بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 5799 0 پىكىر 29 ماۋسىم, 2012 ساعات 13:46

و سۋتي پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي ۆ ينتەرنەتە

ينتەرنەت-اكتيۆيزم ستال ودنوي يز سامىح وبسۋجداەمىح تەم پوسلەدنەگو ۆرەمەني. «ارابسكايا ۆەسنا»، روسسيسكيە پروتەستى، بوربا پروتيۆ SOPA - ۆسە ەتو ستالو جيۆىمي سۆيدەتەلستۆامي وگرومنوگو ۆليانيا ينتەرنەتا نا پوليتيچەسكۋيۋ جيزن. بەسسپورنو، ينتەرنەت پرەدوستاۆلياەت نەۆيداننىە ۆوزموجنوستي دليا راسپروسترانەنيا ينفورماتسي، كوورديناتسي سوۆمەستنىح دەيستۆي ي كونتروليا ناد دەيستۆيامي پراۆيتەلستۆ، نو دەيستۆيتەلنو لي ون ياۆلياەتسيا پو-ناستوياششەمۋ ۋنيۆەرسالنىم سرەدستۆوم گراجدانسكوي ساموورگانيزاتسي ي پوليتيچەسكوي بوربى؟ نە ۋۆەليچيۆاەت لي وتكرىتوست ينتەرنەتا رەپرەسسيۆنىە ۆوزموجنوستي گوسۋدارستۆا؟ نە موجەت لي ينتەرنەت ستات ينسترۋمەنتوم مانيپۋليروۆانيا وبششەستۆەننىم منەنيەم ۆ رۋكاح گوسۋدارستۆا ي ۆلادەلتسەۆ سەتەۆىح سەرۆيسوۆ؟

ينتەرنەت-اكتيۆيزم ستال ودنوي يز سامىح وبسۋجداەمىح تەم پوسلەدنەگو ۆرەمەني. «ارابسكايا ۆەسنا»، روسسيسكيە پروتەستى، بوربا پروتيۆ SOPA - ۆسە ەتو ستالو جيۆىمي سۆيدەتەلستۆامي وگرومنوگو ۆليانيا ينتەرنەتا نا پوليتيچەسكۋيۋ جيزن. بەسسپورنو، ينتەرنەت پرەدوستاۆلياەت نەۆيداننىە ۆوزموجنوستي دليا راسپروسترانەنيا ينفورماتسي، كوورديناتسي سوۆمەستنىح دەيستۆي ي كونتروليا ناد دەيستۆيامي پراۆيتەلستۆ، نو دەيستۆيتەلنو لي ون ياۆلياەتسيا پو-ناستوياششەمۋ ۋنيۆەرسالنىم سرەدستۆوم گراجدانسكوي ساموورگانيزاتسي ي پوليتيچەسكوي بوربى؟ نە ۋۆەليچيۆاەت لي وتكرىتوست ينتەرنەتا رەپرەسسيۆنىە ۆوزموجنوستي گوسۋدارستۆا؟ نە موجەت لي ينتەرنەت ستات ينسترۋمەنتوم مانيپۋليروۆانيا وبششەستۆەننىم منەنيەم ۆ رۋكاح گوسۋدارستۆا ي ۆلادەلتسەۆ سەتەۆىح سەرۆيسوۆ؟

بەرين شوكا (Berin Szoka) - ۆپەرۆىە: Cato Unbound. 2012. May 7 و سۋتي پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي ۆ ينتەرنەتە بەرين شوكا وبششەستۆەننايا اكتيۆنوست ۆ ينتەرنەتە چەرەز سوتسيالنىە سەتي، ناپريمەر Facebook ي Twitter, دوكازالا سۆويۋ دەەسپوسوبنوست. ينتەرنەت-اكتيۆيستى سىگرالي ۆاجنۋيۋ رول ۆ سۆەرجەني ديكتاتوروۆ ۆ ارابسكيح ستراناح، پوۆليالي نا رەشەنيە كونگرەسسا سشا وب وتكازە وت پرينياتيا زاكونا و بوربە س ونلاينوۆىم پيراتستۆوم (SOPA) ي ۆنەسلي سۆويۋ لەپتۋ ۆ يزبرانيە باراكا وبامى پرەزيدەنتوم - پريچەم ەتو ليش نەسكولكو يز منوجەستۆا پريمەروۆ. نو ۆ كاكوي ستەپەني يمەننو ينتەرنەت سدەلال ۆوزموجنىمي ەتي زناكوۆىە سوبىتيا؟ ناسكولكو ون بۋدەت ەففەكتيۆەن ۆ دالنەيشەم؟ ي كاك نام وپرەدەليت، رابوتاەت لي تاكايا اكتيۆنوست نا بلاگو وبششەستۆا، ا نە تولكو ساميح اكتيۆيستوۆ؟

«تەحنولوگي، - وستروۋمنو زامەتيل بريتانسكي ارحيتەكتور سەدريك پرايس، - ەتو وتۆەت، نو كاكوۆ بىل ۆوپروس؟» ەۆگەني موروزوۆ يسپولزۋەت ەتو گلۋبوكومىسلەننوە نابليۋدەنيە، كريتيكۋيا ۆ سۆوەي «يكونوبورچەسكوي» كنيگە «سەتەۆوە زابلۋجدەنيە: تەمنايا ستورونا سۆوبودى ۆ ينتەرنەتە»، ۆىشەدشەي ۆ 2010 گودۋ، «بەزدۋمنوە ۆوسحيششەنيە تەحنولوگيامي ۆ كاچەستۆە پاناتسەي». ون، نەسومنەننو، پراۆ ۆ توم، چتو سليشكوم منوگيە ستوروننيكي «سۆوبودى ۆ ينتەرنەتە» ۋبەجدەنى، بۋدتو ۆسەميرنايا پاۋتينا سپوسوبنا رەشيت ليۋبىە پروبلەمى. بىل بى مولوتوك، ا گۆوزدي ۆسەگدا نايدۋتسيا!

موروزوۆ وتۆەرگاەت «كيبەرۋتوپيزم» - پرەدستاۆلەنيە و توم، چتو سۋششەستۆوۆانيە ينتەرنەتا سامو پو سەبە نەپرەمەننو سدەلاەت «سوۆرەمەننىە اۆتوريتارنىە رەجيمى بولەە وتكرىتىمي، ينكليۋزيۆنىمي، دەتسەنتراليزوۆاننىمي ي پودۆەرجەننىمي دەموكراتيزاتسي». ون ۆىستۋپاەت زا «كيبەررەاليزم» - «بولەە „پريزەملەننىي" پودحود ك پوليتيكە ۆ تسيفروۆۋيۋ ەپوحۋ». نو پراۆ لي موروزوۆ ۆ سۆوەم سكەپتيچەسكوم وتنوشەني ك سەتەۆوي پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي؟

س نيم نەسومنەننو موجنو سوگلاسيتسيا ۆ توم، چتو، پوميمو ينتەرنەتا، ۆو ۆسەح ەتيح كونفليكتاح پريسۋتستۆوۆال ي رياد درۋگيح فاكتوروۆ، ي مى نە سموجەم پونيات، كاكۋيۋ رول سىگرالي سەتەۆىە اكتيۆيستى ۆ كاجدوي كونكرەتنوي سيتۋاتسي، ەسلي نە يزۋچيم ەتي فاكتورى - فاكتورى يستوريچەسكوگو، كۋلتۋرنوگو ي ەكونوميچەسكوگو پوريادكا. (ك پريمەرۋ، ۆ سوبىتياح ۆ تۋنيسە ي ەگيپتە، كاك ي ۆ حودە فرانتسۋزسكوي رەۆوليۋتسي، كليۋچەۆوە زناچەنيە يمەل روست تسەن نا حلەب.) كرومە توگو، ستوروننيكي ينتەرنەتوۆسكوي سۆوبودى نا زاپادە چاستو پەرەوتسەنيۆايۋت ۆليانيە تاكيح ينسترۋمەنتوۆ، كاك Twitter, ناپريمەر، ۆ يرانە، گدە چيسلو ليۋدەي، يمەيۋششيح سۆوبودنىي دوستۋپ ك تسيفروۆىم مەديا، وستاەتسيا نەبولشيم.

نەسومنەننو، ينتەرنەت نەلزيا سچيتات «پروپۋسكوم» ۆ دەموكراتيۋ. پودپيتاننىە ينتەرنەتوم رەۆوليۋتسي ۆ ەگيپتە، تۋنيسە ي يەمەنە ۋۆەنچاليس ۋسپەحوم، نو «زەلەنايا»، يلي «تۆيتتەروۆسكايا»، رەۆوليۋتسيا ۆ يرانە پوسلە سپورنىح ۆىبوروۆ 2009 گودا نە پريۆەلا ك وتسترانەنيۋ وت ۆلاستي پرەزيدەنتا ماحمۋدا احمادينەجادا. بلاگوداريا ۆسەميرنوي پاۋتينە جەستوكيە رەپرەسسي سيريسكوگو پرەزيدەنتا باشارا اسادا ستالي يزۆەستنى ۆسەمۋ سۆەتۋ، نو 46-لەتنيايا ۆلاستنايا مونوپوليا پارتي بااس ۆ سترانە نە زاكونچيلاس، پو كراينەي مەرە پوكا. نەپوكولەبيموي وستاەتسيا ي ۆلاست كومپارتي ۆ كيتاە.

وتچاستي، وتمەچاەت موروزوۆ، ەتو سۆيازانو س تەم، چتو پراۆياششيە رەجيمى ۆ تاكيح ستراناح، كاك يران يلي كيتاي، ۋسپەشنو يسپولزۋيۋت ينسترۋمەنتاري سوتسيالنىح سەتەي پروتيۆ ساميح ينتەرنەت-اكتيۆيستوۆ. يح ۆوزموجنوستي ۆ پلانە سلەجكي زا ديسسيدەنتامي پو سراۆنەنيۋ س دوينتەرنەتوۆسكوي ەپوحوي چرەزۆىچاينو راسشيريليس: ۆلاستي ۆنيماتەلنو نابليۋدايۋت زا اكتيۆنوستيۋ ۆ سوتسيالنىح سەتياح ي ۆىنۋجدايۋت ۋپراۆليايۋششيە يمي (ا تاكجە ەلەكتروننوي پوچتوي ي پويسكوۆىمي سيستەمامي) كومپاني پەرەداۆات يم نۋجنىە سۆەدەنيا. كرومە توگو، ۆ تاكيح ستراناح ليبەراليزمۋ پروتيۆوپوستاۆليايۋتسيا يدەي ناتسيوناليزما ي بوربى س ۆنەشنيم ۆمەشاتەلستۆوم ۆو ۆنۋترەننيە دەلا گوسۋدارستۆا. ۆ كاچەستۆە پريمەرا يزوششرەننوستي ەتوگو يدەولوگيچەسكوگو پروتيۆوستويانيا موجنو پريۆەستي تاكوي فاكت: سيريسكيە ۆلاستي پرەدستاۆليايۋت سۆويح وپپونەنتوۆ كاك پروتيۆنيكوۆ سۆەتسكوگو گوسۋدارستۆا ي ستوروننيكوۆ (يلي پو كراينەي مەرە ماريونەتوك) يسلامسكيح تەرروريستوۆ.

