بۇگىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەل حالقىنا كەزەكتى جولداۋىن ارنادى. جولداۋ پارلامەنت وتىرىسىنىڭ اشىلۋ سەسسياسىندا ايتىلدى. پرەزيدەنتتىڭ جولداۋدا ايتقان ماڭىزدى ماسەلەلەردى قىسقاشا بىلاي توپشىلاۋعا بولادى. 

ءتىل مەن قوعامداعى قاتىناس

«ءبىز زاڭ بويىنشا جاۋاپقا تارتامىز. كونستيتۋتسياعا قارسى مۇنداي جاۋاپسىز قادامدار ەلدىڭ نەگىزگى مۇددەلەرىنە نۇقسان كەلتىرەدى. قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بۇل سالادا ناتيجە بار.

جالپى، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسى كەڭەيىپ كەلەدى. بۇل تابيعي قۇبىلىس، سوندىقتان, قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسى شەكتەۋلى دەپ ايتۋعا نەگىز جوق. زاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل مارتەبەسىنە يە. ونى قولدانۋعا ءبىزدىڭ زاڭناماعا سايكەس كەدەرگى كەلتىرۋگە بولمايدى»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

وسى ارقىلى ەلدەگى سوڭعى ۋاقىتتاعى رەسەي تاراپىنان ايتىلعان «ورىس ءتىلى ماسەلەسى» دەگەن سۇراققا دا نۇكتە قويعانداي بولدى.

اۋماقتىق تۇتاستىق پەن راديكاليزم، ەتنوستار اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا قاتىستى دا ايتىلدى.

«ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ ۇيلەسىمدى دامۋى ارقاشان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولعان جانە بولا بەرەدى. بۇل ءتاسىلدى قازاقستاندىقتاردىڭ ءابسوليۋتتى كوپشىلىگى قولدايدى. ءبىزدىڭ ازاماتتار ءۇشىن كەلىسىم، تولەرانتتىلىق - بۇل ءومىردىڭ ءوزى، مادەنيەتتەر مەن تىلدەردىڭ ارالاسۋى.

ءبىز كونستيتۋتسيا بويىنشا ءبىرتۇتاس ۇلتپىز. جانە بۇل ءبىزدىڭ ءسوزسىز كۇشىمىز. پىكىرلەردىڭ ءپليۋراليزمىن ساقتاي وتىرىپ، ءبىز سونىمەن بىرگە, راديكاليزمنىڭ كەز كەلگەن ءتۇرىن قاتاڭ تۇردە جويامىز. ءبىز مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىمىزگە، اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزعا قول سۇعۋعا جول بەرمەيمىز»، - دەيدى توقاەۆ.

بۇل رەسەي تاراپىنان سوڭعى ەكى جىلدا ايتىلىپ كەلە جاتقان اۋماقتىق تۇتاستىققا قاتىستى نەگىزسىز مالىمدەمەلەرى قارساڭىندا ايتىلىپ وتىر.

الەۋمەت

«ەلىمىزدە ەڭ از جالاقى كولەمى 2018 جىلدان كوتەرىلگەن جوق. الەمدىك كوروناداعدارىس قازاقستاندىقتاردىڭ تابىسىنا سالدارىن تيگىزدى. ونىڭ ۇستىنە ەڭ تومەندى جالاقى كولەمى بويىنشا قازاقستان تمد-نىڭ بىرقاتار مەملەكەتتەرىنەن قالىس قالعان. وسى ورايدا 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمىن 42 500 تەڭگەدەن 60 مىڭ تەڭگەگە ارتتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. اتالعان باستاما 1 ملن-نان استام قازاقستاندىقتى قامتيدى. بۇل ءوز كەزەگىندە كولەڭكەلى جالاقى ماسەلەسىن جويىپ، ەل ەكونوميكاسىنا وڭتايلى اسەرىن تيگىزەدى. جانە ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە بۇل ءجىو-ءدى 1,5 ەسە ارتۋىنا ىقپال ەتەدى»، - دەپ مالىمدەدى قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ جولداۋ بارىسىندا.

