قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى نۇرلان نىعماتۋليننىڭ جەتەكشىلىگىمەن وتكەن جالپى وتىرىستا دەپۋتات، «نۇر وتان» حدپ فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى الدان سمايىل قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆ مىرزانىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

«قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى!

ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني سالاداعى جەڭىسىمىز-بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەۋى، ءوزارا سىيلاستىق پەن باۋىرلاستىق. بۇل قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنان، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن ىنتا-ىقىلاستان ايقىن كورىنۋدە. ەلباسىنىڭ 2017 جىلى حالىقتىڭ 80, 2020 جىلى 95 پايىزى قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، ون جىلدا مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ءبارى وسى تىلدە سويلەيتىن بولسىن دەگەن تاپسىرماسى جاپپاي قولداۋ تاپتى.

وسىنداي رۋحاني ۇيلەسىمدىلىك كەزەڭىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بەدەلىن كوتەرىپ، ونى قازىرگى زامانعى عىلىمي-تەحنيكالىق وركەنيەت تىلىنە اينالدىرۋ بارشامىزدىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتىمىز. انا ءتىلىمىز «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ارقىلى يگەرىلەتىن جاڭا ماماندىقتار مەن ءبىلىم سالالارىنىڭ، يننوۆاتسيالىق-يندۋستريالىق باعدارلاما ارقىلى پايدا بولاتىن تىڭ كاسىپتەردىڭ، بارلىق دەڭگەيدەگى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءتىلى بولۋعا ءتيىس.

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى نۇرلان نىعماتۋليننىڭ جەتەكشىلىگىمەن وتكەن جالپى وتىرىستا دەپۋتات، «نۇر وتان» حدپ فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى الدان سمايىل قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆ مىرزانىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

«قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى!

ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني سالاداعى جەڭىسىمىز-بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرمەتتەۋى، ءوزارا سىيلاستىق پەن باۋىرلاستىق. بۇل قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنان، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن ىنتا-ىقىلاستان ايقىن كورىنۋدە. ەلباسىنىڭ 2017 جىلى حالىقتىڭ 80, 2020 جىلى 95 پايىزى قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، ون جىلدا مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ءبارى وسى تىلدە سويلەيتىن بولسىن دەگەن تاپسىرماسى جاپپاي قولداۋ تاپتى.

وسىنداي رۋحاني ۇيلەسىمدىلىك كەزەڭىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بەدەلىن كوتەرىپ، ونى قازىرگى زامانعى عىلىمي-تەحنيكالىق وركەنيەت تىلىنە اينالدىرۋ بارشامىزدىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتىمىز. انا ءتىلىمىز «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ارقىلى يگەرىلەتىن جاڭا ماماندىقتار مەن ءبىلىم سالالارىنىڭ، يننوۆاتسيالىق-يندۋستريالىق باعدارلاما ارقىلى پايدا بولاتىن تىڭ كاسىپتەردىڭ، بارلىق دەڭگەيدەگى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءتىلى بولۋعا ءتيىس.

ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنە وسى ماقساتتا جاساعان ۇسىنىستارىمىز نازارعا الىنعانىمەن، باياۋ ورىندالۋدا. 2008 جىلى «مەملەكەتتىك ءتىل - قازىرگى زامانعى اقپاراتتاندىرۋ ءتىلى» اتتى باعدارلاما جاساۋ ماسەلەسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس اگەنتتىگىندە تالقىلانىپ، بىرقاتار  مىندەتتەر اتاپ كورسەتىلگەن بولاتىن. مىنا شارالار جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس دەلىنسە، ولار ءالى كۇنگە وزەكتى بولىپ وتىر.

1.     قازاق ءتىلىنىڭ ترانسليتەراتسيالىق ءالىپبيىن ازىرلەۋ.

2.     لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن جاڭا اقپاراتتىق ءالىپبيدىڭ ينتەرنەت جەلىسىنە يكەمدەلگەن جەڭىل، ءارى اقپارات سىيىمدىلىعى مول ەلەكتروندىق ۇلگىسىن ازىرلەۋ.

3.     قازاق ءتىلىنىڭ سوزدىك قورى ۇنەمى جاڭارتىلىپ، جەتىلدىرىلىپ جانە تولىقتىرىلىپ وتىراتىن اشىق جۇيە تۇرىندەگى ەلەكتروندىق-كومپيۋتەرلىك بازاسىن جاساۋ.

4.     بايلانىس وپەراتسيالارىن، ۇيالى تەلەفون ارقىلى بەرىلەتىن جانە الىناتىن اقپاراتقا قاتىستى باسقا دا وپەراتسيالاردى قازاق تىلىندە ورىنداۋدىڭ باعدارلاماسىن دايىنداۋ.

5.     ۇيالى بايلانىس پەن ەلەكتروندىق ۇكىمەت، ينتەرنەت جەلىسىنە قاتىستى قازاق تىلىندەگى تۇسىندىرمە سوزدىگىن، ەكى ءتىلدى (قازاق-ورىس، ورىس-قازاق) جانە ءۇش ءتىلدى (قازاق-ورىس-اعىلشىن) سوزدىكتەرىن ازىرلەۋ.

6.     قىسقاشا جانە ورتاشا كولەمدى اقپاراتتىق تەحنولوگيالارعا قاتىستى جاڭا اتاۋلاردى قامتىعان ەكى ءتىلدى، ءۇش ءتىلدى سوزدىكتەر جاساۋ.