تو، چتو «فەيسبۋكوۆسكايا» رەۆوليۋتسيا ۆ ەگيپتە سپوسوبستۆوۆالا، پو كراينەي مەرە ۆ كراتكوسروچنوي پەرسپەكتيۆە، زامەنە سۆەتسكوگو (پۋست ي رەپرەسسيۆنوگو) رەجيما پراۆيتەلستۆوم، گدە پرەوبلادايۋت «براتيا-مۋسۋلمانە»، ليش پودچەركيۆاەت سپراۆەدليۆوست ۋتۆەرجدەني موروزوۆا: نەلزيا دۋمات، بۋدتو ۆسە، ك چەمۋ ني پريكوسنەتسيا ينتەرنەت، پرەۆراششاەتسيا ۆ «زولوتو» دەموكراتي ي پليۋراليزما. ناشا ۋبەجدەننوست ۆ توم، چتو ۆسە نارودى ميرا تولكو ي جاجدۋت «وسۆوبوجدەنيا»، سەگودنيا، ۆ رامكاح Internet Freedom Agenda, ۆىگلياديت ستول جە نايۆنوي ي ۋپروششەنچەسكوي، كاك ي ۆو ۆرەمەنا دجوردجا بۋشا-ملادشەگو، كوگدا انالوگيچنايا يدەيا پوبۋديلا ەگو سوۆەتنيكوۆ-نەوكونسەرۆاتوروۆ زانياتسيا «وسۆوبوجدەنيەم» يراكا - پود اككومپانەمەنت زاياۆلەني ۆرودە «مى تەپەر يمپەريا، ي سۆويمي رۋكامي فورميرۋەم رەالنوست».

نو موجەت بىت موروزوۆ پروستو پەسسيميست؟ ۆ پوسلەسلوۆي كو ۆتورومۋ يزدانيۋ «سەتەۆوگو زابلۋجدەنيا»، ناپيساننوم ۆ وكتيابرە 2011 گودا، ون وتۆەرگاەت يارلىك «كيبەرپەسسيميستا»، كوتورىي ناۆەشيۆايۋت ەمۋ كريتيكي، ي حاراكتەريزۋەت سۆوي ۋبەجدەنيا كاك «كيبەراگنوستيتسيزم» - «نەپرەكلوننىي وتكاز زانيمات ليۋبۋيۋ پوزيتسيۋ ۆ ۆوپروسە و توم، ياۆلياەتسيا لي ينتەرنەت ورۋديەم وسۆوبوجدەنيا يلي رەپرەسسي». ۆرياد لي كتو-تو ستانەت سپوريت س ەگو تەزيسوم و توم، چتو وتسەنيۆات دەيستۆيا سەتەۆىح پوليتيچەسكيح اكتيۆيستوۆ سلەدۋەت نە «تولكو س توچكي زرەنيا ەففەكتيۆنوستي ۆ دوستيجەني تسەلەي، كوتورىە وني پەرەد سوبوي ستاۆيات»، نو ي س توچكي زرەنيا «„ەكولوگيچەسكوگو" ۆوزدەيستۆيا نا پوروجدايۋششۋيۋ يح پوليتيچەسكۋيۋ كۋلتۋرۋ ۆ تسەلوم».

تە، كتو پريدەرجيۆاەتسيا، كاك ۆىرازيلسيا فيلوسوف توماس سوۋەلل، «وگرانيچەننوگو پرەدستاۆلەنيا» و ۆوزموجنوستياح سوۆەرشەنستۆوۆانيا چەلوۆەكا ي وبششەستۆا، نەسومنەننو ودوبريات نەپرياتيە موروزوۆىم «ۋتوپيچەسكوي سوتسيالنوي ينجەنەري - امبيتسيوزنىح، نەودنوزناچنىح ي زاچاستۋيۋ ۆو منوگوم ابستراكتنىح پوپىتوك پەرەدەلات مير ۆ سووتۆەتستۆي س كاكيم-ليبو گرانديوزنىم زامىسلوم». نو رابوتا موروزوۆا - ليش پەرۆىي شاگ ۆ رازرابوتكە كونتسەپتۋالنوي وسنوۆى «ينتەرنەت-رەاليزما». كاك وتمەچاەت ادام تيرەر ۆ رەتسەنزي نا «سەتەۆوە زابلۋجدەنيە»، پروبلەما زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتو موروزوۆ پوچتي نە ۆىسكازىۆاەتسيا و توم، كاك پريمەنيات ينتەرنەت-رەاليزم نا پراكتيكە. ەگو نورماتيۆنىە ۆىۆودى پو بولشەي چاستي وسنوۆىۆايۋتسيا نا وپيساتەلنىح پروگنوزاح ۆەروياتنىح پۋتەي بۋدۋششەگو رازۆيتيا پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي ۆ ينتەرنەتە. ا ۆەد پودوبنايا كونتسەپتۋالنايا وسنوۆا، پۋست ي نە يدەالنايا س پروگنوستيچەسكوي توچكي زرەنيا، نەوبحوديما، چتوبى وپرەدەليت، «رابوتاەت» لي سەتەۆايا اكتيۆنوست (ۆ نورماتيۆنوم پلانە).