بۇل ارينە جاقسى. الايدا ينفلياتسيا كولەمى مەن باعانىڭ ءوسۋى، مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ باعا تۇراقتاندىرۋ ساياساتىنىڭ السىزدىگى ونى ءتيىمدى ەتە ما ەكەن دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

پرەزيدەنت اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. توقاەۆ ازىق -تۇلىك باعاسى تۋرالى ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ازىق-تۇلىك باعاسىنا بىرىڭعاي باقىلاۋ ورناتۋ قاجەت.

«بۇل نارىقتى مونوپوليالاۋعا بولمايدى. بۇل جاعدايدى ءىستى رەتكە كەلتىرەتىن ۋاقىت جەتتى», - دەدى پرەزيدەنت.

«تسيفرلاندىرۋ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى. كەم دەگەندە 100 مىڭ IT ماماندارىن دايىنداۋ قاجەت. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بيزنەس-پروتسەستەرى تسيفرلاندىرىلۋى ءتيىس. كورشىلەس مەملەكەتتەرگە قىزمەت كورسەتۋى ءتيىس قازىرگى زامانعى دەرەكتەردى وڭدەۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ قاجەت. قازاقستان تسيفرلىق حابقا اينالۋى كەرەك»، - دەدى پرەزيدەنت. سونداي-اق، ول حالىق 100 پايىز قىزمەتتى تەلەفون قوسىمشالارى ارقىلى ىسكە اسىرا الۋى ءتيىس دەپ سانايدى.

سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت باسپانا ماسەلەسىن دە كوتەردى.

«مەن زەينەتاقى جيناقتارىن مەرزىمىنەن بۇرىن پايدالانۋ باستاماسىنىڭ وڭ ديناميكاسى تۋرالى ايتتىم. وسى ءۇردىستى قولداۋ ءۇشىن زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ءبىر بولىگىن كەيىننەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ ءۇشىن «وتباسى بانك» ەسەپشوتىنا جەتكىلىكتى شەگىنەن كوپ مولشەردە اۋدارۋعا رۇقسات بەرۋ قاجەت دەپ سانايمىن», - دەدى توقاەۆ.

ءبىلىم

ەل باسشىسى ءبىلىم سالاسىنا ۇلكەن ءمان بەرەتىنىن كورسەتتى. اتاپ ايتقاندا ماماندىق تاڭداۋ جاعى مەن ونى جەتىلدىرۋ جاعى ماڭىزدى. سەبەبى كوپتەگەن جاستاردىڭ الىپ جاتقان ماماندىعى وقۋ بىتىرگەنگە دەيىن قاجەتسىز ماماندىق بولىپ قالۋى مۇمكىن.

«جاھاندىق وزگەرىستەر جاعدايىندا، ءبىتىرۋشى ەڭبەك نارىعىنا شىققانعا دەيىن العان ءبىلىمى ەسكىرۋى ىقتيمال. سوندىقتان, ءتيىستى مينيسترلىكتىڭ الدىندا وقۋ باعدارلامالارىن جاڭا شىندىققا بەيىمدەۋ بويىنشا شۇعىل مىندەت تۇر»،  - دەدى توقاەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، پاندەميا كەزىندە قاشىقتىقتان وقىتۋ ناتيجەلەرى ۇلتتىق تەلەكوممۋنيكاتسيا جەلىلەرىنىڭ تيىمدىلىگىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن كورسەتەدى.

