اراعا ايلار سالىپ قارت كاسپيدىڭ ارعى بەتىندەگى كونە ءھام جاڭا باكۋگە قايتا تابان تىرەدىك. بىلتىر 27 قىركۇيەكتە قاراباق ءۇشىن قيان-كەسكى شايقاس باستالعان. 44 كۇنگە سوزىلعان سوعىستا كىم جەڭىمپاز بولعانىن بىلەسىزدەر. ازەربايجان اسكەرى ادىلەتتىلىك ورناتتى. قاراباق جەرلەرى ازىربايجانعا قايتتى. ەڭ باستىسى ءازىربايجان ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ التىن بەسىگى، ءازىز استاناسى – كونە شۋشا قايتارىلدى.

بىلتىر ءبىز ازەربايجان، ارمەنيا مەن رەسەي ءۇش جاقتى كەلىسىم جاساپ، نيكول پاشينيان باسشىلىعىنداعى ارمياندار جەڭىلگەنىن مويىنداپ، ازەربايجان جۇرتى شات-شادىمان بوپ، باكۋ، باكۋ عانا ەمەس، بۇكىل ازەربايجان قالالارى مەن كويلەرىندەگى كوشەلەردە جەڭىمپاز حالىق بورىكتەرىن اسپانعا اتىپ، تويلاپ جاتقان شاقتا، ۇلى تويعا، جەڭىس تويىنا باردىق. باكۋ، گانجا، ءباردا، شاماحى، گازاح سەكىلدى قالالاردى ارالادىق. سوعىستى كورمەسەك تە، سوعىستىڭ سۇراپىل ىزدەرىن كوردىك.

بيىل سول شەشۋشى شايقاس باستالعان كۇنگە ءبىر جىل تولعاندا ازات شۋشا توپىراعىنا تابان تىرەدىك. كەزىندە ءسان-سالتاناتى كەلىسىپ، دۋمان-تويى قىز-قىز قايناپ، داۋىرلەپ، دۇركىرەپ تۇرعان شۋشا وتىز جىلدىق باسقىنشىلىق كەزىندە بورداي توزىپتى. قانشاما تاريحي جادىگەرلەر، سانداعان عاسىرلاردان جەتكەن كونە تاريحي نىساندار اياۋسىز قيراتىلعان، قاراۋسىز قالعان، تەمىر-تەرسەككە ساتىلعان... كوردىك. قاراباقتى كوردىك. ءفيزۋليدى كوردىك. شۋشانى كوردىك. كوڭىلىمىز قۇلازىدى. ەندى رەت-رەتىمەن جازايىق...

تۇركسوي جيىنى

بۇل جولى ءبىزدى تۇركسوي تۇركى مادەنيەتىن جانە ونەرىن دامىتۋ حالىقارالىق ۇيىمى شاقىردى.  تۇركسوي ۇيىمى 2020 جىلى ارنايى ازىرلەگەن «حارى بۇلبۇل» حالىقارالىق سىيلىعىن تاپسىردى. بيىل جۋرناليستەرگە ارنالعان مۇنداي ماراپاتتى تۇركيا، ءازىربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، حورۆاتيا مەن فرانتسيا جۋرناليستەرى الدى. 7 مەملەكەتتەن 36 جۋرناليست. پەندەشىلىك دەسەڭىز دە، سول تىزىمدە بولعانعا قۋاندىق. «ەڭبەگىمىز ءسىڭدى»، دەپ پۇلدانۋ ءۇشىن ەمەس، باكۋگە قايتا بارۋعا، ءازىز شۋشانى كوزبەن كورۋگە مۇمكىندىك تۋدى.

تۇركسوي توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءبىلال شاكىجى ءوز سوزىندە التايدان بالقانعا دەيىنگى ارالىقتاعى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى داڭقتى جەڭىستەرگە تولى ەكەنىن اتاپ ايتىپ: «پرەزيدەنت يلحام اليەۆتىڭ باسشىلىعىنداعى ازەربايجان اسكەرى مەن حالقى بىرىگىپ، وتىز جىل جات قولىندا بولعان اتا توپىراق – قاراباق جەرلەرىن ازات ەتتى. وسى ارقىلى باۋىرلاس ازەربايجان تۇركى حالىقتارىنىڭ ورتاق تاريحىنا تاعى ءبىر جەڭىس سىيلادى»، - دەدى.

ودان بولەك، ازەربايجان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى حيكمەت حاجيەۆپەن، مىللەت ءماجىلىسىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى، قاشان كورسەڭ ماعجانشالاپ «الىستان باۋىرىم كەلدى»، دەپ قۇشاققا قىسىپ، اقتارىلىپ-توڭكەرىلە كەتەتىن گانيرا پاشاەۆا حانىممەن، مادەنيەت ءمينيسترى انار كارىموۆ مىرزامەن ت.ب. ءبىرلى-جارىم رەسمي كەزدەسۋلەر ءوتتى.

شۋشاعا ساپار

وسىدان سوڭ، جاڭاعى جەتى مەملەكەتتەن كەلگەن جۋرناليستەر قوسىنى قاراباق تاۋلارىنىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسىندە (تەڭىز دەڭگەيىنەن 1400 مەتر بيىكتىكتە) ورنالاسقان شۋشاعا اتتاندىق. اۋەلى شۋشا تۋرالى از-كەم ءسوز...

شۋشا ازەربايجاندىكى. ازەربايجاننىڭ مادەني استاناسى. قاراباق حاندىعىنىڭ قامالى رەتىندە نەگىزى قالانعان. وزگەشە سيپاتتاساق قامال ىشىندەگى قالا. XVIII عاسىردىڭ ورتاسىندا پاناح حاننىڭ تۇسىندا سالىنعان. سوندىقتان دا العاشقى اتاۋى – پاناحاباد دەپ اتالعان. 1773-1853 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن ازەربايجان تاريحشىسى مىرزا جامال قاراباقلىنىڭ ەڭبەكتەرىندە: «پاناح حان قامال-قالا سالعانعا دەيىن بۇل جەردە ەشقانداي تۇرعىن-جاي بولماعان. سول ماڭايعا جاقىن ەلدىمەكەندەر تۇرعىندارىنا تيەسىلى جايىلىم بولعان»، - دەپ جازىلعان. ال تاعى ءبىر تاريحشى ۆاسيلي پوتتونىڭ ەڭبەگىندە: «قالاداعى مەشىت قابىرعالارىنىڭ بىرىندە بۇل قالا مەن قامالدى پاناح حان 1167 جىلى تۇرعىزعانى جازىلعان دەرەكتەر بار»، - دەپ كەزدەسەدى. تاعى ءبىر دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، شۋشا 1755 جىلدان 1823 جىلعا دەيىن قاراباق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان. ال يبراگيم ءحاليلدىڭ كەزىندە قالا ءۇش بولىككە بولىنگەن. مۇندا شامامەن 10 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعان.

بەرى كەلسەك، 1992 جىلدان 2020 جىلعا دەيىن الەمدە ەشبىر ەل، ءتىپتى ارمەنيانىڭ ءوزى مويىنداماعان «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى» دەگەن ەرگەجەيلى مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىندا بولىپ، 2020 جىلدىڭ 8 قاراشاسىندا ادىلەتتى تۇردە ازەربايجانعا قايتارىلعان.

«حارى بۇلبۇل» قيسساسى

ازەربايجاندا، وندا دا شۋشادا «Khari-bulbul» دەگەن گۇل وسەدى. قازاقشالاساق «بۇلبۇل گۇلى» دەگەنگە كەلەتىن سياقتى. بۇل گۇل – ازەربايجان ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ التىن بەسىگى بولعان شۋشانىڭ سيمۆولى. ويتكەنى سول ايماقتا عانا وسەتىن وسىمدىك ءتۇرى دەيدى. ەندى مىنە، نەشە ءجۇز سارباز شەيىت كەتكەن قاراباق سوعىسىنىڭ، ازەربايجان جەڭىسىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى.

