەن ۇلگىلەرگە باسىمدىق بەرىلەدى. بۇل وتاندىق قارۋدىڭ دامۋى مەن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە سەبەپكەر بولۋدا.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قازىرگى زامانعى قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكامەن ەداۋىر مولشەردە قارۋلاندىرۋ ىسكە استى. ۇرىس قابىلەتتىلىگى جاعىنان الەمدىك تەحنيكالىق دەڭگەيگە سايكەس قارۋلار مەن تەحنيكالار اسكەرىمىزدە بار. اتاپ ايتقاندا زىمىراندىق جانە ارتيللەريالىق كەمەلەر ، پيلوتسىز بارلاۋ اپپاراتتارى جانە ولارعا قارسى تۇرۋ قۇرالدارى، راديولوكاتسيالىق ستانتسيالار، بايلانىس قۇرالدارى، وپتيكالىق قاراۋ قۇرىلعىلارى، اۆتوموبيل جابدىقتارى جانە باسقا دا بىرقاتار قارۋ-جاراق پەن جابدىقتار اسكەرىمىزدە بار.

وتاندىق قورعانىس ونەركاسىبى كاسىپورىندارىندا كۇردەلى جوندەۋ جانە مودەرنيزاتسيا كەڭىنەن يگەرىلدى. بۇل كوپتەگەن تەحنيكا تۇرلەرىنە ساپالى جاڭا سيپاتتامالار الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

«الەمدىك تەندەنتسيالاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازىرگى زامانعى قاقتىعىستاردا ءوزىن جاقسى جاعىنان دالەلدەگەن ۇلگىلەردى شەتەلدەن ساتىپ الۋدامىز. ولاردىڭ ىشىندە سۋ-30سM 4 ++ بۋىندى كوپفۋنكتسيونالدى يسترەبيتەلدەرى، س-295M اسكەري-كولىك ۇشاقتارى، مي-171ش جانە مي-35م جاۋىنگەرلىك تىكۇشاقتارى، بۋك-م2ە زەنيتتىك-راكەتالىق جۇيەسى، روزا-ۆ راديولوكاتسيالىق ستانتسيالارى، بتر- 82A برونەترانسپورتەرلەرى، ءار ءتۇرلى سىنىپتاعى جانە ماقساتتاعى دروندار كەشەندەرى (سوققى جاساۋ، بارلاۋ), ەلەكتروندى سوعىس جابدىقتارى جانە ت.ب»، - بار دەپ جاۋاپ بەردى قورعانىس مينيسترلىگى. 

اسكەري ۆەدومستۆودا حابارلانعانداي، 2021 جىلعا ارنالعان قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ بيۋدجەتى 315,4 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. وعان اسكەردى تاماقتاندىرۋ، قارۋ-جاراقتى جابدىقتاۋ جانە باسقا دا شىعىندار تولەنبەك.

قازاقستان اسكەرىن تسيفرلاندىرۋ دا اسا ماڭىزدى. تسيفرلاندىرۋ ءۇش نەگىزگى باعىت بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى: «تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ءىس-شارالارىن ىسكە اسىرۋعا قاتىسۋ; «ەلەكتروندىق ۇكىمەت» پورتالى ارقىلى حالىققا مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ; باسقارۋ جۇيەسىن اۆتوماتتاندىرۋ جانە اسكەري اقپاراتتىق جۇيەلەردى ەنگىزۋ بويىنشا ىسكە اسۋدا.

سونداي-اق، ۇرىس قيمىلدارى كەزىندە بولىمشەلەردىڭ مانەۆرىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اۆتوماتتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ءموبيلدى كەشەندەرى ەنگىزىلۋدە. سونىمەن قاتار، جوعارعى ەشەلون مەن قۇرلىق اسكەرلەرىن باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى جاسالدى. بۇل قارۋلى كۇشتەردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى جانە اسكەردى باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋعا، شەشىم قابىلداۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا جانە ادام مەن رەسۋرستاردىڭ مينيمالدى شىعىنى ارقىلى جەڭىسكە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

قارۋلى كۇشتەر ءۇشىن رەسۋرستاردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى جاسالۋدا. جۇيەنى قۇرۋ اياقتالعاننان كەيىن بۋحگالتەرلىك ەسەپتىڭ بارلىق تۇرلەرى ونلاين رەجيمىنە كوشەدى. بۇل قارجىنىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىن قاداعالاۋعا جانە باقىلاۋدى اشىق جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق، «ساندىق جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ» پيلوتتىق جوباسى نۇر-سۇلتان قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. ماقسات - اسكەري كوميسسارياتتاردىڭ قىزمەتىن تسيفرلىق نەگىزدە ترانسفورماتسيالاۋ. بۇگىنگى كۇنى 11 اقپاراتتىق جۇيە كوممەرتسيالىق پايدالانۋعا ەنگىزىلگەن.