«بۇل باستاپقى ءبىلىمى جوق ستۋدەنتتەردىڭ كوپ بولۋىنا اكەلدى. تاعى ءبىر ۇلكەن پروبلەما تۋىندادى، ءتىپتى ونى قيىندىق دەسەك تە بولادى، بالالار مەكتەپتەن كەتۋدى قالايدى، سەبەبى وقۋدىڭ قاجەتتىلىگىن كورمەيدى. ۇكىمەتكە بۇل ماسەلەگە بايىپتى قاراۋ تاپسىرىلدى. اتاپ ايتقاندا، قاشىقتان وقىتۋ فورماتى ءۇشىن اقپاراتتىق جۇيەلەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ءبىلىم قولجەتىمدى جانە ينكليۋزيۆتى بولۋى ءتيىس»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

مەكتەپ سالۋ ماسەلەسىن دە تىلگە تيەك ەتتى. «ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وتكىر پروبلەماسى - مەكتەپتەردە ورىن جەتىسپەۋشىلىگى بولىپ وتىر. 225 مىڭ ورىن تاپشى. شۇعىل شارالار قولدانىلماسا، 2025 جىلعا قاراي ول ميلليون ورىنعا جەتۋى مۇمكىن. بۇعان دەيىن مەن 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن كەمىندە 800 مەكتەپ سالۋعا تاپسىرما بەرگەن ەدىم. بۇگىن 1000 مەكتەپكە دەيىن جەتكىزۋ مىندەتىن قويامىن»، - دەدى پرەزيدەنت قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا.

ەنەرگيا

قازاقستاندا الداعى ۋاقىتتا ەنەرگيا تاپشىلىعى بولۋى ىقتيمال. ونى پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا اتاپ ءوتتى.

«2030 جىلعا قاراي قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تاپشىلىعى بولادى. الەمدىك تاجىريبە شىعۋدىڭ ەڭ وڭتايلى جولىن ۇسىنادى، ول بەيبىت اتوم. ارينە بۇل سۇراق وڭاي ەمەس، سوندىقتان ونى شەشۋگە مۇمكىندىگىنشە راتسيونالدى تۇردە، ەموتسياسىز قاراۋ قاجەت. ۇكىمەت پەن «سامۇرىق-قازىنا» ءبىر جىل ىشىندە قازاقستاندا قاۋىپسىز جانە ەكولوگيالىق تازا اتوم ەنەرگياسىن دامىتۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەۋى ءتيىس», - دەپ تاپسىردى توقاەۆ ەل حالقىنا جولداۋىندا.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەنى ءبىزدىڭ ەلدە بىلىكتى يادرولىق ينجەنەرلەردىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋ تۇرعىسىنان قاراستىرۋ قاجەت.

«پەرسپەكتيۆالى باعىت - جاسىل سۋتەكتى، جالپى سۋتەگى ەنەرگياسىن ءوندىرۋ. ۇكىمەتكە وسى ماسەلە بويىنشا ۇسىنىستار دايىنداۋدى تاپسىرامىن», - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ساياسات

توقاەۆ اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋعا قاتىستى دا ايتتى. بۇعان دەيىن قازاقستاندا اۋىل اكىمدەرىن سايلاۋ باستالعان بولاتىن.

«بۇل بىلتىرعى جولداۋدا مەن ۇسىنعان ساياسي رەفورمانىڭ ىرگەلى ءساتى. بۇل شەشىم اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مۇددەلەرىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى، ياعني قازاقستاندىقتاردىڭ - 40 پايىزى. ءبىز دۇرىس جولدامىز. 2024 جىلى حالىق پيلوتتىق رەجيمدە اۋدان اكىمدەرىن سايلايتىن دەڭگەيدە بولادى. 

ساۋالناما كورسەتكەندەي، جۇرتشىلىق اۋىل اكىمدەرىنىڭ سايلانۋىن قولدايدى. بۇل ماڭىزدى قادام، وعان مۇقيات جانە جۇيەلى تۇردە قاراۋ كەرەك. ءبىز بۇل جۇيەنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن ناقتى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، اۋىلداردا اكىمدەر سايلاۋىن وتكىزۋ قاجەت»، - دەدى ول.