بۇل گۇل تۋرالى ازەربايجان حالقىندا كوپتەگەن اڭىز-اڭگىمەلەر بار ەكەن. سونىڭ ءبىرى:

يران شاحى فاتالي ءوزىنىڭ ايەلى، قاراباقتىڭ ەكىنشى حانى بولعان يبراگيم حاليل حاننىڭ قىزى اعابەيىمگە ارناپ ساۋلەتتى ساراي سالعىزىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اعابەيىم كۇيەۋى شاح فاتاليگە ءوتىنىش قىلىپ، شۋشاسىن ساعىنىپ جۇرگەنىن ايتادى. ءسويتىپ الگى سارايدىڭ اۋلاسىنا شۋشانى ەسكە تۇسىرەتىندەي ەتىپ ادەمى باقشا سالۋدى سۇرايدى. شاح فاتالي اعابەيىمنىڭ ءوتىنىشىن ورىنداپ، باقشا سالىپ، وعان قاراباقتا، شۋشادا وسەتىن بارلىق وسىمدىك ءتۇرىن اكەلگىزەدى. ءسويتىپ، الگى باقتى – «وتان باقشاسى» دەپ اتايدى. قاراباقتان اكەلىنگەن بارلىق وسىمدىكتەر تامىر جايىپ، كوكتەپ شىققانىمەن، جالعىز گۇل – وسى «بۇلبۇل گۇلى» ونبەي، سولىپ قالا بەرەدى ەكەن. سوندا اعابەيىمنىڭ ەلىنە دەگەن ساعىنىشى باسىلماي، «بۇلبۇل گۇلىنە» مۇڭ شاعىپ:

مەن عاشىقپىن قاراباق،
شاكى، شيرۆان، قاراباق!..
تەگەران ءجاننات بولسا دا،
جادىمنان شىقپاس قاراباق...، دەپ ولەڭدەتكەن ەكەن...

(Mən aşiqəm, Qarabağ
Şəki, Şirvan, Qarabağ
Tehran cənnətə dönsə
Yaddan çıxmaz Qarabağ)

ەندى بۇگىن «حارى بۇلبۇل» - ازەربايجان جۇرتىنىڭ «جەڭىس سيمۆولىنا» اينالعان.

جەڭىس جولى

باكۋ مەن شۋشا اراسى التى ساعاتتىق جول ەكەن. شۋشا كىمدىكى – قاراباق سونىكى. شۋشا – ستراتەگيالىق ماڭىزدى نۇكتە عانا ەمەس، تۇگەل ايماقتىڭ باقىلاۋى – سوندا. شۋشانى العان ازەربايجان قالانى قايتا سالۋعا بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتىپتى. باكۋدەن شۋشاعا دەيىن وقتاي بوپ جاتقان اۆتوجول بار. فيزۋلي اۋدانىنان شۋشاعا دەيىن تاۋلى ايماق. بىلتىرعا دەيىن ەكىارادا ساپالى اسفالت جول بولماعان ەكەن.

ازەربايجان بيلىگى شۋشانى قايتارعان سەگىز اي ىشىندە سۋ جاڭا اۆتوجول سالىپتى. ەكىجولاقتى تاس جول. فيزۋلي، قوجالى، قوجابەنت، شۋشا اۋداندارى ارقىلى وتەدى. بۇل جولدار 2020 جىلدىڭ كۇزىندە ازەربايجان اسكەرى شۋشانى الاردا ءجۇرىپ وتكەن باعىت بويىنشا سالىنعان. بىلتىر قاراشادا پرەزيدەنت يلحام اليەۆ وسى اۆتوجولدىڭ قۇرىلىسىن ءوزى باستاپ بەرگەن. بۇل ازەربايجان ايماقتى ازات ەتكەلى بەرى باستالعان العاشقى ينفراقۇرىلىمدىق جوبا بولعان. وسىدان كەيىن كوپ ۇزاماي-اق، ۇزىندىعى 101,5 شاقىرىمدى قۇرايتىن احمەدبەيلى-فيزۋلي-شۋشا اۆتوجولىنىڭ دا قۇرىلىسى باستالعان. ال بيىل قاڭتار ايىندا پرەزيدەنت اليەۆ شۋشاعا باستار بۇل جولدى «جەڭىس جولى» دەپ اتاعان.