7. ەلەكتروندى اقپاراتتاردا قولدانىلاتىن قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن دايىنداۋ.

كورىپ وتىرسىز، قىرۋار عىلىمي جۇمىس اتقارۋعا تۋرا كەلەدى. مۇنداي شارالارسىز قازاق ءتىلىن قازىرگى زاماننىڭ ەلەكتروندى اقپارات تەحنولوگياسى مەن حالىقارالىق ينفورماتسيا الماسۋ قىزمەتىنە ەنگىزە المايمىز. سوندىقتان ءبىز اتاپ كورسەتكەن ماسەلەلەر بويىنشا «مەملەكەتتىك ءتىل - قازىرگى زامانعى اقپارات ءتىلى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قابىلدانىپ، ىسكە جوسپارلى تۇردە كىرىسۋىمىز كەرەك. بۇل ماقساتقا رەسپۋبليكا عىلىمىنىڭ بارلىق سالاسى، اتاپ ايتقاندا لينگۆيستيكا، اقپارات جانە بايلانىس، تەرمينولوگيا، ينفورماتيكا، كومپيۋتەرلىك گرافيكا، تەلەكوممۋنيكاتسيا سالالارى  اتسالىسۋعا ءتيىس.

مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ينتەرنەت-رەسۋرستارىنداعى مەملەكەتتىك تىلدەگى اقپاراتتار جەتكىلىكسىز. بۇل ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن 2010 جىلعى 15 شiلدەدە قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبiر زاڭنامالىق اكتiلەرiنە «ەلەكتروندىق ۇكiمەتتi» دامىتۋ ماسەلەلەرi بويىنشا وزگەرiستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگiزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا مەملەكەتتiك اقپاراتتىق جۇيەلەردەگi قازاق تiلiندەگi اقپاراتتىڭ كولەمi ورىس تiلiندەگi اقپاراتتىڭ كولەمiنەن كەم بولماۋعا تيiس دەگەن نورما ەنگىزىلدى. دەگەنمەن، بۇل تالاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ورىندالماۋدا. تۇرعىنداردان مەملەكەتتىك ينتەرنەت-رەسۋرستارىندا مەملەكەتتىك تىلدە جەتكىلىكتى اقپارات الا الماي وتىرعاندىعى جونىندە ارىز-شاعىمدار تۇسۋدە.

وسى رەتتە مەملەكەتتىك اقپاراتتىق جۇيەلەردە قازاق تىلىندە اقپاراتتاردىڭ ورنالاستىرۋى تۋرالى جوعارىدا اتالعان نورمانىڭ ورىندالۋىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ قاجەت.

سونىمەن قاتار، بۇل ماسەلەنى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سايتتارىنىڭ قۇرىلىمى مەن ولاردى تولتىرۋ بويىنشا ارنايى مەملەكەتتىك ستاندارت قابىلداۋ قاجەت.

اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار سالاسىن مەملەكەتتىك تىلدە دامىتۋعا توسقاۋىل بولىپ وتىرعان فاكتورلاردىڭ ءبىرى - ورتاق تەرميندەر جيناعىنىڭ جوق بولۋى. سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە جىلدام تۇردە قازاق تىلىندە اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار سالاسى بويىنشا تەرميندەر جيناعىن (گلوسساريىن) ازىرلەۋ قاجەت.

رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنىڭ ينتەرنەت بايلانىسىمەن قامتىلۋىندا اقپاراتتىق تەڭسىزدىك ورىن الۋدا. مىسالى، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن اۋىلدىق جەرلەر ساپالى كەڭجولاقتى جانە ءموبيلدى ينتەرنەت جۇيەسىمەن قامتاماسسىز ەتىلمەگەن. اۋىل تۇرعىندارى موبيلدىك ينتەرنەتتىڭ ساپاسى ناشار بولعانىمەن قالا تۇرعىندارىمەن بىردەي تاريفتەرمەن تولەم جاسايدى.

اۋىلدىق جەرلەردىڭ موبيلدىك بايلانىس ستانسالارىمەن قامتىلۋى، وڭىرلەردە قوسىمشا ستانسالار سالۋ جوسپارى تۋرالى اقپارات بەرۋدى سۇرايمىز.

قازاق تىلىندە موبيلدىك بايلانىستاعى SMS حابارلامالار ءتاريفى لاتىن ارىپتەرىنە قاراعاندا ەكى ەسە جوعارى. بۇل جەردە مەملەكەتتىك ءتىلدى كەمسىتۋشىلىك جوق پا دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىنداۋدا. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماستان SMS حابارلامالار باعاسىن ءبىر قالىپقا كەلتىرۋ قاجەت. كەرەك دەسە قازاق تىلىندە جىبەرىلەتىن SMS حابارلامالار ءتاريفىن ەكى ەسە تومەندەتۋ ءادىل بولار ەدى.

وسىمەن بىرگە، اتالعان ماقسات-مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدى زاڭ ارقىلى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ال قولدانىستاعى ءتىل تۋرالى زاڭدا ءتىلدى ەلەكتروندى اقپارات تىلىنە اينالدىرۋ سەكىلدى ماڭىزدى مىندەتتەر قاراستىرىلماعان.

وي-ۇسىنىس تۇرىندە ايتىپ وتىرعان تالابىمىز وسى.

جاۋابىن قر زاڭدارىندا كورسەتىلگەن تارتىپپەن جازباشا بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز».

وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدى قولداپ ارىپتەسى مۇرات ابەنوۆ قول قويعان.

ءماجىلىستىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى