مۇعالىم جالاقىسى تۋرالى ايتىلعان جاعدايلارمەن تانىس بولعاننان سوڭ، شىنىمدى ايتسام،تولقىپ كەتتىم. قاراجاتقا قاراماي بالاعا شىن نيەتىمەن ءبىلىم بەرىپ جاتقان ۇستازدار، قۇدايعا شۇكىر، ازىرگە بار. وتباسىندا اسىراۋشىسى جوق مۇعالىمدەر دە ءوز بالالارىن وقىتىپ، قىزدى قياعا، ۇلدى ۇياعا قوندىرعان ۇستازدار دا بار، بىراق تابىس تابۋ ءۇشىن كوپ ساعات الىپ، جۇمىس جاساۋعا تۋرا كەلەدى. ولاردى جىلدىڭ كەز-كەلگەن ۋاقىتىندا ۇيمە-ءۇي ارالاپ، بالا سانىن تۇگەندەۋدە بولسىن، سايلاۋ الدى كەزىندە بولسىن قاعاز باستىلىقپەن بالاشا اندا-مىندا جۇگەرىپ جۇرەتىندەرى تاعى بار. بىراق، جاس كەلە ادام اعزاسى مۇنداي قيىندىعى جەتەرلىك  بەينەتتى ونە بويى كوتەرە بەرمەيدى. وسى تۇستا ەلىمىزدەگى مۇعالىمدەر جالاقىسىنىڭ ازدىعى ەرىكسىز ءسوز بولادى. اسىرەسە، مەملەكەتتىك بيۋدجەت سالاسىنداعى مۇعالىمدەر از عانا جالاقىعا  قاناعات ەتىپ، قىزمەتتەرىن تالماي-قاجىماي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىن كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە بەتپە-بەت ۇشىراسىپ وتىر ەمەس پە؟ سالىستىرىپ كورىڭىز، استانادا  كوللەدجدە ساباق بەرىپ جۇرگەن جاس مامان گۇلجان ساباقتان جۇكتەلەتىن جۇمىستاردىڭ وتە كوپ بولعانىنا قاراماي 37000 تەڭگە ايلىق العان. سونداي-اق، ءالى ەشقانداي ەڭبەك ءوتىلى جوق  جاس مۇعالىم ينديرا: «ءتورتىنشى كۋرستىڭ باسىندا ءبىر ايدان استام مەكتەپتە ءبىر جۇكتەمەمەن ساباق بەرگەم. اي سوڭىندا قولىما تازا ون بەس مىڭ تەڭگە ءتيدى. مۇعالىم ماماندىعىن تاڭداعانىما جىلادىم» دەيدى. ءبارىنىڭ دە كوكەيىندەگى ساۋال - مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى نەگە تومەن؟
جالپىلاي ايتار بولساق، ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك پريوريتەتكە يە مەكتەپ مۇعالىمىنىڭ ورتاشا جالاقىلارى كەيبىر ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە قاراساق، 33 855 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل اقشاعا مۇعالىمدەر بالا-شاعاسىن اسىراپ، جول اقىسى مەن پاتەر اقىسىن تولەيدى. قازاق قوعامىنداعى مۇعالىم مارتەبەسىنىڭ تومەندەۋىنە دە وسى ەڭبەكاقىنىڭ تومەندىگى اسەر ەتۋدە.