قورعانىس مينيسترلىگى، باس شتاب، قارۋلى كۇشتەر فيليالدارى، ايماقتىق قولباسشىلىقتار، اسكەري بولىمدەر مەن مەكەمەلەر اراسىندا اقپارات الماسۋ ءۇشىن دەرەكتەردى بەرۋدىڭ ۆەدومستۆولىق جەلىسىنىڭ قۇرىلىسى دا جالعاسۋدا. بۇل اسكەري بولىمدەر مەن مەكەمەلەردى بىرىڭعاي تسيفرلىق اقپاراتتىق كەڭىستىككە بىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا مەكەمەلەردىڭ 41% -ى ۆەدومستۆولىق دەرەكتەردى بەرۋ جەلىسىمەن جابدىقتالعان.
حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ەكىجاقتى دەڭگەيدە دە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق جانە ايماقتىق ۇيىمدارعا (بۇۇ، ەقىۇ، اوسشك، ۇقشۇ، شىۇ، تمد جانە ت.ب.) قاتىسۋ شەڭبەرىندە دە جۇزەگە اسىرىلادى.

شەتەلدىك سەرىكتەستەردىڭ قورعانىس ۆەدومستۆولارىمەن ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى فورماتتاعى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ نەگىزگى باعىتتارى اسكەري ءبىلىم جانە عىلىم، جاۋىنگەرلىك دايىندىق، اسكەري-تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق جانە بىتىمگەرشىلىك قىزمەت بولىپ تابىلادى.

ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى (ۇقشۇ), تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى (تمد) جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ) فورماتىندا ۇيىمداردىڭ قورعانىس ۆەدومستۆولارى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋلەرى، ءتۇرلى سالالارداعى مامانداردىڭ جيىندارى، سەمينارلار مەن ساراپتامالىق دەڭگەيدە كونسۋلتاتسيالار جىل سايىن وتكىزىلەدى.

اسكەري قىزمەتشىلەردى ءوزارا وقىتۋ ۇيىمدارعا قاتىسۋشى ەلدەردىڭ اسكەري وقۋ ورىندارىندا جەڭىلدىكپەن جانە وتەۋسىز نەگىزدە ۇيىمداستىرىلعان. ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ قارۋلى كۇشتەرى اراسىندا بىرلەسكەن جاتتىعۋلار مەن جارىستار جىل سايىن ءوتىپ كەلەدى. ءتىپتى پاندەميا كەزەڭىندە دە تاجىريبە الماسۋ توقتاعان ەمەس. ونلاين فورماتتا ءبىلىم الماسۋ دا ءجۇرىپ تۇردى.

ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستىڭ (اوسشك) ساياسي-اسكەري ولشەمدەرىندە دە ىنتىماقتاستىق دامۋدا. اسكەري ۆەدومستۆولار باسشىلىعىنىڭ ومىرباياندىق اقپاراتى جانە قارۋدى باقىلاۋ مەن قارۋسىزدانۋ جونىندەگى كوپجاقتى قۇجاتتاردىڭ قاتىسۋى نەمەسە راتيفيكاتسيالانۋى، اوسشك ارنايى جۇمىس توبى مەن اعا كوميتەتىنىڭ وتىرىستارى تۋرالى جىل سايىنعى اقپارات الماسۋ جۇزەگە اسىرىلادى.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىمەن (بۇۇ) بىرلەسكەن بىتىمگەرلىك ميسسيالارىنا قاتىسۋ جۇمىستارى دا جىل سايىن وتۋدە. ەل باسشىلىعىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس قازاقستاندىق بىتىمگەرشىلىك كونتينگەنتىنىڭ قاتىسۋ گەوگرافياسىن كەڭەيتۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلۋدا. شەتەلدىك سەرىكتەستەرمەن بۇۇ ميسسيالارىنىڭ بىرىنە سۇرانىسقا يە مامانداندىرىلعان بولىمشەلەردى (دالا گوسپيتالى، ينجەنەرلىك ءبولىم، بارلاۋ ءبولىمى، اسكەري پوليتسيا وتريادى) بىرلەسىپ ورنالاستىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. حالىقارالىق اسكەري ىنتىماقتاستىق ەكىجاقتى نەگىزدە رەسەي فەدەراتسياسى، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى، اقش، تۇركيا، ورتالىق ازيا ايماعىنىڭ ەلدەرى، ءۇندىستان، پاكىستان جانە ت.ب. ەلدەرمەن دامۋ ۇستىندە.