ك سچاستيۋ، نام نە نۋجنو سوزداۆات ەتۋ وسنوۆۋ س نۋليا. فريدريح حايەك كاك-تو زامەتيل: «ليۋبوپىتنايا [تو ەست ودنوۆرەمەننو ۋنيكالنايا ي پروبۋجدايۋششايا پولەت مىسلي] زاداچا ەكونوميچەسكوي ناۋكي زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتوبى پوكازىۆات ليۋديام، كاك مالو وني زنايۋت و توم، چتو، پو يح منەنيۋ، يم پو سيلام سوزدات». ەتوت نەۋموليمىي سكەپسيس ۋجە ۋسپەل سوۆمەستيتسيا س پوليتولوگيەي، پوروديۆ ناۋچنۋيۋ شكولۋ «وبششەستۆەننوگو ۆىبورا» - نوبەلەۆسكي لاۋرەات دجەيمس بيۋكەنەن وستروۋمنو وحاراكتەريزوۆال ەە سۋت كاك «پوليتيكۋ بەز رومانتيكي».

ودين يز تەورەتيكوۆ شكولى وبششەستۆەننوگو ۆىبورا، مانسۋر ولسون، پرەدوستاۆيل نام پودحودياششۋيۋ توچكۋ وتسچەتا. ۆ سۆوەم فۋندامەنتالنوم ترۋدە «لوگيكا كوللەكتيۆنىح دەيستۆي»، ۆىشەدشەم ۆ 1965 گودۋ، ون پروتەستيروۆال كازالوس بى پروستۋيۋ گيپوتەزۋ: «ەسلي ۋ چلەنوۆ نەكوەي گرۋپپى ەست وبششيە ينتەرەسى يلي تسەل، ي ەسلي دوستيجەنيە ەتوي تسەلي يم ۆىگودنو، ينديۆيدى، ۆحودياششيە ۆ داننۋيۋ گرۋپپۋ، پري ۋسلوۆي، چتو وني دەيستۆۋيۋت راتسيونالنو ي ۆ سوبستۆەننىح ينتەرەساح، بۋدۋت سترەميتسيا وبەسپەچيت ەە رەاليزاتسيۋ».

نو ەسلي ەتو تاك، وبششەستۆەننايا اكتيۆنوست بىلا بى دەلوم ناستولكو لەگكيم، چتو ي نەوبحوديموستي ۆ نەي بى نە بىلو: ليۋبىە پروبلەمى، ۆ رەشەني كوتورىح مى زاينتەرەسوۆانى، ۋجە دولجنى بىت رەشەنى - يلي، پو كراينەي مەرە، ۆ ەتيح تسەلياح ۋجە دولجنى بىت سوزدانى وبششەستۆەننىە دۆيجەنيا، چيا سيلا بۋدەت پريامو پروپورتسيونالنا ۋروۆنيۋ وسوزنانيا پروبلەمى گراجدانامي. نو ۆ دەيستۆيتەلنوستي پوليتيچەسكي «رىنوك»، ەستەستۆەننو، نەسوۆەرشەنەن - وب ەتوم ۆام سكاجەت ليۋبوي سيريسكي وپپوزيتسيونەر يلي امەريكانسكي وبششەستۆەننىي دەياتەل. ۆ چەم جە پريچينا؟

رۋكوۆودستۆۋياس لوگيكوي ەكونوميچەسكوي ناۋكي، ولسون رازياسنيل گلاۆنۋيۋ پروبلەمۋ «كوللەكتيۆنىح دەيستۆي»: «ەسلي گرۋپپا نە مالوچيسلەننا، يلي ەسلي نە سۋششەستۆۋەت پرينۋديتەلنوگو ليبو ينوگو مەحانيزما، زاستاۆليايۋششەگو ينديۆيدوۆ دەيستۆوۆات ۆ وبششيح ينتەرەساح، راتسيونالنو مىسلياششيە، رۋكوۆودستۆۋيۋششيەسيا ليچنىمي ينتەرەسامي ليۋدي نە بۋدۋت چتو-ليبو پرەدپرينيمات رادي وبەسپەچەنيا وبششيح يلي گرۋپپوۆىح ينتەرەسوۆ».

چتو تاكوە وبششەستۆەننايا اكتيۆنوست، ەسلي نە پوپىتكا «زاستاۆيت ينديۆيدوۆ دەيستۆوۆات ۆ وبششيح ينتەرەساح»؟ ودناكو پروستوە وبەدينەنيە بولشوگو چيسلا ليۋدەي رادي كاكوي-تو تسەلي چاستو نە داەت رەزۋلتاتا. ۆى كوگدا-نيبۋد زادۋمىۆاليس، پوچەمۋ ۆ امەريكانسكوي پيششەۆوي پرومىشلەننوستي ۆمەستو ساحارا يسپولزۋەتسيا كۋكۋرۋزنايا پاتوكا س ۆىسوكيم سودەرجانيەم فرۋكتوزى؟ پريچينا ۆ توم، چتو گورستكا فەرمەروۆ، ۆىراششيۆايۋششيح كۋكۋرۋزۋ ۆو فلوريدە، ي سۆەكلوۆودوۆ سو سرەدنەگو زاپادا، چە پرويزۆودستۆو ەششە مەنەە ەففەكتيۆنو، «ۆزيالا ۆ زالوجنيكي» اگرارنۋيۋ پوليتيكۋ سترانى - ۆ رەزۋلتاتە يز-زا يمپورتنىح تاريفوۆ ۆنۋترەننيە تسەنى نا ساحار پرەۆىشايۋت تسەنى نا پاتوكۋ. پوۆىشەنيە تسەن نا ساحار ۆ پروشلوم گودۋ نا 3,86 ميللياردا دوللاروۆ لەگلو برەمەنەم پراكتيچەسكي نا ۆسەح امەريكانتسەۆ - پوچەمۋ جە مى داۆنو ۋجە نە سورگانيزوۆاليس، چتوبى پوكونچيت س ەتيم نەپريكرىتىم پريسۆوەنيەم سۆەرحدوحودوۆ؟ پريچينا ۆ توم، چتو منوگوچيسلەننىە گرۋپپى (ناپريمەر، ۆسەح پوترەبيتەلەي) سورگانيزوۆات كراينە ترۋدنو، ي نەمنوگوچيسلەننىە گرۋپپى ينتەرەسوۆ زاچاستۋيۋ «بيۋت» يح نا لوببيستسكوم فرونتە. تاكيم وبرازوم، وبششەستۆەننايا اكتيۆنوست نەرەدكو ۆووبششە نيكاك نە پروياۆلياەتسيا.