باكۋدەن شۋشاعا دەيىن بار-جوعى 300 شاقىرىم جەر. الايدا بۇرىن ەكىارانى جالعايتىن توتە جول بولماعاندىقتان، ازەربايجاندىقتان گۇرجىستان مەن ارمەنيا ارقىلى اينالىپ كەلۋى ءتيىس بولعان. بۇل ەكىنىڭ-ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىنى تۇسىنىكتى. سوندىقتان، شۋشاعا جول جابىق بولعان. ەندى كەرىسىنشە... ارمەنيا ءۇشىن جول جابىق.

شۋشاعا اپارار جاڭا جول فيزۋليدەن باستالاتىنىن جوعارىدا ايتتىق. بۇرىن بۇل فيزۋليدە 17 مىڭنان اسا ادام ءومىر سۇرگەن ەكەن. ال قازىر، قالا قاڭىراپ، تۇرعىن ۇيلەردىڭ تاس قابىرعالارىنىڭ ءوزى ءۇيىندى توپىراققا اينالعان.

وسى ءۇيىندى-قيراندىلاردىڭ اراسىندا اشەكەيلى اينەكتەرىنە كۇن شاعىلىسىپ، ءسان-سالتاناتى كەلىسىپ، مەنمۇندالاپ تۇرعان جالعىز عيمارات – فيزۋلي اۋەجايى. ازەربايجان سەگىز ايدىڭ ىشىندە سالىپ شىققان. قالا قۇرىلىسى تولىق اياقتالىپ، تۇرعىندار قونىستانعان سوڭ، بۇل اۋەجاي قاراباق پەن باكۋدى جالعايتىن نەگىزگى نىسان بولماق.

شۋشا ءۇشىن شايقاس

شۋشا ءۇشىن شايقاس ءبىر اپتاعا جۋىق سوزىلعان. ازەربايجان اسكەرىنىڭ شۋشانى قالاي العانى تۋرالى ەل ىشىندە ءسوز كوپ. ناقتى قۇپيالارى ءالى كۇنگە تولىق اشىلماعان. بيىك جاردىڭ باسىندا ورنالاسقان شۋشانى ۇشاق (تىكۇشاق) بولماسا، جاياۋ باعىندىرۋ مۇمكىن ەمەستەي-اق. بىلتىر قاراشا ايىنىڭ باسىندا ازەربايجان ارنايى جاساعى ەشقانداي اۋىر تەحنيكانىڭ كومەگىنسىز، جارتاس ارقىلى شۋشا قامالىنا ورمەلەپ شىعىپ، قويان-قولتىق ۇرىسقا كىرگەن. ءبىپ اپتاعا جۋىق جالعاسقان ۇرىستان كەيىن ازەربايجان اسكەرى شۋشانى العان. ءسويتىپ، ەكىنشى قاراباق سوعىسى اياقتالعان.

بىلتىرعى ساپارىمىزدا ءبىز شاماحى قالاسىنا باردىق. ۇلدارى شۋشانى ازات ەتۋ شايقاسىندا شەيىت بولىپ، قارا جامىلىپ وتىرعان شيكاروۆتار اۋلەتىنە باس سۇقتىق. كوڭىل ايتىپ، باتىردىڭ ارۋاعىنا دۇعا جاسادىق.

