قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەزيدەنتى ق. توقاەۆتىڭ نازارىنا

قول جەتكەن اقپاراتقا سۇيەنسەك، ارىستاعى جارىلىستان تولىقتاي ورتكە ورانعان ۇيلەردىڭ سانى – 21 ەكەن; ماقتاارالداعى سۋ تاسقىنى كەزىندە 838 وتباسى باسپاناسىنان ايىرىلىپتى; شىعىس قازاقستان وبلىسى ريددەر قالاسىنداعى ورمان ءورتى  31 وتباسىنىڭ ءۇيىن جالماعان.

ءبارىن قوسساڭ، 890 ءۇي تىپ-تيپىل بولعان.

مەن بۇل جەردە باسپاناسىنان تۇبەگەيلى اجىراپ قالعان وتباسىلاردىڭ سانىن ايتىپ وتىرمىن.

بۇل – سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە اللانىڭ بۇيرىعىمەن جاسالعان اپاتتار.

ال، ءسىز پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ ارالاسۋىمەن قابىلدانعان زاڭنىڭ قانداي اپاتقا اكەلىپ سوقتىرىپ جاتقانىن، قانشا قانداسىمىزدى  باسپاناسىز قالدىرعانىن بىلەسىز بە؟!

جاسىراتىنى جوق، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ ارالاسۋىمەن قابىلدانعان زاڭ حالىققا الاپات اپاتتار اكەلۋدە!

سونىڭ ءبىر دالەلى – قانداستارىمىزدىڭ باسپانا كەزەگىنەن لاقتىرىلىپ تاستالۋى!

1997 جىلعى 16 ساۋiردە قابىلدانعان «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 68-بابىندا «حالىقتىڭ الەۋمەتتiك جاعىنان وسال توپتارىنا جاتاتىن ازاماتتاردىڭ» تىزبەسى كورسەتىلگەن. سول تىزبەنىڭ  جەتىنشىسى بولىپ، قانداستار تۇر.

اتالعان زاڭعا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قول قويعان.

قانداستارىمىز بۇل زاڭدى ەلباسىمىزدىڭ زور قامقورلىعى رەتىندە قابىلداپ، بايتاق قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندە باسپانا كەزەگىنە تۇرعان. ولاردىڭ الدى 20 جىلعا تاياۋ پاتەر كەزەگىن كۇتۋمەن كەلە جاتقان بولاتىن.

ول كەزدە «ورالمان» (بۇدان ارى «قانداس») مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العانعا دەيىن جارامدى بولاتىن. كەيىن بۇل مەرزىم جەتى جىلعا قىسقارتىلدى. 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ، ءبىر جىل بولىپ بەكىتىلدى.

بىراق، «قانداس» مارتەبەسىنىڭ مەرزىمى ءبىر جىل بولىپ بەكىتىلۋى قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان ازاماتتىعىن تەزدەپتىپ الۋعا ىنتالاندىرعانىمەن، پاتەر كەزەگىنە تۇرۋ جانە پاتەر الۋ ماسەلەسىن تىم قيىنداتىپ جىبەردى. ناقتىلاپ ايتسام، بۇل ادەيى جاسالعان قيتۇرقىلىق ەدى.

وسى جاعدايدى ەسكەرىپ، 2019 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوش-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»  زاڭ جوباسى ءماجىلىس تالقىسىنا تۇسكەندە، «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنىڭ 68-بابىنا «ەگەر، «ورالمان» ساناتىمەن باسپانا كەزەگىنە تۇرعان ازامات قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العان جاعدايدا،  ونىڭ كەزەگى ساقتالادى» دەگەن ەسكەرتپە ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس بەردىم.

وكىنىشكە وراي، بۇل ۇسىنىستى قابىلداۋعا ءماجىلىستىڭ قۇلقى بولعان جوق. وتىرىك تالقىلاعانسىپ وتىردى دا، ۇكىمەتتىڭ قاراۋىنا جىبەرىپ قۇتىلدى.

ال، ۇكىمەتتەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 67-بابىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «قازاقستان ازاماتتارى مارتەبەسىن العان جانە تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج ورالماندار جالپى نەگىزدە ءبىزدىڭ باسقا ازاماتتارىىزبەن بىردەي مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان تۇرعىن ءۇي الۋعا ۇمىتكەر بولا الادى. وسىعان بايلانىستى، ورالماندار ءۇشىن كەزەكتى ساقتاۋ ماسەلەسىن ورىنسىز دەپ سانايمىز» دەگەن اسقار ءماميننىڭ قولى قويىلعان جاۋاپ (№7-10-1282) كەلدى.