موجەت لي ينتەرنەت يسپراۆيت دەلو؟ ۆ ستاتە, وپۋبليكوۆاننوي ۆ 2003 گودۋ، ارتۋر لۋپيا ي گيزەلا سين، پوليتولوگي يز ميچيگانسكوگو ۋنيۆەرسيتەتا، ۆزيالي ۆ كاچەستۆە يسحودنوي پرەدپوسىلكي سلەدۋيۋششي تەزيس: «رازۆيتيە تەحنولوگي مەنياەت ۋستوياۆشيەسيا پرەدستاۆلەنيا و توم، چتو ليۋدي سپوسوبنى ۋزنات درۋگ و درۋگە». تەم سامىم وني ستاۆيات پود سومنەنيە نەكوتورىە يز كليۋچەۆىح گيپوتەز ولسونا. سامىي ۆاجنىي يح ۆىۆود زاكليۋچاەتسيا ۆ سلەدۋيۋششەم: «رازۆيتيە تەحنولوگي موجەت پريدات گرۋپپام، نەكوگدا پاراليزوۆاننىم سوبستۆەننوي منوگوچيسلەننوستيۋ، سپوسوبنوست دوبيۆاتسيا ۋسپەحا كوللەكتيۆنىمي ۋسيليامي». ۆ تو جە ۆرەميا وني پولاگايۋت، چتو اكتيۆنوست نەكوتورىح گرۋپپ يز-زا تسيفروۆىح تەحنولوگي موجەت ەششە بولشە زاترۋدنيتسيا. ستول نەودنوزناچنىي رەزۋلتات پوبۋديل اۆتوروۆ ك ۆىۆودۋ و نەوبحوديموستي دالنەيشەگو يزۋچەنيا پروبلەمى، چرەزۆىچاينو ناپومينايۋششەمۋ پريزىۆ موروزوۆا ك «كيبەررەاليزمۋ»: «ودنيم سلوۆوم، ناشي يسسلەدوۆانيا پوكازىۆايۋت، ناسكولكو ۆاجنو بولەە كونكرەتنوە وتنوشەنيە ك رولي كوممۋنيكاتسي ۆ تەورياح كوللەكتيۆنىح دەيستۆي. بەز تاكوي كونكرەتيكي ترۋدنو پونيات، ۆلياەت لي تەحنيچەسكي پروگرەسس، مەنيايۋششي ستيمۋلى ي ۆوزموجنوستي ۆ كوممۋنيكاتسيوننوي سفەرە، نا وبەدينەنيە ليۋدەي، ي ەسلي ۆلياەت، تو كاكيم وبرازوم».

پوەتومۋ ۆوزمەم نايبولەە وچەۆيدنىي كونكرەتنىي پريمەر: SOPA. پروتيۆنيكام اۆتورسكيح پراۆ ۋدالوس س زاۆيدنىم ۋسپەحوم يسپولزوۆات سوتسيالنىە سەتي دليا موبيليزاتسي وبششەستۆەننوستي پروتيۆ گرۋپپ ينتەرەسوۆ - وب ەتوم ناگليادنو سۆيدەتەلستۆۋەت داننىي گرافيك.

كاك ەتو پولۋچيلوس؟ ي پوچەمۋ وني سۋمەلي بلوكيروۆات SOPA, حوتيا پرەجدە تسەلىي رياد اكتوۆ، راسشيريايۋششيح سفەرۋ اۆتورسكيح پراۆ، ۋسپەشنو پرينيمالسيا؟

وچەۆيدنو، سوتسيالنىە مەديا پوزۆوليايۋت سنيزيت ورگانيزاتسيوننىە يزدەرجكي، وسوبەننو نا پريۆلەچەنيە نوۆىح چلەنوۆ ۆ ريادى دۆيجەنيا. نا درۋگوي، نە ستول وچەۆيدنىي فەنومەن ۋكازىۆايۋت لۋپيا ي سين: سوتسيالنىە مەديا پوۆىشايۋت «زامەتنوست»، تو ەست «سپوسوبنوست چلەنوۆ گرۋپپى وبراششات ۆنيمانيە نا دەيستۆيا درۋگ درۋگا». داجە ۆ 2003 گودۋ ەششە ترۋدنو بىلو ۋستانوۆيت، ۆىپولنيلي لي درۋزيا ۆاشۋ پروسبۋ پوۋچاستۆوۆات ۆ بوربە زا كاكوە-ليبو وبششەە دەلو. سەگودنيا، ودناكو، سوۆسەم نەترۋدنو پريزۆات يح «پودەليتسيا س درۋگيمي» ماتەريالامي، كوتورىە ۆى رازمەستيلي نا Facebook يلي Twitter - ي «زامەتيت»، پوسلەدوۆالي لي وني ەتومۋ پريزىۆۋ. كاك وتمەتيل نەداۆنو وبششەستۆەننىي دەياتەل پاتريك رۋففيني ۆ ينتەرۆيۋ National Public Radio, «مى داۆنو ۋجە پونيالي، چتو سامىي سەرەزنىي فاكتور، ۆليايۋششي نا حاراكتەر گولوسوۆانيا چەلوۆەكا - ەتو رەكومەنداتسيا درۋگا... ي تو، چتو ۆ پوتوكە نوۆوستەي نا Facebook ۆى موجەتە ۆيدەت، كاك ۆاش زناكومىي، كوتورومۋ ۆى دوۆەرياەتە، پرينيماەت ۋچاستيە ۆ پوليتيچەسكوي كامپاني، - ەتو فاكتور، كوتورىي ليۋبوي يز سەگودنياشنيح اكتيۆيستوۆ نە پرەمينەت زادەيستۆوۆات ۆ سۆويح تسەلياح».

