ەلىمىزدە قالىپتاسقان كۇردەلى ەپيدەميالىق احۋال بۇكىل قوعامدى الاڭداتىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسۋدىڭ بىردەن-ءبىر ءارى سەنىمدى جولى ۆاكتسينا سالۋ مىندەتى تۇر. قيىندىقتان شىعۋ جولىن ەرتەرەك ويلاستىرعان وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەسىدە دالەلدەدى. ماسەلەن، يزرايل مەن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە ۆاكتسينا سالدىرۋدان كوش باسىنداعى ەلدەردە ءبىلىم، تۋريزم، ساۋدا، شاعىن جانە ورتا بيزنەس سەكىلدى ءتۇرلى سالالاردىڭ جۇمىستارى قايتا جاندانىپ وتىر. كوروناۆيرۋستىڭ جاپپاي تارالۋىن اۋىزدىقتاي الدى. ەكونوميكانىڭ قايتا قالپىنا كەلۋىن قامتاماسىز ەتتى. سوندىقتان بىزگە پاندەمياعا قارسى كۇرەستە جانە ۆاكتسينا سالۋ كەزىندە وسى ەلدىڭ ۇتىمدى تاجىريبەسىن ەسكەرگەنىمىز ءجون.

قازاقستان ازاماتتاردىڭ ىندەتكە قارسى يممۋنيتەتىن كوتەرۋ جۇمىسى تۋرالى ءتيىمدى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، اۋەلى ءوزىمىزدى، اتا-انا جانە جاقىندارىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن ۆاكتسينا سالدىرۋعا شاقىرۋ كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ ازاماتتىق پارىزىمىز.

قازىرگى كۇندە بۇل ىندeتكە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەي قاراۋعا بولمايدى. ءىندeت جۇقتىpعaن aدaمدapدىڭ caنى دa كوبەيىپ، aۋpۋحaنaلap نaۋقacتapعa نىق تoلۋدا. بۇل ءىندeتتىڭ كecىpى ءبىpaز عالىمداردى، بەلگىلى ازاماتتاردى opتaمىزدaن aلىپ كeتتى. دۋلaتي ءۋنيۆepcيتeتىن دe aينaلىپ وتكeن جoق، وتكeن وقۋ جىلىندا 8 oقىتۋشى، بيىلدىڭ ءوزىندe 4 oقىتۋشى كوز جۇمدى.

ەلىمىزدەگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا سالۋعا قاتىستى ءوز مالىمدەمەسىن جاساعان بولاتىن. كەز كەلگەن ادام ەمدەلۋدىڭ جانە اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جولدارىن قاراستىرۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتى. قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس مۋفتي ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى: «...شاريعات بويىنشا ءزارۋ جاعدايدا ەكپە سالۋعا بولادى. ءبىراز قىزمەتكەرلەر، ايماقتىق يمامدار ىندەتكە قارسى ەكپە سالدىرىپ جاتىر. مامانداردىڭ سوزىنە قۇلاق اسىپ، دەنساۋلىق ءۇشىن ماڭىزدى دەگەن سوڭ وسىنداي قادامعا بارىپ وتىرمىز» دەگەن ويىن ءبىلدىرىپ ءوتتى.

قاسيەتتى قۇران كىتابىنىڭ «باقارا» سۇرەسىنىڭ 195 - اياتىندا: «وزدەرىڭدى ءوز قولدارىڭمەن قاۋىپ-قاتەرگە سالماڭدار» دەپ بۇيىرعان. يسلام دىنىندە ادامنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنان اسقان قۇندىلىق جوق. سوندىقتان ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنا اسا ءمان بەرۋى قاجەت. ال، ارداقتى مۇحاممەد پايعامبار ءوز سوزىندە: «ەمدەلىڭدەر، راسىندا اللا ءاربىر دەرتتى شيپاسىمەن قوسا جاراتتى. ءبىر دەرتتىڭ عانا داۋاسى جوق، ول - كارىلىك» دەپ وسيەت قالدىرعان. يسلام دىنىندە ادامنىڭ يممۋنيتەتىن كۇشەيتەتىن دارۋمەندەردى قابىلداۋعا، قولدانۋعا تىيىم سالىنباعان. ال ۆاكتسينا بولسا اۋرۋلاردىڭ ۋىتتىلىعىن السىرەتەتىن، وعان قارسى يممۋنيتەتتى كۇشەيتەتىن پرەپاراتتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. الەمدەگى ىندەتكە بايلانىستى مىسىرداعى ءال-ازھار يسلام ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى عۇلامالار كەڭەسى، يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا قاراستى يسلام فيقھ كەڭەسى عۇلامالارى، ماروككو مەن ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ عالىمدار كەڭەسى ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردان ساقتانۋ ءۇشىن ۆاكتسيناتسيالىق ەكپەگە جۇگىنۋگە بولادى دەپ ءپاتۋا شىعارعان. اتالعان ءدىني مەكەمەلەردىڭ عالىمدارى حاديستەرگە جۇگىنگەن.

ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنا اسا ءمان بەرۋ قاجەتتىلىگى تۋراسىندا قازاق حالقىنىڭ دانالىعىندا: «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. قازاق جەتى جۇتتىڭ بىرىنە ىندەتتى دە جاتقىزعان. كەزىندە شەشەك، تىرىسقاق، وبا، سۇزەك اۋرۋلارىنان تالاي ادام قىرىلعانى تاريحتان بەلگىلى.