ازەربايجان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ساربازى، كاپيتان شەندى ءنادجاف شيكاروۆ 35 جاستا بولعان. «قۇلىنىمنىڭ وعى ءبىتىپ قاپتى. ءاربىر ءتۇيىر جەر ءۇشىن جان الىپ، جان بەرىسكەن قيان-كەسكى ۇرىس بولعان ەكەن. سول جەردە قايتىس بولىپتى. ءۇش جەردەن وق تيگەن. پىشاق جاراقاتتارى دا بار»، - دەگەن اكەسى شيكار شيكاروۆتىڭ ءوزى دە ءبىرىنشى قاراباق سوعىسىندا جاراقات العان.

ارادا وتىز جىل وتكەندە تۋعان ۇلى قاراباقتى، شۋشانى ازات ەتۋ شايقاسىندا شەيىت كەتكەن اكەنىڭ سونداعى بىزگە ايتقانى: «شەيىتتەر ولمەيدى. وتان ساتىلمايدى»، - دەگەن ءسوز ەدى.

سويتكەن، جارتاستى دا، قاراباقتىڭ قاق توبەسىندە تۇرعان شۋشانى دا ارالاپ كوردىك. ارالاپ ءجۇرىپ، اق شەيىت ءنادجاف شيكاروۆتاردىڭ ەرلىكتەرىن ەسكە تۇسىردىك...

جىدىر ءدۇزى

شۋشادا جىدىر ءدۇزى دەگەن ورىن بار. ازەربايجان جۇرتى ءۇشىن ەڭ ايدىك جەر. ەستە جوق ەرتە زامانداردان بەرى حازاردىڭ ارعى بەتىندەگى باۋىرلار توي-دۋمان، سالتانات-جيىنىن، ۇلتتىق مەيرامدارىن وسى جەردە وتكىزەتىن بولعان. ءدال وسى جىدىر دۇزىنە 2019 جىلدىڭ مامىرىندا ارمەنيا پرەمەرى نيكول پاشينيان كەلىپ، ءبىرىنشى قاراباق سوعىسىندا ارمەنيانىڭ شۋشانى جاۋلاپ العان كۇنىن تويلاپ، ءوزىن قاۋمالاعان توپپەن بىرگە بيلەگەن. سوندا باكۋ بۇلقان-تالقان بولعان... ارادا ءبىر جىل وتكەندە شۋشا ازەربايجانعا قايتارىلىپ، نيكول پاشينيان بي بيلەمەك تۇگىلى، ءوزىنىڭ ەرەۆانداعى پەرمەرلىك مانسابىن ساقتاپ قالۋعا ارەڭ شاماسى جەتكەنىن كوردىك. حوش.

شۋشانىڭ ءاربىر عيماراتى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى جازۋعا جەتەرلىك دەرەكتەردى ەستىدىك، كوردىك، كوز جەتكىزدىك. بارلىعىن ءبىر ماتەريالعا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس-اق... دەسە دە، مىنا ءبىر وقيعانى جازباي كەتپەسە بولماس...

حاجىبەيلى ەسكەرتكىشى

شۋشادا ۋزەير حاجىبەيلى دەگەن ادام ءومىر سۇرگەن. كومپوزيتور، مۋزىكاتانۋشى، پۋبليتسيست، دراماتۋرگ، پەداگوگ، قوعام قايراتكەرى. ازەربايجاننىڭ كاسىبي مۋزىكالىق مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. ازەربايجاننىڭ كسرو كەزىندەگى جانە قازىرگى ءانۇرانىنىڭ اۆتورى. يسلام الەمىندەگى العاشقى وپەرانى جازعان ادام.