ال، جەكەمەنشىك مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ ايلىقتارى دارەجەسىنە، ەڭبەك وتىلىمىنە قاراي ورتاشا ەسەپپەن 80 مىڭ مەن 100 مىڭنىڭ اراسىن قۇرايدى ەكەن. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ايلىق كولەمى وقىتۋشىلار مەن كانديتاتتىق دارەجەسى بار مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن ايتپاي-اق، پروفەسسورلارىنىڭ الاتىن اقىسى 150-180 مىڭ تەڭگە شاماسىندا بولىپ وتىر.  تىپتى مەملەكەتتىك جانە  جەكەمەنشىك  جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ايلىق كولەمى دامىعان ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ ءوزىن ايتپاعاندا كورشى رەسەي مەملەكەتىندە سالىستىرمالى تۇردە الساق، اناعۇرلىم جوعارى. ماسەلەن، ينديانىڭ چەنناي قالاسىنداعى اننا ۋنيۆەرسيتەتى وقىتۋشىلارىنىڭ جالاقىسى ەكى مىڭ اقش دوللارى ەكەن. مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ جالاقىسى ءتورت ءجۇز-بەس ءجۇز اقش دوللارى ەكەن. بۇل مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك دامۋى ءبىزدىڭ ەلدەن ارتتا بولۋىنا قاراماستان جوعارى دەڭگەيدە بولىپ وتىر. ءسىرا، ول جاقتا حالىقارالىق ستاندارتپەن تولەنسە كەرەك.

2011 جىلعى ماۋسىمنان باستاپ بيۋدجەتتىك سالاداعى قىزمەتكەرلەرگە، سونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەرگە جالاقى مولشەرى 30 پايىزعا كوتەرىلگەنىنەن  حاباردارمىز. ودان باسقا، 2011 جىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە بىلىكتىلىك دەڭگەيى ءۇشىن قوسىمشااقى مولشەرىنىڭ ۇلعايۋى قاراستىرىلعانى بارىمىزگە بەلگىلى. ماسەلەن، جوعارى دارەجەلى وقىتۋشىلار بازالىق جالاقىسىنىڭ 100 پايىز، 1-دارەجەلى  وقىتۋشىلار - 50 پايىز، ال 2-دارەجەلى وقىتۋشىلار - 30 پايىزعا دەيىن ۇستەمە الادى.  بۇل ۇدەرىس مۇنىمەن اياقتالمايدى. جالاقى ءوسۋىنىڭ كەلەسى كەزەڭى وقىتۋشىلار بىلىكتىلىگىن كوتەرۋگە بايلانىستى بولادى دەلىنگەن. بىراق، وسى جەردە ءبىر نازار اۋدارارلىق ءجايت - ەندى عانا ەڭبەك جولىن باستاپ كەلە جاتقان جاس مۇعالىمنىڭ ءوز ماماندىعىنا دەگەن ىنتاسى جوعالادى ەمەس پە؟ جوعارى ساناتتاعى، دارەجەسى، ەڭبەك ءوتىلىمى بار مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى 40-50 جاستان اسقان مۇعالىمدەر. ەندى عانا ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنان شىققان جاس ماماننىڭ مۇددەسى 30-40 مىڭنىڭ جالاقىسىمەن قورعالماۋى ءتيىس. قالاي دەسە دە، ەلدەگى ءبىلىم ۇستازدارىنىڭ ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا جاس ۇرپاققا ءبىلىم ءنارىن جەتكىزىپ، بويىنا دارىتۋشى. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ قوعامدا باسقا سالاداعى ماماندىق يەلەرىنىڭ جالاقىسىن سالىستىرمالى تۇردە الىپ قاراعاندا ۇستازدىڭ بەدەلىن كوتەرۋ ءۇشىن ولارعا دەگەن قامقورلىقتى ەشكىم كوتەرىپ وتىرعان جوق سىڭايلى. تەك ۇستازدىڭ ءوزى كوتەرىپ كەلە جاتىر. نەگە مۇنداي تۇجىرىم ايتىلىپ وتىر؟  ءبىز وسى ساۋالداردىڭ توڭىرەگىندە وسى ءبىلىم سالاسىندا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەن جانداردى اڭگىمەگە تارتقان بولاتىنبىز.