مۇنىڭ ۇكىمەتتىڭ «جاۋابى» ەمەس ەكەنىنە سەنىمدىمىن. تۇپتەپ كەلگەندە پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ قيسىنعا كەلمەيتىن شەشىمى ەكەنى بەلگىلى.

قىسقاسى، بۇل – «قانداس بولساڭ، قايتەيىن!» دەگەن ءسوز!

ەڭ وكىنىشتىسى، حالىقتىڭ الەۋمەتتiك جاعىنان وسال توپتارىنا جاتاتىن ازاماتتاردىڭ قاتارىندا «قانداس» مارتەبەسىمەن باسپانا كەزەگىنە تۇرىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن العان قانداستارىمىز قازىر باسپانا كەزەگىنەن تۇگەل الىنىپ تاستالدى.

ولاردىڭ سانى – 1982 ازامات.

اتالعان 1982 وتباسى – 2021 جىلدىڭ 5 اقپانىنا دەيىنگى كەزەكتەن شىعارىلعاندار. بۇل – يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءمينيسترى بەيبىت اتامقۇلوۆتىڭ ءوز قولىمەن بەرگەن رەسىمي مالىمەتى. قازىرگە دەيىن ولاردىڭ سانى ەكى مىڭعا تاياعان نەمەسە ودان اسقان بولۋى مۇمكىن.

باسا ايتا كەتەيىن، بۇلاردىڭ ىشىندە كوپبالالى وتباسىلار دا بار.

ەڭ قورلىعى – ەڭ قۇرىعاندا، سول كوپبالالى وتباسىلاردىڭ ساناتى  اۋىسقان جاعدايدا ولاردىڭ بۇرىنعى كەزەگى ساقتاۋ كەرەك قوي. جوق، تۇرعىن ءۇي دەپارتامەنتتەرى ولاردى كەزەكتىڭ ەڭ سوڭىنا لاقتىرىپ تاستاۋدا.

جابىرلەنۋشىلەر اتىنان جازىلعان ارىز بەن وتىنىشتە ەسەپ جوق. انشەيىندە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن ۇكىمەت» الىستان ورالعان قانداستارىنا كەلگەندە تاس كەرەڭ بولدى دا قالدى.

ءسويتىپ، قانداستارىمىزدىڭ جيىرما جىلعا جۋىق نەمەسە ودان دا ارتىق كۇتكەن التىن ۋاقىتتارى زايا كەتتى، ۇكىلەگەن ۇمىتتەرى ءۇزىلدى. وگەيدىڭ كۇنىن كەشىپ، جەر سوعىپ قالا بەردى بايقۇستار...

كوردىڭىز بە، پرەزيدەنت اپپاراتى قولدان اپات جاساپ وتىر. جانە ول اپاتتىڭ اللانىڭ جىبەرگەن اپاتىنا قاراعاندا كولەمى زور,  زاردابى اۋىر بولىپ تۇر.

ەستەرىڭىزدە بولسا، س. تەرەششەنكو، ءا. قاجىگەلدين، ن. بالعىمباەۆ، ق. توقاەۆ، ي. تاسماعامبەتوۆ، د. احمەتوۆتەر ۇكىمەت باسقارعان نازارباەۆ زامانىندا ءار بەس جىلدا، از دەگەندە، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن 80 مىڭنان استام قازاق كوشىپ كەلىپ جاتتى. ءتىپتى، 2002-2006 جىلدار ارالىعىندا 384 مىڭ 106 قانداسىمىزدىڭ ەلگە ورالعانىن ەسكە الساق، بۇگىنگى كوشتى «وگىز اياڭ» دەپ اتاۋعا بولادى.

سونشاما كوپ قازاقتىڭ كوشىپ كەلگەنىنە قاراماستان، ول كەزدە ۇكىمەت ولارعا قوماقتى قارجى اجىراتىپ، باسىم بولىگىنە كەلگەن بەتتە باسپانا بەرىپ تۇردى.

ال، مىنا 1982 وتباسى «ماعان ءبىر جىلدىڭ ىشىندە باسپانا بەرەسىڭ!» دەپ تۇرعان جوق، زاڭ بويىنشا ءاربىرى ءوز كەزەگى كەلگەندە الماق.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ وزەگى – «يگىلىك بارشاعا! ساباقتاستىق. ادىلدىك. ورلەۋ» دەپ اتالادى. .

