بۇعان دەيىن ورال قالاسىنىڭ اكىمىنىڭ بيلبوردتارعا قىرعيداي ءتيىپ، جوق قىلعانىن جازىپ، ونىڭ بۇل ءىسىن كوپشىلىك تۇسىنبەي، ءتىپتى كەلىسپەيتىنىن جازعانبىز. سودان بەرى ءبىراز كۇن اۋنادى، قالادا پالەندەي وزگەرىس بولا قويعانى شامالى. ەسەسىنە كەي باسىلىمدار شاكىموۆتىڭ ءىس-ارەكتىنە بايلانىستى ماقالالار جازىپ، بيلبورد ماسەلەسىن كوتەرىپ قويىپ ءجۇر. ماسەلەن، «ۋرالسكايا نەدەليا» اپتالىعى «ستارىە سحەمى اكيما شاكيموۆا» اتتى (12.04.12) ماقالادا ورال كوشەلەرىنە جاڭا جارنامالىق كورنەكىلىكتەردى قوندىرۋ ءۇشىن «Urban Image» جشس-مەن اكىمشىلىك اراسىندا مەموراندۋمعا قول قويىلعانىن جازدى. بۇل شۇعىل قولعا الىنعان ءىس جارنامامەن اينالىسۋشىلاردى الاڭداتتى. سەبەبى قالا اكىمدىگى ۇسىنىپ وتىرعان جاڭا جارناما تاقتالارىنىڭ كولەمى 3-4 ءتىپتى 1,2 جانە 1,8 مەتر ەكەن، ال جارناما بەرۋشى ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى كەم دەگەندە 3-6 مەترلىك باننەرلەردىڭ بولعانىن قالايدى. وسى ىسپەن اينالىسۋشىلار: «شاكىموۆ ەشكىممەن اقىلداسقان جوق، ايتتىم ءبىتتى، كەستىم ۇزىلدىگە سالىپ، الدىمەن جارنامانى تۇگەل جويدى، سوسىن ءوزىنىڭ تالابىن قويدى، بۇل تۇبىرىمەن دۇرىس ەمەس» دەپ ءۋاج ايتىپ، وكپەلەرى قارا قازانداي ەكەنىن بىلدىرۋدە.

بۇعان دەيىن ورال قالاسىنىڭ اكىمىنىڭ بيلبوردتارعا قىرعيداي ءتيىپ، جوق قىلعانىن جازىپ، ونىڭ بۇل ءىسىن كوپشىلىك تۇسىنبەي، ءتىپتى كەلىسپەيتىنىن جازعانبىز. سودان بەرى ءبىراز كۇن اۋنادى، قالادا پالەندەي وزگەرىس بولا قويعانى شامالى. ەسەسىنە كەي باسىلىمدار شاكىموۆتىڭ ءىس-ارەكتىنە بايلانىستى ماقالالار جازىپ، بيلبورد ماسەلەسىن كوتەرىپ قويىپ ءجۇر. ماسەلەن، «ۋرالسكايا نەدەليا» اپتالىعى «ستارىە سحەمى اكيما شاكيموۆا» اتتى (12.04.12) ماقالادا ورال كوشەلەرىنە جاڭا جارنامالىق كورنەكىلىكتەردى قوندىرۋ ءۇشىن «Urban Image» جشس-مەن اكىمشىلىك اراسىندا مەموراندۋمعا قول قويىلعانىن جازدى. بۇل شۇعىل قولعا الىنعان ءىس جارنامامەن اينالىسۋشىلاردى الاڭداتتى. سەبەبى قالا اكىمدىگى ۇسىنىپ وتىرعان جاڭا جارناما تاقتالارىنىڭ كولەمى 3-4 ءتىپتى 1,2 جانە 1,8 مەتر ەكەن، ال جارناما بەرۋشى ۇيالى بايلانىس وپەراتورلارى كەم دەگەندە 3-6 مەترلىك باننەرلەردىڭ بولعانىن قالايدى. وسى ىسپەن اينالىسۋشىلار: «شاكىموۆ ەشكىممەن اقىلداسقان جوق، ايتتىم ءبىتتى، كەستىم ۇزىلدىگە سالىپ، الدىمەن جارنامانى تۇگەل جويدى، سوسىن ءوزىنىڭ تالابىن قويدى، بۇل تۇبىرىمەن دۇرىس ەمەس» دەپ ءۋاج ايتىپ، وكپەلەرى قارا قازانداي ەكەنىن بىلدىرۋدە.