اسكەري قۋاتتى مەملەكەت ەشكىمگە تاۋەلدى بولمايدى. ونىڭ ءسوزى ءوتىمدى، ال مىسى باسىم. ويتكەنى قارۋلى ادام مەن جالاڭ قول جاۋىنگەردى سالىستىرۋعا كەلمەيدى. قازاق تاريحىندا قارۋدىڭ ساپاسىنا بايلانىستى وپىق جەپ، اح ۇرعان ساتتەرىمىز از ەمەس. باتىر بابالارىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن مىنا الىپ اتىراپتى قورعاپ ءوتتى. الايدا جاڭا قارۋ تۇرلەرى كوشپەندى ءداۋىردىڭ قارۋى مەن سوعىس تاكتيكاسىن كەيىنگە ىسىرىپ تاستادى. سالدارىنان ءبىز زەڭبىرەككە قىلىشپەن شاپتىق، بىلتە مىلتىققا قارسى ساداقتى قويدىق. تاريح ونى كەشىرمەدى. ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان قارسىلاسۋ مەن ازاتتىق ءۇشىن كۇرەستەر جەڭىلىسكە ۇشىراپ، سوڭىندا بودان بولدىق. بۇل ءبىز ەشقاشان ۇمىتپايتىنداي ساباق بولدى.

قازىر تاۋەلسىزدىكتى قالپىنا كەلتىرىپ، تاۋەلسىز ەلدىڭ تاۋەلسىز اسكەرىن قۇردىق. قازاق بالاسى 15 مەملەكەتتەن قۇرالعان كسرو اتتى بودان ەلدى ەمەس، ءوز ەلىنىڭ شەكاراسىن كۇزەتىپ، تاۋ مەن تاسىنىڭ تىنىشتىعىن ساقتاپ ءجۇر. اۋە كەڭىستىگىن ءتىلىپ ۇشقان ۇشاقتار، كوك ايدىندى تولقىنداتا جۇزگەن اسكەري كەمەلەر مەن سايىن دالانى شاڭداتا جۇيتكىگەن تانكتەر تاۋەلسىز قازاق اسكەرىنىڭ قارۋلارى. قازاقستان جاڭا قارۋ تۇرلەرىن ساتىپ الۋدى، ونى سىناقتان وتكىزۋدى ماڭىزدى سانايدى. سەبەبى جوعارىدا ايتقان تاريحي ساباقتار ءبىزدى سولاي ەتۋگە ماجبۇرلەۋدە. ءبىز ەڭ وزىق تەحنولوگيالاردى يەمدەنۋگە ۇمتىلىپ جاتىرمىز. سەبەبى اسكەري سالا ارتتا قالعان ەلدىڭ قاتەلىگىن كەشىرمەيدى. اسكەري سالا ۇنەمى ىزدەنىس پەن جاڭاشىلدىقتى قاجەت ەتەدى. ول قارۋ-جاراق، اسكەري ستراتەگيا، تاكتيكا، وقۋ-جاتتىعۋعا دا تىكەلەي قاتىستى. سول ماقساتتا ەل ۇكىمەتى قارجىنى دا قىسىپ قالماي، جەتكىلىكتى ەتىپ بولۋدە. ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ بارلىق اسكەري سالاعا بولىنگەن قارجىسىن قوسقاندا قازاقستاننىڭ قورعانىس سالاسىنا بولەتىن بيۋدجەتىنە جەتپەيتىنى سوندىقتان. سوڭعى جىلدارى قازاقستان قورعانىس سالاسىنداعى اۋە كۇشتەرىن دامىتۋعا دەن قويۋدا. ونىڭ ىشىندە ۇشقىشسىز اپپاراتتار مەن بارلاۋ قۇرىلعىلارىن ساتىپ الۋ، ۇيرەنۋ جانە ءوزىمىز شىعارۋدى قولعا الۋدامىز.

قازاق اسكەرىنىڭ قاۋقارى وسىنداي كوپ دەڭگەيدى ارىپتەستىك ارقىلى قالىپتاسىپ كەلەدى. جاساي بەر ايبىندى الاش اسكەرى!

Abai.kz