ءبىرىنشى قاراباق سوعىسىندا شۋشاعا كەلىپ قونىستانعان ارمياندار قالانىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان ۋزەير حاجىبەيلى مەن پولات بۇلبۇلوعلىنىڭ اكەسى بۇلبۇلدىڭ جانە «حان قىزى» دەگەن اتپەن تانىمال ازەربايجان اقىنى حۋرشيدبانۋ ناۆاتاننىڭ ەسكەرتكىشتەرىن تەمىر-تەرسەككە وتكىزىپ جىبەرگەن ەكەن. كەيىن ازەربايجان بيلىگى بۇل ءۇش ءبيۋستى گۇرجىستانداعى اۋكتسيوننان 500 مىڭ اقش دوللارىنا ساتىپ الىپ، باكۋدەگى مەملەكەتتىك مۇراجايعا ورنالاستىرعان. ارادا وتىز جىل وتكەندە سول ءۇش ەسكەرتكىش شۋشانىڭ ورتالىق الاڭىنا قايتا ورناتىلىپتى.

باسقىنشىلاردان ازات ەتكەن وسى سەگىز ايدا ازەربايجان باكۋدەن شۋشاعا دەيىن كەرەمەت قىلىپ جول سالىپ تاستاپتى. فيزۋليدە اۋەجاي سالىپ، شۋشادا قارقىندى قۇرىلىس جۇرگىزىپ جاتىر ەكەن. قازىر شۋشا ەلسىز قالا. قاڭىراپ تۇرعان قالا. بىراق، كوپ ۇزاماي مۇندا گۇل-گۇل جايناعان تىرشىلىك باستالماق. شۋشا قايتا تىرىلەدى. ءتىپتى، تۇركسوي 2023 جىلدى شۋشاعا ارناپ، تۇركى جۇرتىنىڭ مادەني استاناسى ەتىپ جاريالاماق كورىنەدى. دەمەك، ءبىز بۇل جەرلەرگە ءالى تالاي اياق باسامىز...

جەڭىلگەن مەن جەڭگەننىڭ ءسوزى

جەڭىمپاز بولعان اركەز جاقسى عوي. بۇل ەكىنشى قاراباق سوعىسى كەزىندە ارميانداردان الىنعان اسكەري تەحنيكالار. تۇرلەرى كوپ. ىڭعاي ورىستىكى. اراسىندا ءبىر بوتەن ەلدىكى جوق. تاس-تالقانى شىققان. 70-80 جىلداردىڭ تەحنيكالارى. ارميان ساربازدارى وسىلارمەن ءجۇرىپ سوعىسقان، قايتسىن...

وتكەندە جەڭىس شەرۋىن وتكىزگەندە، ازەربايجان وسى اسكەري تەحنيكالاردى دا الىپ ءوتتى، الاڭدا. پرەزيدەنت اليەۆ سوندا، شىرەنىپ تۇرىپ: «ارتساحتاردىڭ پرەزيدەنتى (ارمياندار وزدەرىن سولاي اتايدى) ءبىر سوزىندە: «ءبىزدىڭ تانكىلەرىمىز باكۋ كوشەلەرىندە جۇرەتىن بولادى»، - دەگەن ەدى. ول قاتەلەسپەدى. مىنە، قاراڭىزدار»، - دەپ ەدى.

قازىر بۇل تەحنيكالاردى كاسپي جاعالاۋىنا جيىپ قويىپ، اسپان استىنداعى مۇراجاي جاساپتى. باكۋگە كەلگەن جۇرتقا اسقان ماقتانىشپەن كورسەتۋدە. ءبىز دە كوردىك. 70-80 جىلعى ابدەن ەسكىرگەن، توز-توزى شىققان بۇل تەمىر تابىتتار تۇركيانىڭ، يزرايل مەن ناتو ەلدەرىنىڭ وزىق اسكەري تەحنيكاسىنا توتەپ بەرە الار ما ەدى؟.. البەتتە جوق. شىن مانىندە، قاراباقتا ارمەنيا عانا جەڭىلگەن جوق. سونىمەن تەڭ رەسەي قارۋى دا جەڭىلدى...