لۋپيا ي سين پريشلي ك انالوگيچنومۋ ۆىۆودۋ: «رازۆيتيە تەحنولوگي پرەوبرازۋەت ۋسلوۆيا، ۆ كوتورىح دەيستۆيا وتدەلنىح ليۋدەي وستايۋتسيا پو سۋتي انونيمنىمي، ۆ سرەدۋ، گدە ليۋدي سپوسوبنى ترەبوۆات درۋگ وت درۋگا „وتچەتا" زا سۆوي دەيستۆيا». حوتيا ۋ ەتوگو ياۆلەنيا ەست ي وچەۆيدنايا وبراتنايا ستورونا (ونو وبلەگچاەت گوسۋدارستۆۋ سلەجكۋ زا اكتيۆيستامي), ونو يمەەت ۆاجنەيشەە زناچەنيە دليا پونيمانيا پريچين، پو كوتورىم سوتسيالنىە مەديا سپوسوبستۆۋيۋت وبششەستۆەننوي اكتيۆنوستي.

سوتسيالنىە مەديا پوزۆوليايۋت «پوستوياننو بومبارديروۆات» چلەنوۆ منوگوچيسلەننىح گرۋپپ - ناپريمەر، پولزوۆاتەلەي Twitter - «پروپاگانديستسكيمي ماتەريالامي و بلاگورودنىح تسەلياح توي يلي ينوي كامپاني»، سوزداۆايا «سوتسيالنوە داۆلەنيە، ۆ چەم-تو ناپومينايۋششەە تو، چتو ۆوزنيكاەت پري وبششەني چلەنوۆ گرۋپپى ليتسوم ك ليتسۋ». سامىي ەففەكتيۆنىي سپوسوب سىميتيروۆات تاكوە «ليچنوە داۆلەنيە» - زامەنا ۆاشەگو فوتو نا Facebook لوزۋنگوم «وستانوۆيم SOPA». يمەننو تاك منوگيە ي پوستۋپالي.

دجەرري بريتو، ەكسپەرت پو ينتەرنەتۋ يز تسەنترا Mercatus, راستسەنيۆاەت پروۆال SOPA كاك پريمەر سپوسوبنوستي ۆسەميرنوي پاۋتينى ستيمۋليروۆات ەففەكتيۆنىە كوللەكتيۆنىە دەيستۆيا ي ودنوۆرەمەننو پرەودولەۆات سۆيازاننۋيۋ س نيمي پروبلەمۋ ۆ سفەرە وبششەستۆەننوگو ۆىبورا: رەچ يدەت و «راتسيونالنوم نەۆەدەني» (بولشينستۆو يزبيراتەلەي نە جەلايۋت تراتيت ۆرەميا نا تو، چتوبى پودروبنو وزناكوميتسيا س ۆوپروسامي و سۋبسيدياح نا ساحار، چرەزمەرنوم رازراستاني اۆتورسكيح پراۆ ي در.). ۆ تو جە ۆرەميا ون ۋتۆەرجداەت: «نام ۆرياد لي چاستو پريدەتسيا ستالكيۆاتسيا س تاكيمي ۆسپلەسكامي وزابوچەننوستي وبششەستۆەننوستي. پريچينا س توم، چتو ۆوپروس و SOPA وبلادال ۋنيكالنىم نابوروم حاراكتەريستيك، پوزۆولياۆشيح ۆوسپولزوۆاتسيا لاتەنتنىم پوتەنتسيالوم ينتەرنەتا دليا پرەودولەنيا پروبلەمى راتسيونالنوگو نەۆەدەنيا ي ستيمۋليروۆانيا كوللەكتيۆنىح دەيستۆي منوگوچيسلەننىح گرۋپپ».

ۆ چاستنوستي، وتمەچاەت ون، كونفليكت ۆوكرۋگ SOPA ا) بىل پروست دليا پونيمانيا (پو كراينەي مەرە نا ۋروۆنە پوۆەرحنوستنىح، نو ەففەكتيۆنىح لوزۋنگوۆ تيپا «راسشيرەنيە اۆتورسكيح پراۆ راۆنوسيلنو تسەنزۋرە»); ب) پوزۆوليال سپلوتيت رازنورودنىە سيلى، پريۆەرجەننىە سۆوبودە سلوۆا; ي ۆ) بىل سۆيازان س كورپوراتيۆنىمي ينتەرەسامي، چتو سپوسوبستۆوۆالو ۋسيلەنيۋ اكتيۆنوستي «سنيزۋ». ۆسە ەتي زامەچانيا سپراۆەدليۆى. نو، كاك ي ۆ سلۋچاە س پروگنوزامي موروزوۆا وتنوسيتەلنو «تەمنوي ستورونى» پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي ۆ ينتەرنەتە، زدەس ترۋدنو سكازات، كاكوي سلوجيتسيا بالانس ۆ دالنەيشەم.

