«ماقساتىمىز – حالىققا جاقىن پوليتسيا قالىپتاستىرۋ»
كەز كەلگەن دامىعان ءھام دامۋشى باعىتتاعى مەملەكەتتىڭ ساياسي قۇرىلىمىندا ىشكى ىستەر ورگاندارى ماڭىزدى ورىنعا يە. سەبەبى – ىشكى ىستەر قۇرىلىمدارىنىڭ قىزمەتى قوعام ومىرىمەن ەتەنە بايلانىستا. وزگەشە ايتقاندا، پوليتسيا – قوعامنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنىڭ بارلىق سالاسىندا حالىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناستا. مىسالى، الەمنىڭ الپ-الپ باسقان الپاۋىت ەلدەرىندە (اقش، ۇلىبريتانيا، جاپونيا، كانادا مەن ەۋروپا ەلدەرى ت.ب.) قوعامنىڭ دامۋ تەندەنتسيالارىنا بايلانىستى پوليتسيا رەفورماسى دا ۋاقىت تالابىنا ساي ۇزدىكسىز جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
بىزدە شە؟ قازاقستان پوليتسياسىنىڭ رەفورماسى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەردە، باق-تار مەن بيلىك مىنبەرلەرىندە ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ال ناتيجەدە بۇل ءىس قالاي وربۋدە؟ ءبىز قر ءىىم م.ەسبولاتوۆ اتىنداعى الماتى اكادەمياسىنىڭ باستىعى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور پوليتسيا پولكوۆنيگى ايدار مۇتالىكۇلى سايتبەكوۆ مىرزامەن از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
- ايدار مۇتالىكۇلى، بۇگىنگى قازاقستان پوليتسياسىنىڭ قىزمەتى قالاي رەفورمالانادى؟ «جۇرتقا جاقىن پوليتسيا» قاعيداسى قانشالىقتى ومىرشەڭ بولماق؟ ءسوزدى سودان باستاساق...
- پوليتسيا – ەلىشىلىك تۇراقتىلىق پەن قوعامنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە توتەلەي جاۋاپتا ورگان. ەندەشە ونىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرىپ، بۇگىنگى كۇننىڭ تالابىنا ساي رەفورمالاپ وتىرۋ ماڭىزدى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالاعان «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ الداعى ءتورتىنشى ونجىلدىعىندا اتقارىلۋى ءتيىس ساياسي رەفورمالاردىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ەرەكشەلەپ ايتتى.
«الداعى ءتورتىنشى ونجىلدىقتىڭ بىزگە جۇكتەيتىن مىندەتى – قۋاتتى ەلدىڭ يەسى جانە كەمەل حالىق بولۋ. بۇل جولدا ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جانە سانانى جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىن جالعاستىرىپ، زامان تالابىنا بەيىمدەلگەن ۇلتتىڭ جاڭا بولمىسىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سانانى جاڭعىرتۋ – دەگەن مىندەتكە قوعامنىڭ بارلىق سالاسىن جاتقىزۋعا بولادى. سونىڭ ىشىندە ىشكى ىستەر ورگاندارى قۇرىلىمىن دا. جاسىرارى جوق، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان پوليتسياسىنىڭ يميدجىنە، ەل ىشىندەگى بەت-بەينەسى مەن بەدەلىنە قاتىستى ءارتۇرلى پىكىرلەرگە كەزدەسەمىز. ايتىلار سىن دا از ەمەس. قازاقستان پوليتسياسىنا قاتىستى قوعام پىكىرىن ايتپاعاندا، سول پوليتسيا وكىلدەرىنىڭ وزدەرى دە – «باستى مىندەتىمىز – قىلمىسپەن كۇرەسۋ عانا»، -دەگەن تۇسىنىكپەن جۇرگەنى وتىرىك ەمەس.
قازاقتا «اكىم بول، حالقىڭا جاقىن بول»، دەگەن ءسوز بار. سونى بۇگىنگى تاڭدا «پوليتسيا بولساڭ حالقىڭا جاقىن بول»، - دەپ ايتسا بولعانداي. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعان باستى مىندەت تە وسى ەدى. ادىلەتتى قوعام. ءتيىمدى مەملەكەت. حالىققا جاقىن پوليتسيا. مىنە، وسى ۇشتاعان كريتەريدى – پوليتسيا رەفورماسىنىڭ وزەگى دەپ تۇسىنسەك تە قاتەلەسپەيمىز.
- پوليتسيا رەفورماسى بىلتىردان بەرى باستالىپ كەتتى. ءسىز باسشىلىق ەتەتىن ءىىم الماتى اكادەمياسىندا رەسپۋبليكا كولەمىندەگى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، باسشىلىق قۇرام قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارنايى دايارلىق كۋرسىنان وتكىزىلگەنى بەلگىلى. وسى ارنايى دايارلىق كۋرسى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرسەڭىز...
- جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ىشكى ىستەر ورگاندارىن رەفورمالاۋ باستالىپ تا كەتتى. مەملەكەت باسشىسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ القا ماجىلىسىندە پوليتسيا رەفورماسىنا قاتىستى بىرقاتار ماڭىزدى تاپسىرمالار مەن مىندەتتەر جۇكتەگەنى بەلگىلى. سونىڭ ءبىرى – كادر ساياساتى. پوليتسيا قىزمەتىن جاڭعىرتۋدىڭ جول كارتاسى اياسىندا ۆەدومستۆولىق وقۋ مەكەمەلەرى قايتا ۇيىمداستىرىلۋى كەرەكتىگىن، قىزمەتكەرلەردى قايتا دايارلىقتان وتكىزۋ ارقىلى ىرىكتەۋ جۇرگىزىلۋى كەرەكتىگىن ايتتى.
وسى باعىتتاعى اتقارىلىپ جاتقان شارالار تۋرالى ازدى-كەم ايتا كەتسەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءىىم ماكان ەسبولاتوۆ اتىنداعى الماتى اكادەمياسىندا قازىر ۆەدومستۆولىق ءبىلىم بەرۋ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قايتا دايارلىق كۋرستارىنان ءوتىپ جاتىر.
2021 جىلعى اقپاندا وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ: «ۇلتتىڭ الەۋەتى تومەندەسە، مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە دە قاتەر تونەدى»، - دەگەن بولاتىن.
قازىرگى ۋاقىتتا، ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ كافەدرا باسشىلارىمەن بىرلەسىپ، سەرۆيستىك پوليتسيا مودەلى مەن قىلمىستىق سوت ءوندىرىسىنىڭ ءۇش بۋىندى مودەلى، وسى بويىنشا سوتقا دەيىنگى ءىس جۇرگىزۋدەگى قادامدار مەن ولاردى شەشۋ ت.ب. وزەكتى مىندەتتەر، ۆەدومستۆولىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار تالقىلاندى.
- قازىرگى پوليتسيا قانداي بولۋى كەرەك؟ ول قوعام سەنىمىنە يە بولدى ما؟ وسى باعىتتا ءسىز باسشىلىق ەتەتىن اكادەميا قانداي جۇمىستار اتقارۋدا؟
- ءبىزدىڭ اكادەميانىڭ باستى ماقساتى – بۇل پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن جان-جاقتى ءبىلىم، عىلىم مەن پراكتيكالىق قىزمەتتە قازىرگى زامان تالابىنا ساي وزىق تاجىربيەلەرگە دايارلاۋ. ءىىم ماكان ەسبولاتوۆ اتىنداعى الماتى اكادەمياسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىندا ءىىم ارداگەرلەرىنىڭ تاعىلىمدامالارىن تىڭداتۋ ارقىلى جاس پوليتسەيلەر مەن ارداگەرلەر اراسىندا ۇرپاق ساباقتاستىعى ءداستۇرىن قالىپتاستىردىق.
بۇل دەگەنىڭىز – ەڭ الدىمەن، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ساقتاپ، سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋدىڭ يننوۆاتسيالىق ادىستەرىن دە ەنگىزىپ، كاسىبي مامان دايىنداپ شىعارۋ دەگەن ءسوز. مىسالى، اتالعان باعىتتا ءبىزدىڭ اكادەميادا «قىلمىستىق سوت تورەلەگىنىڭ ءۇش بۋىندى مودەلى – ازاماتتاردىڭ قۇقىتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىلدى. وعان قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان زامانبەكۇلى تۇرعىمباەۆ باستاعان ءىىم وكىلدەرى مەن دەپۋتاتتار، ساراپشىلار قاتىستى. بۇل حالىقارالىق كونفەرەنتسيا – ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋدە ەرەكشە ماڭىزعا يە. ويتكەنى، بىزگە ەل ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ كەپىلدىگى رەتىندە سوت تورەلىگىنىڭ ءۇش بۋىندى مودەلىنە ارنالعان ءبىرىنشى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيانى وتكىزۋگە جۇكتەلدى. بۇل سونىمەن قاتار، ەرتەڭگى قازاقستان پوليتسياسىن ترانسفورماتسيالاۋدا اكادەميالىق كۋرستاردىڭ ىقپالى وراسان زور ەكەنىن بىلدىرەدى.
سونىمەن قاتار، مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرى كۇنى قارساڭىندا ءبىزدىڭ اكادەميادا دايارلىقتان ءوتىپ جاتقان ءىىم قىزمەتكەرلەرىن الماتىداعى اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنا، سونان سوڭ م.اۋەزوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكدەميالىق تەاترعا اپاردىق. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ءاسانالى اشىموۆپەن ارانيى كەزدەسۋ وتكىزدىك.