جولداۋدا اۋىز سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى:

«بۇۇ الداعى ون جىلدىڭ ىشىندە جاھاندىق دەڭگەيدە سۋ رەسۋرسىنىڭ تاپشىلىعى بولادى دەپ بولجام جاساپ وتىر. 2030 جىلعا قاراي سۋ تاپشىلىعىنىڭ كولەمى 40 پايىزعا جەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ءبىز جاڭا تەحنولوگيالار مەن تسيفرلاندىرۋ ارقىلى سۋدى ۇنەمدەۋگە كوشۋىمىز كەرەك. سۋ تاپشىلىعىن جويۋدىڭ باسقا جولى جوق. بۇل اسا ماڭىزدى مىندەت. ۇكىمەت سۋ پايدالانۋدى رەتتەۋ جانە ونى ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جۇمىسىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ناقتى شەشىمدەر ازىرلەۋگە ءتيىس. سوندىقتان، وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى اياسىندا بەس جىل ىشىندە حالىقتىڭ 100 پايىزىن تاسا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن», - دەدى توقاەۆ.

ۇلتتىق گەولوگيالىق قىزمەت قۇرۋدى دا تاپسىردى.

«2025 جىلعا قاراي ورتا مەرزىمدى ماقسات - وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەكسپورتىن 1,5 ەسەگە، 24 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ. ال، ەڭبەك ونىمدىلىگىن 30 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ. گەولوگيالىق ءبىلىم تومەن دەڭگەيدە. ينۆەستورلاردىڭ ساپالى يدەولوگيالىق اقپاراتقا قولجەتىمدىلىگىن كەڭەيتۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن ۆەدومستۆوعا باعىنىشتى ۇيىم نەگىزىندە ءتيىمدى ۇلتتىق گەولوگيالىق قىزمەت قۇرۋ كەرەك»، - دەپ تاپسىردى مەملەكەت باسشىسى.

ال ەڭ ماڭىزدىسى، پرەزيدەنت ۇلتتىق قورعا قولدى كوپ سالماۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

«نەگىزىنەن، مەملەكەتتىك قارىزدىڭ ازدىعىنا جانە ەلەۋلى رەزەرۆتەردىڭ بولۋىنا بايلانىستى، قازاقستان پاندەميا سالدارىن سالىستىرمالى تۇردە ءساتتى ەڭسەرىپ كەلەدى، بۇل ءبىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ارتىقشىلىعىمىز، ەندى ونى جوعالتپاۋ ماڭىزدى. الايدا سوڭعى ۋاقىتتا شىعىس مىندەتتەمەلەرىن جابۋ ءۇشىن بيۋدجەت تاپشىلىعى مەن ۇلتتىق قوردان ترانسفەرتتەر كوبەيەتىن ءۇردىس پايدا بولدى. ءومىر بويى بۇلاي جالعاسا بەرمەيدى. قارجىلىق تۇراقتىلىق قورى شەكسىز ەمەس.

ارينە، بيۋدجەت كىرىسىن ۇلعايتۋ شارالارى قاجەت. بىراق بىزگە ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەتتىك شىعىندار كولەمى مەن تيىمدىلىگىن باقىلاۋ قاجەت. ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىك ەرەجەنى ىسكە اسىرۋدى جەدەلدەتۋ قاجەت، سايكەس زاڭنامالىق تۇزەتۋلەر 2021 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن قابىلدانۋى ءتيىس.

جالپى العاندا، ەلگە مەملەكەتتىك قارجىنى، مەملەكەتتىك قارىزدى، بيۋدجەت ساياساتىن، ۇلتتىق قوردى باسقارۋدىڭ بىرقاتار ەرەجەلەرى قاجەت. مەن ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتەن جىل اياعىنا دەيىن مەملەكەتتىك قارجىنى باسقارۋ تۇجىرىمداماسىن دايىنداۋدى سۇرايمىن»، - دەپ تاپسىردى پرەزيدەنت.

Abai.kz