ينتەرنەت نەسومنەننو ۋسيليۆاەت ۆوزموجنوستي منوگوچيسلەننىح، نو رازنورودنىح گرۋپپ (ناپريمەر، ەگو پرەداننىح پولزوۆاتەلەي) پو ساموورگانيزاتسي ۆ بوربە سو سپلوچەننىمي، نو ۋزكيمي گرۋپپامي ينتەرەسوۆ. ۆ ۆاشينگتونە ليۋبوي، كتو پريچاستەن ك ۆوپروسام تەحنيچەسكوي پوليتيكي، پودتۆەرديت ۆام، چتو پروۆال SOPA زاستاۆيل كونگرەسس ۆەستي سەبيا وستوروجنەە، پو كراينەي مەرە ۆ سفەرە رەگۋليروۆانيا ينتەرنەتا، گدە وپاسەنيا وتۆەتنىح دەيستۆي سو ستورونى «تسيفروۆىح اكتيۆيستوۆ» نايبولەە سەرەزنى. ۆ تو جە ۆرەميا پالاتا پرەدستاۆيتەلەي تولكو چتو پرينيالا زاكون و كيبەربەزوپاسنوستي، ي توت فاكت، چتو نەكوتورىە اكتيۆيستى وكرەستيلي ەگو «سىنوم SOPA»، ەتومۋ نە پومەشال. زناچيت لي ەتو، چتو ينتەرنەت-اكتيۆنوست «دالا سبوي»؟ موجەت بىت، پوليتيكي ۋجە سكوررەكتيروۆالي سۆوي پودحودى، ي تەپەر دەلايۋت پو سۋتي تو جە، چتو ي سوبيراليس دەلات؟ ۆ كاكوي-تو ستەپەني دا. نو كۋدا وچەۆيدنەە درۋگوە: پوبەدا «سەتەۆىح اكتيۆيستوۆ» ناد SOPA زاستاۆيلا كونگرەسس تششاتەلنەە پودويتي ك رازرابوتكە زاكونا و كيبەربەزوپاسنوستي ي پريۆلەچ ك ەتومۋ پروتسەسسۋ نەزاۆيسيمىح ەكسپەرتوۆ. پروگرەسس ۆىگلياديت وسوبەننو زناچيمىم نا فونە پرەدپرينياتوي پروشلىم لەتوم پوپىتكي گلاۆنوگو ارحيتەكتورا SOPA كونگرەسسمەنا-رەسپۋبليكانتسا وت شتاتا تەحاس لامارا سميتا پروتاششيت چەرەز پارلامەنت اكت, پرەدپيسىۆايۋششي پروۆايدەرام شيروكوپولوسنوگو ينتەرنەتا سلەديت زا پولزوۆاتەليامي ي پەرەداۆات پولۋچەننۋيۋ ينفورماتسيۋ ۆلاستيام. ۆپروچەم، ليش ۆرەميا پوكاجەت، كتو ۆوزمەت ۆەرح ۆ ەتيح سپوراح.

نو داجە پوسلە ەتوگو وستانەتسيا نەياسنىم، يزۆلەچەم لي مى نۋجنىە ۋروكي يز توگو، چتو پرويزويدەت. گلاۆنىي تەزيس ەتوي ستاتي زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتو مى وبلاداەم ۆەسما وگرانيچەننىم اناليتيچەسكيم ينسترۋمەنتاريەم دليا پروگنوزيروۆانيا ۆەروياتنوستي نوۆىح ماسسوۆىح اكتسي پروتەستا ۆرودە تەح، چتو سوپروۆوجدالي بوربۋ س SOPA, ا تاكجە يح ەففەكتيۆنوستي. انالوگيچنىم وبرازوم، مى پلوحو پرەدستاۆلياەم، چتو نۋجنو دەلات دليا پوددەرجكي دەموكراتيزاتسي ۆ دولگوسروچنوي پەرسپەكتيۆە. دليا وتۆەتا نا «نورماتيۆنىە» ۆوپروسى موروزوۆا وتنوسيتەلنو سەتەۆوي اكتيۆنوستي ترەبۋيۋتسيا بولەە سوۆەرشەننىە ناۋچنىە مودەلي. وسنوۆوي دليا نيح موجەت پوسلۋجيت تەوريا وبششەستۆەننوگو ۆىبورا ۆ سوچەتاني س اناليزوم يستوريچەسكيح، كۋلتۋرنىح ي سوتسيالنىح فاكتوروۆ، كوتورىي سچيتاەت نەوبحوديمىم موروزوۆ.

چتوبى لۋچشە پونيات سۋت سەتەۆوي پوليتيچەسكوي اكتيۆنوستي - ي ناپراۆيت ەە نا بلاگيە تسەلي - نەوبحوديمو سدەلات چەتىرە زامەچانيا. ۆو-پەرۆىح، تە جە مەتودى ي ينسترۋمەنتى ينتەرنەت-اكتيۆنوستي، چتو يسپولزۋيۋتسيا دليا ۆليانيا نا گوسۋدارستۆو، يزمەنەنيا ەگو پوليتيكي ي سمەنى رەجيما، ەجەدنەۆنو پريمەنيايۋتسيا دليا پوددەرجكي تەح يلي ينىح كامپاني فيلانتروپيچەسكوگو، كۋلتۋرنوگو ي فيلوسوفسكوگو پوريادكا، ا تاكجە چتوبى «ديستسيپلينيروۆات» بيزنەس - وت ليۋبيموي كوفەيني نا ۋگلۋ دو گيگانتسكيح ترانسناتسيونالنىح كورپوراتسي. ەتي پريمەرى موگۋت دات نام بولشە ۋروكوۆ و سۋتي وبششەستۆەننوي اكتيۆنوستي، پوسكولكۋ وني بولەە راسپروسترانەنى ي پروستى، چەم رەۆوليۋتسي.