ەندى ويلانىپ وتىرمىن. ءدال وسىنداي تەمىر تابىتتاردىڭ بىزدە قانشاسى ساپتا تۇر. سوڭعى اسكەري تۇجىرىمدامانى شولىپ شىقتىق...

«ءبىز 30 جىل بويى ۆانداليزممەن بەت-بەت قالدىق»

گانيرا پاشاەۆا، مىللەت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:

- مەن دە كەزىندە تەلەجۋرناليستيكا سالاسىندا قىزمەت ەتتىم. بوسنيا سوعىسى ۋاقىتىندا بوسنيا ليدەرى، تاۋەلسىز بوسنيا مەن گەرتسەگوۆينانىڭ العاشقى پرەزيدەنتى بولعان اليا يزەتبەكوۆيچتىڭ ءبىر ءسوزى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ول: «سوعىسقا دەيىن دۇشپاندارىمىز بەن دوستارىمىز بار ەدى. قازىر سوعىس. دۇشپاندارىمىز قارسىمىزدا تۇر. ال دوستارىمىز قايدا؟»، - دەپ ەدى. «سوعىستا دۇشپانداردىڭ جاساعان زۇلىمدىعىنان دا اۋىر دۇنيە – دوستاردىڭ ۇنسىزدىگى، ارەكەتسىزدىگى»، - دەيدى ول. بۇل ماسەلەدە ءبىز باقىتتىمىز. 44 كۇندىك وتان سوعىسى كەزىندە ءبىز بۇكىل باۋىرلاس ەلدەردەن  قولداۋ كۇتكەندە، سىزدەر: «ءبىز وسىندامىز»، - دەپ كەلدىڭىزدەر. وسىندا بولدىڭىزدار. ءوز ولكەلەرىڭىزدە، ءوز ەلدەرىڭىزدە ءوز ءال-ارەكەتتەرىڭىزگە قاراي ءبىزدىڭ جانايقايىمىزدى، ءبىزدىڭ شىندىعىمىزدى بۇكىل دۇنيە جۇرتىنا جەتكىزۋگە قولعابىس ەتتىڭىزدەر. سىزدەر ازەربايجاننىڭ ءۇنى بولدىڭىزدار.

ءيا، باۋىرلاس ەلدەر وسىنداي قيىن كەزەڭدە ءبىر-ءبىرىنىڭ جانىنا تابىلۋى زاڭدىلىق دەرسىز. مەن: «جوق، ءسىز ادىلەتتىڭ جانىنان تابىلدىڭىز»، - دەر ەدىم. بۇل وتە ماڭىزدى. سەبەبى، 30 جىل بويى 1 ميلليون ادام ءوز ۇيلەرىنە، ءوز جەرلەرىنە بارا الماي ءجۇردى. ولاردىڭ ارقايسىسى ءوز شاڭىراقتارىنا قاشان بارامىن دەگەن ارمانمەن ءجۇردى. قازىر سوعىس ءبىتتى. جەرىمىز قايتتى. الايدا، باسقىنشى ەل جاڭاعى 1 ميلليون ادامنىڭ ءۇي-جايىن تاس-تالقان ەتىپ كەتتى. ەڭ سوراقىسى اتا-بابالارىنىڭ مازارىنا دەيىن قيراتىپ، تەگىستەپ كەتتى. ەندى اتا-اناسىنىڭ بەيتىنە بارىپ دۇعا جاساۋدى 30 جىل كۇتكەن جۇرت سول اتا-اناسىنىڭ بەيىتىن تابالماي قالدى. بۇل ۆانداليزم ەمەي نە؟