ءدال وسى قانداستارىمىزدىڭ باسپانا كەزەگىنە كەلگەندە  «ساباقتاستىق» ءۇزىلدى. «ادىلدىك» اياققا تاپتالدى. ەندى، كوشى-قون ۇردىسىندە قايتىپ «ورلەۋ» بولماق؟!

ءبارىن جاساپ وتىرعان – پرەزيدەنت اپپاراتى!

قانداستارىمىزدى باسپانا كەزەگىنەن ايىرىپ تاستاپ، وسىدان كەيىن «يگىلىك بارشاعا!» دەپ ايتۋعا اۋىز بارا ما؟!

پرەزيدەنتىمىزدىڭ وسى سوزدەرىمەن بىرگە، «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسى مەن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن باسقالاردان گورى كوبىرەك تىلگە تيەك ەتەتىن، ۇنەمى تۋ عىپ كوتەرىپ جۇرەتىن ازاماتتىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى – مەنمىن!

سول سەبەپتى، باسپانا كەزەگىنەن شىعىپ قالعان قانداستارىمنىڭ الدىندا ءتىلىم بايلانىپ، قاتتى قىسىلدىم. ەكى بەتىم ۇياتتان ورتەنىپ كەتە جازدادى. قارا جەرگە كىرىپ كەتۋگە تەسىك تاپپاي قينالدىم. تاعى ءبىر جاعىنان ەرەكشە قورلاندىم...

مەن پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ بۇل ارەكەتىن، زاڭناماداعى شيكىلىكتى بىلە تۇرىپ، ەلباسى جولعا قويىپ، پرەزيدەنت جالعاستىرعالى وتىرعان كوشى-قون ساياساتىنا ادەيى جاسالعان قاستاندىق دەپ باعالايمىن! قانداستارىمىزدى وزەككە تەبۋ دەپ تۇسىنەمىن!! سونداي-اق، پرەزيدەنتتىڭ جۇرت الدىنداعى ابىروي - بەدەلىن تومەندەتۋگە ارنالعان قيتۇرقىلىق ەمەس پە ەكەن دەپ تە ويلايمىن!!!

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىندا «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنا توقتالىپ، وسى ماسەلەگە نازار اۋداردى. قانداستارىمىز ۇكىمەت ايقىنداعان وڭىرلەرگە قونىستانعان جاعدايدا، ولاردىڭ قازاقستان ازاماتتىعىن العاننان كەيىن دە باسپانا كەزەگىن ساقتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

داۋ جوق، اتالعان شەشىم شەتتەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدى ۇكىمەت ايقىنداعان ارنايى وڭىرلەرگە، شەكارالىق ايماقتارعا كوپتەپ قونىستاندىرۋعا زور سەپتىگىن تيگىزەدى.

قانداستارىمىز جەرى كەڭ، سۋى مول، ەڭبەكۇشى تاپشى وڭىرلەرگە بارىنشا كوپ قونىستانۋلارى كەرەك.

بىراق، بۇرىنعى پاتەر كەزەگىندە تۇرعان قانداستار باسپاناسىز قالماۋى ءتيىس!

ءوز باسىم پرەزيدەنتتىڭ بۇل باستاماسىن قوس قولداپ قولدايمىن. جانە قانداستارىما ۇنەمى ۇگىتتەپ كەلەمىن!

ءيا، مەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتى تاققا وتىرعان ساتىنەن باستاپ قولداپ كەلەم. قولداي دا بەرەمىن. اسىرەسە، «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسى مەن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ مۇلتىكسىز اتقارىلۋىن بار ىنتا-جىگەرىممەن شىر-پىر بولىپ قورعاپ كەلە جاتقانىمدى پرەزيدەنت اپپاراتى مەن پرەزيدەنتتىڭ اينالاسى وتە جاقسى بىلەدى دەپ ويلايمىن.

ايتپاقشى، 2019 جىلى زاڭ جوباسى تالقىلانىپ جاتقاندا،  قانداستارىمىزدىڭ وسى باسپانا كەزەگىندەگى شيكىلىكتى شەشۋگە باعىتتالعان ۇسىنىسىم پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنان قولداۋ تاپپاعان سوڭ، پرەزيدەنتتىڭ اتىنا باق ارقىلى «قانداستارىڭىزدى باسپاناسىز تاستاماڭىز...» دەگەن اتپەن، «اشىق حات» جازعام. ول حاتىم پرەزيدەنت اپپاراتىنا جەتكەنىمەن، پرەزيدەنتتىڭ قولىنا تيگەن جوق.