ءادىباي تابىلدى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

- ادام جانى مەن ءتانىنىڭ ەمشىسى مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر. مەملەكەتىمىزدىڭ وركەنيەتتى دامۋ ساياساتىنىڭ مەكتەپتەگى ناسيحاتشىسى دا - ۇستاز. ءبىر سوزبەن ايتساق، مۇعالىم - مەملەكەت وكىلى. مەن 68 جىل بويىنا ۇستازدىق ەتتىم. وسى جولدا ءجۇرىپ تالاي جاستاردىڭ كۇن كورىستىڭ قامىمەن بۇل ماماندىقتان باسقا كاسىپكە كەتكەنىن بىلەمىن. ۇزاققا بارماي-اق قويايىن، ءوزىمنىڭ ءۇش قىزىم دا قالاۋلارى بويىنشا مۇعالىم ماماندىعىن تاڭداعانىمەن بۇل قىزمەتپەن اينالىسقان جوق. جالاقىسى جاقسى تولەنەتىن بانكىگە جۇمىسقا اۋىسىپ كەتتى.  مۇعالىمگە جاعداي جاسالماي قوعامنىڭ اۋرۋى جازىلمايدى. پەداگوگ بەدەلىن كوتەرۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ءالى دە بولسا قامقورلىق قاجەت.

اياگۇل ميرازوۆا، ى.التىنسارين اتىنداعى №159 گيمنازيانىڭ ديرەكتورى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى:

- ارينە، جەرگىلىكتى قاراجات كوزدەرى ەسەبىنەن قولداۋ جاساۋمەن ءبىر ايماقتىڭ وزىندەگى بارلىق مۇعالىمدەردى قامتۋ قيىن. ول ءۇشىن بۇكىل مەملەكەت بويىنشا بىرىڭعاي شارالار كەرەكتىگى، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك دامۋىنىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدار­لا­ماسىندا مۇعالىمدەرگە جاپپاي قول­داۋ كورسەتۋدى بىرتە-بىرتە ارتتىرۋ كوز­دەلگەن. قانداي قيىندىق بولسا دا، مۇعالىمدەر ازاماتتىق ۇجدانىن ساقتاپ كەلگەن. ەگەر ازاماتتىق ۇجداندى، شاكارىم ايتقانداي تۇسىنسەك، ءار ادامدا: «نىساپ، ادىلەت، مەيىرىم - ۇشەۋىن قوسىپ ايتقاندا، ۇجدان بار». قازىرگى مەكتەپتى ساقتاپ تۇرعان - وسى نىساپ، ادىلەت، مەيىرىم. تاۋەلسىزدىگىمىز جان-جاقتى ورنىعىپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى ورلەۋگە باعىت العان تۇستا ۇستازدار قاۋىمى مەملەكەتتىك بيۋدجەت تاراپىنان وزگە جەرگىلىكتى باسقارۋ ۇيىمدارىنان دا ماتەريالدىق قولداۋىن قاجەت ەتىپ وتىر.

ءاربىر كىسى «بۇل ومىردە نە ءبىتىردىم؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى. ءبىزدىڭ مەكتەپ مۇعالىمدەرىمىز دە وسى سۇراقتى وزدەرىنە قويعاندا «بولاشاق ۇرپاق الدىندا ەڭسەمدى تىك كوتەرىپ، «ەگەمەندى دە الىپ قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسقانمىن» دەپ جاۋاپ بەرە الار. بىراق تا، جالاقىم مەن زەينەتاقىم كۇيبەڭ تىرشىلىگىمە جەتپەي ءوز ەلىمدە وگەيدىڭ كۇيىن كەشتىم» دەپ ايتۋى ابدەن مۇمكىن عوي. قالاي بولعان كۇندە دە مۇعالىمدەردىڭ جاعدايى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە، تەز ارادى رەتتەلۋى كەرەك. سەبەبى قوعامىمىزداعى مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى نازىك جاندىلار. الەۋمەتتىك حال-اقۋالى تومەن مۇعالىم قايتىپ جاستاردىڭ بويىنا ءتالىم-تاربيە مەن ءبىلىم نەگىزىن قالاسىن؟

«اباي-اقپارات»