ال ورالدىق كاسىپكەرلەردى بيلىكتىڭ دوڭايباتىمەن جۋاسىتقان شاكىموۆكە تەك السىتاعى الماتىلىق كاسىپكەرلەر عانا قارسى شىعىپ، جەدەلحات جولداعانى بەلگىلى. 35 كاسىپكەردىڭ اتىنان تۇسكەن جەدەلحاتتا: «ءبىز، تالدىقورعان اۋماعىنىڭ كاسىپكەرلەرى، ورال قالاسىنىڭ اكىمى ب.ءا.شاكىموۆتىڭ ءىس-ارەكەتىنە نارازى ەكەنىمىزدى بىلدىرەمىز. ءبىزدىڭ وعان ايتارىمىز: ءسىز كاسىپكەرلەردى سىيلامايسىز. ءسىز ولارعا قارسىسىز. شۇعىل تۇردە ءسىزدىڭ كاسىبي بىلىگىڭىزدىڭ وسالدىعىن، وتىرعان قىزمەت ورنىڭىزعا لايىق ەمەستىگىڭىزدى قاراۋ كەرەك»،- دەپتى.

«ورال اپتالىعىنىڭ» 19.04.12. كۇنگى نومىرىندە «دولوي شاكيموۆا!» اتتى شاعىن ماقالا جارق ەتە قالدى. ونداعى ماسەلە بيلبوردقا قاتىسى جوق، بىراق زاڭدى ۇيىنەن ايىرىلىپ قالعان تاسقالالىق قوس زەينەتكەر ازبەرگەنوۆتەردىڭ جانايقايى ءسوز بولىپتى. ءۇي يەلەرى جوق كەزدە ونى ءتۇيىپ، جەرمەن-جەكسەن ەتكەن، سونىڭ سالدارىنان دۇنيە-مۇلكى تالان-تاراجعا تۇسكەن، ءبارى ۇيگە جاپسارلاس سالىنعان كافەنىڭ الەگى، ال ونىڭ يەسى ورال قالاسىنىڭ اكىمى ب.شاكىموۆ دەپ زار ەڭىرەيدى قاريالار. كافەنىڭ ەشقانداي قۇجاتى دا جوق كورىنەدى. پروكۋراتۋرا ونىڭ زاڭسىز سالىنعاندىعىن انىقتاعان. ءىس ءبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلگەنتۇعىن، الايدا توقتادى. اشتىق  جاريالاۋعا ءماجبۇرمىز. «بۇل ىسكە اكىم شاكىموۆتىڭ قاتىسى بار»،- دەپتى گازەت تىلشىسىنە بايان ازبەرگەنوۆا. «جەل بولماسا ءشوپتىڭ باسى ىرعالمايدى» دەگەن، مۇنى دا ەسكەرىڭىز.

لۇقپان احمەدياروۆتاي جۋرناليسىنە قاستاندىق جاسالسا دا العان باعىتىنان تايقىماعان اتالعان باسىلىمنىڭ 03.05.12. كۇنگى نومىرىندە «سنوس بيلبوردوۆ نەزاكونەن» دەگەن ا.يۋماشەۆتىڭ شاعىن ماقالاسى شىقتى. وندا وبلىستىق پروكۋراتۋرا قالا اكىمدىگىنىڭ قازاقستان اتا زاڭىن، جەر كودەكسى تۋرالى بابىن بۇزعانىن انىقتاعاندىعى ايتىلادى. بۇل مالىمەت وبلىس پروكۋراتۋراسىنىڭ سايتىنا جاريالانعان. جانە پروكۋراتۋرا اكىمنىڭ ءىس-ارەكەتىندە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ بەلگىلەرى بارىن انىقتاعان دەلىنگەن. الايدا وسىدان كەيىن پروكۋراتۋرا اكىم بولات شاكىموۆتى ەمەس، ونىڭ بۇيرىعىن ورىنداعان گك «دەپ» مەكەمەسىن ايىپتى دەپ تاۋىپ، بيلبوردتاردى الۋدى توقتاتۋعا پارمەن بەرگەن. كەش الىنعان شارا، بۇل بۇيرىق شىققانشا قالاداعى بارلىق بيلبوردتار تۇبىنەن كەسىلىپ، سۇلاتىلعان بولاتىن.