بيىل ناۋرىز ايىندا قر ءىىم ەرلان تۇرعىمباەۆ مىرزا ءوزى ارنايى كەلىپ، الماتى اكادەمياسىندا اشعاشقى فاكۋلتەتتى اشتى. قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار وبلىسىنان، الماتى، نۇر-سۇلتان، شىمكەنت قالالارىنان دەپارتامەنت باسشىلارىنىڭ ورىنباسارلارى كەلىپ، وقىپ جاتىر. بۇل فاكۋلتەتتە بۇكىل قازاقستان بويىنشا باسشىلىق قۇرام دايىندالادى. قازىر 19 ادام كەلدى. ولار ءۇش اي وسىندا وقيدى.
ماقسات – پوليتسيا باسشىلارىن دايانداپ شىعارۋ. ارينە، ولار ءوز جۇمىستارىن جاقسى بىلەدى. جيىرما جىل بويى قىزمەت ەتكەن، وقىعان، ءبىلىم العان ازاماتتار. بىراق، كاسىبي توقىراۋ دەگەن بار. مۇعالىم قارتايعاندا اقىل ايتقىسى كەلەدى دەگەن سياقتى، ءبىر جۇمىستى ۇزاق ۋاقىت ىستەي بەرگەن سوڭ، سول جۇمىس ادامدى كەيبىر كەزدە «بۇزادى». ول دا ادام عوي. ونىڭ دا جانۇياسى بار. جان-جاعىندا قوعام بار، دوس-جولداسى بار. مىنە، سونداي بولىپ كەتپەسى ءۇشىن، بىزدەگاى وقۋ ىسىندە وسىنداي مادەني ءىس-شارالار قاراستىرىلعان. تەاترلارعا بارۋ، كينولارعا بارۋ ت.ب.
- جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى قازاق پوليتسياسىنا، قازاقستان پوليتسياسىنا ايتىلار سىن از ەمەس. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مىرزا «ەستيتىن مەملەكەت» كونتسەپتسياسىن ۇسىندى. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە – قوعامعا اشىق قارىم-قاتىناس ورناتۋ دەگەن ءسوز. ياعني، ايتىلار سىنعا دا، ۇسىنىلار ۇسىنىسقا دا اشىق بولۋ. سىزدەر قانشالىقتى اشىقسىزدار؟
- راس ايتاسىز، ايتىلار سىن از ەمەس. قازىر ونىڭ ۇستىنە، تەندەنتسيا بار. ءبىر نەگاتيۆتى اقپاراتتى كورىپ الساق، ونى جەلدەي ەستىرىپ، جەر-جاھانعا جاپاتارماعاي تاراتىپ جىبەرەمىز. ءسويتىن، ءبىر ادامنىڭ ارقاسىندا بارلىعى جامانبولىپ شىعا كەلەدى. سونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ارينە – پوليتسيا حالىققا جاقىن بوۋى كەرەك. ول ءۇشىن وسىنداي ءىس-شارالاردىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
ونان سوڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءىىم ماكان ەسبولاتوۆ اتىنداعى الماتى اكادەمياسى مەن م.اۋەزوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق تەاتر اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.
سونداي-اق، ءبىزدىڭ اكادەميادا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە كوپشىلىكپەن ديالوگ ورناتۋ، كوپشىلىك الدىندا سويلەۋ ونەرىنە قاتىستى دايارلىق كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋدا. بۇل دا ءوز كەزەگىندە قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقان ءىىم قىزمەتكەرلەرىن جاڭعىرتۋ بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار دەسەك بولادى.
ءسوز سوڭىندا، قازىرگى قازاقستان پوليتسياسىنىڭ ساياسي مادەنيەتىن كوتەرۋ ءۇشىن – اۋەلى ولاردىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ ماڭىزدى. بۇگىنگى پوليتسيا قانداي بولۋى كەرەك؟ قازاقستان پوليتسياسى – قوعام سەنىمىنە يە مە؟ قوعام الدىنداعى «جاقسى پوليتسيا» وبرازى قانداي؟ جاۋاپ بىرەۋ – ول قوعاممەن تىعىز ينتەگراتسيالانعان پوليتسيا! ەندەشە، الدىمىزعا قويعان ماقساتىمىز بار. الەمدىك پراكتيكا جانە بار. ءبىز اشىقپىز. قول جەتىمدىمىز. ىنتىماقتاسىپ جۇمىس جۇرگىزۋگە دە دايىنبىز. ءبىز ءۇشىن اكادەميا جۇمىسىن جەتىلدىرۋدە تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋدە قوعام پىكىرى ماڭىزدى.
- پىكىر بىلدىرگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت...
Abai.kz