1796 جىلى اعىلشىن دارىگەرى ەدۆارد دجەننەر ءبىرىنشى رەت «ۆاكتسيناتسيا» ءسوزىن ەنگىزىپ، سيىر شەشەگىنە قارسى ەكپە جاساعان. كەيىن جەلشەشەك، قىزامىق، قىزىلشا، تۋبەركۋلەز سىندى باس-اياعى 40-تان استام جۇقپالى اۋرۋعا قارسى 100-دەن اسا ۆاكتسينا شىعارىلدى. سودان بەرى جەر شارى تۇرعىندارىنىڭ كوزى اشىلىپ، تالاي اۋرۋدان امان قالدى. وسىدان 30-40 جىل بۇرىن ءىش سۇزەگىنەن، قىزىلشادان بالالار ءولىمى ءجيى بولسا، قازىر بۇل جونىندە سيرەك ەستيتىن بولدىق. مىسالى، تۋبەركۋلەز – ەڭ كوپ تارالعان اۋرۋ. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، جەر شارىنداعى حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى قۇرت اۋرۋىن جۇقتىرعان. جىل سايىن الەمدە تۋبەركۋلەز جۇقتىرعان 4 ملن ادام تىركەلسە، وسى جۇقپادان 3 ملن ادام قايتىس بولادى ەكەن. اۋا ارقىلى جىلدام تارالاتىن دەرت بالاعا وتە قاۋىپتى. سوندىقتان ەلىمىزدە جاڭا تۋعان سابيگە ءۇش كۇننىڭ ىشىندە تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپە سالىنادى. بۇل جاس اعزانى اۋرۋدى جۇقتىرۋدان جانە تۋبەركۋلەزدىڭ بۇكىل اعزاعا تارالاتىن اۋىر تۇرىنەن قورعايدى.

قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ كوروناۆيرۋستىق (COVID-19) ينفەكتسياسىنا قارسى وتاندىق ۆاكتسيناسىن جاساۋ مىندەتىن قويدى. بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى 2 ايدان استام «QazVac» ۆاكتسيناسىن جاساپ شىعاردى. بۇل ءبىزدىڭ عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەگى ەكەنى ءسوزسىز.

كورشى ەلىمىزدە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى جانە ۆاكتسينا جاسايتىن عىلىمي ينستيتۋتى وكىلدەرى بىرلەسە وتىرىپ، كوروناۆيرۋسقا قارسى «سپۋتنيك V» ۆاكتسيناعا قاتىستى تەولوگيالىق-قۇقىقتىق شەشىمىن شىعاردى. رف مدب توراعا ورىنباسارى ي.الياۋيددينوۆ: «ازىرلەۋشىلەردەن جاۋاپ كەلدى. شوشقا جەلاتينى جوق، ادامنىڭ قۇرامداس بولىكتەرى (جاسۋشا سىزىقتارى) دا جوق. ءبىر قاراعاندا، ءبىز يسلام تۇرعىسىنان تىيىم سالىنعان نارسە جوق دەپ ايتا الامىز» دەپ ءوز پىكىرىن بىلدىرگەن بولاتىن. ال، قازاقستانداعى بارلىق ۆاكتسينالار اراسىندا "سپۋتنيك V" ۆاكتسيناسى بارلىق كەزەڭىنەن ءوتىپ جانە ەڭ جاقسى تيىمدىلىگىن كورسەتتى. رەسەي فەدەراتسياسىندا مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ءوتتى جانە بىرنەشە اي بويى حالىقتىڭ وسال توپتارىن يممۋنداۋ ءۇشىن قولدانىلىپ كەلەدى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسيالار قورىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا بۇل ۆاكتسينانى ساتىپ الۋعا 50-گە جۋىق مەملەكەت ءوتىنىش بەرگەن، ال كەيبىر ەلدەر (بەلارۋسسيا، ارگەنتينا، سەربيا) قازىردىڭ وزىندە ونى ءساتتى قولدانۋدا.

سوندىقتان ءتيىمدى ۆاكتسينا بولسا، نەگە ءوزىمىزدى ەكپە ارقىلى اۋرۋدان قورعاپ قالماسقا؟! الەمدە ۆاكتسينا الۋعا قاۋقارى جەتپەي، تۇرعىندارىن ءتۇرلى اۋرۋلاردان قور¬عاي الماي وتىرعان ەلدەر دە بارىن ۇمىتپاعان ءجون.

سoندىقتaن قaۋىپتى ءىندeتتeن قopعaنۋعa, مeملeكeت تapaپىنaن جacaلىنىپ جaتقaن جۇمىcتap مeن بeلگىلeنگeن داpىگepلepدىڭ ecكepتپeلepىن مۇلتىكcىز opىندaۋعa ءمۇددeلى بoلعaنىمىز aبزaل.

باحتيار قارجاۋبايۇلى الپىسباەۆ

دۋلاتي ۋنيۆەرسيتەتى
ءدىنتانۋ ورتالىعىنىڭ باس مامانى، ءدىنتانۋشى

Abai.kz