ال 03.05.12. كۇنگى «موي گورود» اتالاتىن ورالدىڭ جانە ءبىر اپتالىعى «اكيما ۋكرالي!» اتتى ماقالاسىن ايقايلاتىپ تۇرىپ شىعاردى. بۇدان بىلگەنىمىز تالدىقورعان قالاسىنداعى كاسىپكەرلەر ءوز قالتالارىنان قارجى شىعارىپ، زوردىڭ كۇشىمەن ورناتقان ورالداعى جارناما تاقتالارىن جويعان اكىم شاكىموۆكە دەگەن قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ، ءوز قالالارىنىڭ ءبىر كوشەسىنە «ورال قالاسىنىڭ اكىمى شاكيموۆ بۋلاتقا سەنبەيمىز!» دەگەن جازۋ مەن اكىمنىڭ سۋرەتى باسىلعان ۇلكەن بيلبوردتى ورناقان ەكەن. ءساۋىردىڭ اياعىنا تامان الگى بيلبورد ۇشتى-كۇيلى جوق بولادى. تالدىقورعاندىق كاسىپكەرلەر العان بەتتەرىنەن قايتپايدى، مامىردىڭ باسىندا شاكىموۆتىڭ سۋرەتى مەن وعان سەنبەيتىندىكتەرى جازىلعان جاڭا جارنامانى جارقىراتا ىلەدى. قاسىنا ەلباسى ن.ءابىشۇلىنىڭ دا سۋرەتى تۇر، وندا: «ەسلي سو ستورونى گوسۋدارستۆەننىح ورگانوۆ نارۋشايۋتسيا زاكونى، پوچەمۋ ۆى، پرەدپرينيماتەلي، پودداەتەس؟» دەگەن ءسوزى بەرىلگەن. الاقانداي ورالدىڭ بۋلاتى باقىتتى-اۋ، شىركىنىڭ، ەلباسىمەن قاتار تالدىقورعاننىڭ ورتاسىندا تۇر، جان-جاعىنا بەينەكامەرا قوندىرىلعان، ەشكىم ۇرلاپ كەتپەسىن دەپ كاسىپكەرلەر ءبارىن ويلاستىرىپ، اقشاسىن تولەپ، كۇتىپ، كۇزەت جالداپ كوز ايىرماي وتىر. «اتىڭ شىقپاسا جەر ورتە» دەگەن، ءبىزدىڭ شالاعاي اكىمىمىز رەسپۋبليكا ماسشتابىنا بەلگىلى بولىپ قالدى. مۇنداي تانىمالدىققا قاي قالانىڭ اكىمى قول جەتكىزگەن؟ جوق قوي ونداي. بۇل تۇرعىدا ءبىزدىڭ بۋلات جاراپ-اق تۇر. الماتى وبلىسىنداعى كاسىپكەرلەر: «ءسىزدىڭ (ورالدىڭ) بيزنەسمەندەر اكىمگە قارسى شىعا الماي وتىر، ەگەر وسىلاي ۇندەمەي بۇعا بەرسەك، وندا الداعى كۇندە دە كاسىپكەرلەرگە اياقسۇرتكىش سياقتى قارايتىن بولادى. ەلباسىمىز دا وسىنى ايتىپ كەلەدى ەمەس پە؟ ورال قالاسىنىڭ اكىمى رەسمي تۇردە، بۇقارا الدىندا ەلدىڭ بارلىق كاسىپكەرلەرىنەن كەشىرىم سۇراسىن، ويتپەيىنشە ءبىز بيلبوردتى المايمىز!» دەپ تۇجىرىپتى.

جاعداي وسىلاي وربۋدە. زاڭعا قايشى ارەكەتكە بارىپ، ءوزىنىڭ قۇزىرلى ورنىمەن توڭىرەگىن بيلەپ-توستەگەن شاكىموۆ ورالداعى مەملەكەتتىك تىلدەگى ادەمى بيلبوردتاردىڭ كوزىن قۇرتىپ تىندى، بىراق كورمەيمىسىز ول كىنالى ەمەس، بار ايىپ ونىڭ ءامىرىن ەكى ەتپەي جۇزەگە اسىرعان (مگك دەپ) مەكەمە قىزمەتكەرلەرىندە بولىپ شىقتى. «ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلىپ»، ەكى ورتادا ەلدىك رۋح، تىلدىك قاسيەتىمىز ۇتىلىپ جاتقان ۋاقىت-اي...

مەملەكتتىك تىلدە سويلەمەيتىن، اۋزىن اشسا ورىسشا اعاتىن بولات شاكىموۆ شىنىمەندە قازىرگى ورنىنا قالاي كەلىپ قالدى ءوزى؟ كاسىپكەرلەر ايتقانداي كاسىبي بىلىگى وسى لاۋازىمدى ورىنعا ساي ما، جوق پا، ونى كىم تەكسەرىپتى؟ مەملەكتتىك تىلدەن سىن تاپسىرمايدى ما؟ ەلباسىنىڭ ءوزى قازاق تىلىنەن سىن تاپسىرىپ بارىپ، ورنىنا وتىرىپ جاتقاندا شاكىموۆ دەگەن كىم؟ نەگە ونىڭ بىلىگىن جوعارى جاق، وبلىس اكىمى نۇرلان نوعاەۆ مىرزا قارامايدى؟ قولدارىندا تۇرعان جوق پا؟ نۇرلان نوعاەۆ اعامىز ەكى تىلگە جۇيرىك، قازاقشاسى جاتىق، قاعازعا قاراماي-اق انا ءتىلىمىزدىڭ ءباسىن كوتەرىپ تۇرىپ سويلەيدى، ال قالا اكىمى مەملەكتتىك ءتىلدى ۇيرەنەيىن دەگەن دە پيعىل تانىتادى ما ەكەن؟ كەزىندە وسى وبلىسقا ەكى اۋىز قازاق ءسوزىن قوسا الماي كەلگەن نۇرعالي ءاشىموۆ اينالدىرعان ەكى-ءۇش جىلدا تىم ءتاۋىر ءتىل سىندىرىپ، تۇمسا باستاۋىنا ورالدى، قازاقشا سويلەپ كەتتى. ول ونىسىنان قور بولمادى، وڭتۇستىك وبلىستى باسقاردى، كوپ ۋاقىت وتپەي مينيستر اتاندى. مىنە، مەملەكتتىك ءتىلدى بىلگەننىڭ ناتيجەسى. ال ءبىز ءوزىنىڭ اتى-ءجونىن بولات شاكىموۆ دەپ ەمەس، بۋلات شاكيموۆ دەپ جازۋدى ءوز قاراماعىنداعىلاردان تالاپ ەتىپ وتىرعان كىسىگە قارسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المايمىز؟ ول ورالعا اكىم بولىپ تاعايىندالعالى بەرى ونىڭ قاتىسۋىمەن ءوتىپ جاتقان بۇكىل ءىرىلى-ۇساقتى جينالىستار تەك ورىس تىلىندە وتەدى. ءوزى دە تەك سول تىلدە سۇقبات بەرەدى. مەكەمە باسشىلارى، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى ونىڭ كوزىنشە قازاقشا سويلەۋدى قويدى.