ءسويتىپ,«تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭى مەن «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى اراسىنداعى سايكەسسىزدىك، تۇزەتىلمەگەن كۇيى قابىلدانىپ كەتتى.

ول از دەسەڭىز، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 13 - بابىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 14-بابىنىڭ 2-بولىگىنە قايشى نورمانى دا ءبىلىپ تۇرىپ وتكىزىپ جىبەردى پرەزيدەنت اپپاراتى...

مىنە، ودان بەرى دە ءبىر جارىم جىل ءوتىپتى.

اپپارات ءۇنسىز. ۇكىمەت تىم-تىرىس. ال، قانداستارىمىز قان جىلاپ، باسپاناسىز قالىپ بارادى...

بۇل جولى دا الاۋلاتىپ «اشىق حات» جازباي-اق، زاڭ جوباسى ءماجىلىس تالقىسىنا تۇسكەن كەزدە قانداستارىمىزدىڭ بۇرىنعى باسپانا كەزەگىن كۇشىندە قالدىرۋ تۋرالى ءۇنسىز ۇسىنىس بەرە سالۋىما دا بولاتىن ەدى. بىراق، جاڭا دەپۋتاتتاردىڭ ونى زاڭداستىرۋعا دارمەنى دە، ەركى دە جەتپەيدى. سەبەبى، سول توراعا، سول پرەمەر-مينيستر. قانداستارىمىز تاعى سورلاپ قالا ما دەپ قورقىقتىم. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، پرەزيدەنت اپپاراتى تەك قانداستارىمىزعا قاتىستى عانا ەمەس، پارلامەنتتە تالقىلاناتىن بارلىق زاڭدارعا ارالاسىپ كەلە جاتقانى جاسىرىن ەمەس.

مەن بۇعان ءتىس-تىرناعىممەن قارسىمىن!

جاڭا پرەزيدەنت كەلگەلى جاڭا ساياسي رەفورمالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءۇش بيلىك ءبىرىنىڭ شەشىمىنە ەكىنشىسى كەدەرگى جاساماي، قول - اياعىن تۇساماي، اكىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

ۇشىنشىدەن، تابيعي اپاتقا ۇشىراعان وتباسىلارعا ۇكىمەت، حالىق جانە قايىرىمدى ازاماتتار قارجى اجىراتىپ، سۋداي جاڭا باسپانالار  تۇرعىزىپ بەردى. ال، قولدان جاسالعان اپاتتىڭ كەسىرىنەن دالادا قالعان قانداستارىمىزعا قول ۇشىن بەرەتىن پەندە بار ما؟!

مەنشە، جوق!

ادىلەتتى شەشىم شىعارۋ – تەك قانا پرەزيدەنتتىڭ قولىندا. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ءوزى كومەكتەسپەسە، الىستان ورالعان اعايىننىڭ  باسپاناسىز دالادا قالعانى، قالعان...

سول ءۇشىن، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنان قانشا قىسىلسام دا، ۇيالسام دا وسى ەكىنشى «اشىق حاتتى»  جازۋىما تۋرا كەلدى.

اسا مارتەبەلى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

سىزدەن وسى ماسەلەلەردى ءوز نازارىڭىزعا الىپ،

ءبىرىنشى، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ زاڭ شىعارۋ جۇمىسىنا ارالاسۋىن شەكتەۋگە;

ەكىنشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الىپ، «قانداس» مارتەبەسىنىڭ توقتاتىلۋىنا بايلانىستى باسپانا كەزەگىنەن شىعىپ قالعان ەكى مىڭعا جۋىق قانداسىمىزدىڭ كەزەگىن قالپىنا كەلتىرىپ، رەتى كەلگەندە باسپانالى بولۋىنا;

ءۇشىنشى، اتالعان زاڭنامالارداعى شيكىلىكتەردە تۇزەتۋگە پارمەن بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.

زور قۇرمەتپەن

اۋىت مۇقيبەك،

قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم
كەڭەسىنىڭ مۇشەسى

ەسكەرتۋ: اتالعان ماتەريال «دات» گازەتىنىڭ №951-ءشى سانىندا جاريالانعان.

Abai.kz