بالا دەمەي، جاس دەمەي، قوجالىدا قىرعىن سالدى. 1 ميلليون ادامدى ءوز ۇيلەرىنىڭ قۋىپ شىعىپ، بوسىتىپ جىبەردى. ول دا تۇسىنىكتى. ال ەندى قابىردى قيراتۋ – بۇل ادامدىققا ءتان بە؟ كىم بولسىن، قانداي ەتنيكانىڭ، قانداي ءدىننىڭ وكىلى بولسا دا، قابىردى قيراتۋ – ادامدىققا ءتان بە؟ مىنە، ءبىز 30 جىل بويى وسىنداي ۆانداليزممەن بەت-بەت قالدىق. 30 جىل بۇكىل دۇنيە جۇزىنەن ادىلەت كۇتتىك. 30 جىل حالىقارالىق ۇيىمداردان كومەك كۇتتىك. ءبىز ارتىق دۇنيە سۇراعان جوقپىز. سول حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وزدەرى قابىلداپ بەرگەن قارارلاردىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتتىك. الايدا ول الىپ كۇشتەر ارەكەتسىزدىك تانىتتى. حالىقارالىق ۇيىمدار قوزعالمادى. كەز كەلگەن ولكەنىڭ، ول قازاقستان بولسىن، وزبەكستان بولسىن، حاقى بار. ءوز تەرريتورياسىن حالىقارالىق ۇيىمدار شەڭبەرىندە قورعاۋعا، ال ودان ەش ناتيجە بولماسا، اسكەر ارقىلى قورعاۋعا قۇقى بار. ءبىز دە، ءوز قۇقىمىزدى ءوزىمىز قورعاۋعا ارەكەت ەتكەندە، حالىقارالىق ۇيىمدارعا حابار جەتكىزىپ: «ءبىزدىڭ ادىلەتتى قۇقىمىزدى قورعاۋدا ءبىزدىڭ جانىمىزدان تابىلىڭدار»، - دەدىك. الايدا، ءبىزدىڭ ءۇنىمىزدى ەستىگەن ەل كوپ بولعانىمەن، جانىمىزدان تابىلعانى از بولدى. ءبىر ادام 30 جىل ءوز ۇيىنە ورالا الماسا – بۇل قاسىرەت.

ەلچين گافارلى، تۇركسوي-داعى ازەربايجان وكىلى:

- شۋشا – ازەربايجاننىڭ مادەني استاناسى. 30 جىل ارمەنيا وككۋپاتسياسىندا بولعان. بىلتىر ازەربايجان اسكەرى باسقىنشىلاردان ازات ەتتى. بۇل جەردەگى كوپتەگەن تاريحي جادىگەرلەر وسى وتىز جىلدا قاستاندىقپەن جويىلعان، قيراتىلعان. تەك قانا شۋشا ەمەس، ونىڭ ايلاناسىنداعى فيزۋلي، جابرايل سەكىلدى قالالاردا دا تاريحي-مادەني نىساندار قيراتىلعان. مىسالى، فيزۋلي دەگەن قالانى كوردىڭىزدەر. بىردە-ءبىر ءبۇتىن عيمارات قالماعان. تەك قالانىڭ اتاۋى تۇر دەمەسەڭىز، قازىر بۇل ايماقتاردا ادام تۇرۋى مۇمكىن ەمەس. مەكتەپتەر، مۇراجايلار، كىتاپحانالار، مەشىتتەر مەن تەاترلاردىڭ توز-توزى شىققان. بۇل توپىراقتاردىڭ ازات ەتىلگەنىنە 8-9 ايدىڭ ءجۇزى بولدى. الايدا، ءبىز بۇل جاققا قازىر ازاماتتاردى قونىستاندىرا المايمىز. ويتكەنى، قونىستاندىراتىن ورىن دا جوق. قازىر ءبىز بارلىق الەۋمەتتىك نىسانداردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، مينالاردان تازارتۋ سەكىلدى جۇمىستاردى جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

تۇركسوي 2023 جىلدى تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى ەتىپ جاريالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. دەمەك، 2023 جىلى مۇندا كوپتەگەن مادەني-رۋحاني ءىس-شارالار وتكىزىلەتىن بولادى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

الماتى-باكۋ-شۋشا

Abai.kz