ورالدا جيىرما جىلدىق تاريحى بار «جايىق ءۇنى» اتتى سول قالالىق اكىمدىكتىڭ قۇرىلتايشىلىعىمەن شىعاتىن اپتالىق گازەت بار ەدى. تارالىمى 6 000. سول گازەتتى ورىسشا نۇسقاسىمەن «ۇيلەندىرىپ»، «جايىق ءۇنى - جيزن گورودا» قىلىپ جىبەردى. تيراجى 8000 دەپ كورسەتىلىپتى. مەملەكتتىك ءتىلدى قورلاۋدىڭ بۇل دا ءبىر ءتۇرى. ءوز الدىنا شىعىپ، وقىرمانىن تاپقان، وبلىستىق باسىلىمعا ءىنى بولعانداي بەدەلى بار باسىلىمدى ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي قىلدى. قويىرتپاق باسىلىمنىڭ 4 مامىر كۇنگى نومىرىنە قالا اكىمىنىڭ سوعىس جانە تىل ەڭبەككەرلەرىن ەكى تىلدە قۇتتىقتاۋى شىقتى. ءبىرىنشى بەتتەگى شاعىن قۇتتىقتاۋدىڭ قازاقشاسىنىڭ دا ورىسشاسىنىڭ استىندا دا بۋلات شاكيموۆ دەگەن جازۋ تۇر. مەملەكتتىك تىلدەن، ءوزىنىڭ قازاقشا اتىنان بەزىپ (بولات - قۇرىش، مىقتى  جانە «جاقسىلىق بولادى» دەگەندى بىلدىرەدى دەپ اتا-بابامىز ويلاپ تاپقان ادەمى ەسىم) بۋلات دەۋىن قالاي تۇسىنەرسىڭ؟ ەش قيسىنعا سوقپايدى عوي. بۋلات - بۋ بولىپ ۇشىپ كەتەر سۋ سياقتى  تۇسىنىكسىز ۇعىم، بۋلات تا بورات تا ءبىر، تۇك ماعىناسى جوق ءارىپ جيىنتىعى عانا. ال فاميلياسى: شاكىموۆ، ونى تارقاتساڭ «شىن اكىم» دەپ تۇرعانداي، الايدا ءبىزدىڭ بولات شىن ەمەس، «شالاعاي اكىم» شاكيموۆ بولىپ، ءتىلىمىزدى دە قازاقتى ءتۇرىمىزدى دە مەنسىنبەي، ورالدا ءوز بىلگەنىن ىستەپ جاتىر. ازىرگە وعان توسقاۋىل جوق بوپ تۇر. وسىندايدىڭ سالدارىنان با دەيمىن ونىڭ ۇستازى ناجىمەدەن ەسقاليەۆ اتا تاريحىمىزدى جوققا شىعارىپ، اۋزىنا كەلگەنىن ايتا باستادى، ال كەشەگى 1 مامىر قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى كۇنى كوشەگە شىققان وزگە ۇلىستىڭ بۇلدىرشىندەرى «مەنىڭ وتانىم - شەشەنستان!»، «مەنىڭ وتانىم - گرۋزيا!»، «مەنىڭ وتانىم - گەرمانيا!» دەپ ۇرانداتىپ، قايدا تۋىپ، قايدا تۇرىپ جاتقاندارىن ۇمىتتى. بۇل ءتالىم-تاربيەدەن. «بالانى باستان» دەگەن، كەرەمەت قازاقشا سويلەپ، وتانىمىز قازاق جەرى دەپ ءوسىپ كەلە جاتقان وزگەنىڭ ۇل-قىزىنىڭ بۇلاي سويلەۋىنىڭ استارىندا ەسقاليەۆ پەن شاكىموۆ سىقىلدىلاردىڭ تىكەلەي بولماسا دا جانامالاي سەپتىگى بار دەپ قاۋىپ قىلامىن. وبلىستىق، قالالىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ ءجىتى نازارىندا بولۋى كەرەك جىپتەي جىڭىشكە، ۇستارا جۇزىندەي قىلپىپ تۇرعان ۇلتارالىق دوستىقتا قازاقتى، قازاقستاندى كوزگە ىلمەۋگە جول بەرىپ قويۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ ازاتتىقپەن تىنىس الىپ ءوسىپ جاتقان ۇل-قىزىمىز قازىر بۇعان توزگەنمەن، ەرتەڭ ءتوزىپ وتىرا المايدى. ولار ءبىز بەن سىزدەن دە وتكەن نامىسشىل، رۋحى ۇستەم ۇرپاق. ازىرگە ءبىزدىڭ «ءايت، ءشايتىمىز» ۇستاپ وتىر. بۇل ۇلان-عايىر دالادا قازاق باقىتتى بولماي، قازاق اتى اتالماي وزگەلەر دە باقىتتى بولا المايدى. ءبىز وسى كۇنگە جەتىپ قالدىق. جەتپەسەك، سوعان شامالى قالدى. وسىنى ءار كىم تەرەڭ تۇسىنگەنى، قازاقپەن ساناسقانى دۇرىس. وسى تۇرعىدا «حابار» ارناسى ەكى-ءۇش قايتارا وزگە ۇلىس وكىلدەرىن قاتىستىرىپ، تازا قازاقشا ادەمى، مازمۇندى باعدارلاما ۇيىمداستىردى، ومىرىمدە «حابارعا» ءبىرىنشى رەت وسى جولى ريزا بولدىم. حابارعا قاتىسقانداردىڭ ءبارى «مەنىڭ وتانىم - قازاقستان!» دەپ وتىر. وسى ءۇردىس باسقاعا ۇلگى-ونەگە بولسىن.

وزىمە زيانى تيەتىنىن بىلسەم دە بۇل بولىپ جاتقان جايتتارعا بەيجاي قاراي الماعان ازات كوڭىلىم وسى ءبىر ماقالانى جازعىزىپ، بۇقاراعا جونەلتۋگە جارلىق بەردى.

ادال پيىعلدى، مەملەكتتىك ءتىل - قازاق ءتىلىن سۇيەتىن، ار-نامىستى ازاماتتار سىزدەر بۇعان نە دەيسىڭدەر؟

قۇرمەتپەن،

مۇنايدار بالمولدا

ورال قالاسى

«اباي-اقپارات»