ۆو-ۆتورىح، گلاۆنوە ورۋديە ينتەرنەت-اكتيۆيستوۆ - نانەسەنيە رەپۋتاتسيوننوگو ۋششەربا سۆويم پروتيۆنيكام، بۋد تو ديكتاتورى، چي جەستوكوستي ستانوۆياتسيا دوستويانيەم گلاسنوستي چەرەز YouTube, كونگرەسسمەنى، وپاسايۋششيەسيا پروسلىت ستوروننيكامي تسەنزۋرى، يلي مەستنىە بيزنەسمەنى، جەلايۋششيە يزبەجات نەگاتيۆنىح وتزىۆوۆ ۆ بلوگاح ي نا Yelp. نو رەپۋتاتسيوننىي فاكتور ديستسيپلينيرۋەت ي سامي گرۋپپى اكتيۆيستوۆ - ەتو، كستاتي، موجەت سلۋجيت وتۆەتوم نا ودين يز ۆوپروسوۆ، سيلنەە ۆسەگو ترەۆوجاششيح موروزوۆا. ەكونوميستى داۆنو ۋجە يزۋچايۋت «رەپۋتاتسيوننىي رىنوك»، نو ۋ ناس دو سيح پور نەت پولنوگو پونيمانيا، كاك ەگو يزمەنيلو پوياۆلەنيە ينتەرنەتا. پروفەسسور-پراۆوۆەد ەريك گولدمان يز ۋنيۆەرسيتەتا سانتا-كلارى پرەدلاگاەت سۆوە ۆيدەنيە پروبلەمى ۆ رابوتە «رەگۋليروۆانيە رەپۋتاتسيوننوي ينفورماتسي» (Regulation of Reputational Information), ۆوشەدشەي ۆ سبورنيك ستاتەي، وپۋبليكوۆاننىي ۆ پروشلوم گودۋ TechFreedom پود نازۆانيەم «سلەدۋيۋششەە تسيفروۆوە دەسياتيلەتيە: ستاتي و بۋدۋششەم ينتەرنەتا» (ون سودەرجيت تاكجە ستاتيۋ موروزوۆا، گدە توت پودىتوجيۆاەت سۆوي ارگۋمەنتى). گلاۆنىي ۆىۆود گولدمانا زاكليۋچاەتسيا ۆ توم، چتو سەتەۆىە «رەپۋتاتسيوننىە» سيستەمى (ناپريمەر سايتى س وتزىۆامي پوترەبيتەلەي يلي رەيتينگي eBay) يگرايۋت رول «ۆسپوموگاتەلنوي نەۆيديموي رۋكي»، سودەيستۆۋيۋششەي «گلاۆنوي نەۆيديموي رۋكە» ليچنوي زاينتەرەسوۆاننوستي (پو ادامۋ سميتۋ), «پوموگايا پوترەبيتەليام پرينيمات پراۆيلنىە رەشەنيا و توم، ك كومۋ يز تورگوۆتسەۆ وبراتيتسيا». ەتا سيتۋاتسيا سۋششەستۆوۆالا ي ۆ دوينتەرنەتوۆسكۋيۋ ەپوحۋ، نو نا ونلاينوۆوم رەپۋتاتسيوننوم رىنكە ينفورماتسيا راسپروسترانياەتسيا نامنوگو بىسترەە ي س كۋدا مەنشيمي زاتراتامي. ۆ سۆويۋ وچەرەد، ەتي رەپۋتاتسيوننىە سيستەمى يسپىتىۆايۋت ۆليانيە «ترەتەي نەۆيديموي رۋكي» - ساموگو رەپۋتاتسيوننوگو رىنكا.

ۆ كونەچنوم يتوگە ەففەكتيۆنوست ينفورماتسيوننىح رىنكوۆ وپرەدەلياەتسيا ناليچيەم پريگودنىح ك يسپولزوۆانيۋ داننىح. تاك، زا سچەت نوۆوگو ونلاينوۆوگو ينفورماتسيوننوگو رەسۋرسا Smart Disclosure سامو پراۆيتەلستۆو موجەت پرەدوستاۆيت اكتيۆيستام پوچۆۋ دليا دەياتەلنوستي. كاك ۋتۆەرجداەت بريتو، سنيجەنيە ينفورماتسيوننىح يزدەرجەك سپوسوبستۆۋەت پرەودولەنيۋ «راتسيونالنوگو نەۆەدەنيا» ۋ يزبيراتەلەي. پريمەر س Google's Transparency Report (گدە سووبششاەتسيا، ناسكولكو چاستو ۆلاستي رازليچنىح ستران ترەبۋيۋت وت Google پەرەداچي داننىح و پولزوۆاتەلياح يلي سنياتيا تەح يلي ينىح ماتەريالوۆ) سۆيدەتەلستۆۋەت كاك و سپوسوبنوستي چاستنوي كومپاني وكازىۆات «رەپۋتاتسيوننوە داۆلەنيە» نا ۆلاستي، تاك ي و توم، چتو زا سچەت بولشەي وتكرىتوستي وتنوسيتەلنو سۆويح ۆزايمووتنوشەني س گوسۋدارستۆوم تاكايا كومپانيا موجەت ۋلۋچشيت سوبستۆەننۋيۋ رەپۋتاتسيۋ.

ۆ-ترەتيح، اكتيۆيستى، دەيستۆۋيۋششيە ۆ وسنوۆنوم نا رەپۋتاتسيوننوم رىنكە، ۋجە مەنيايۋت حاراكتەر وتنوشەني ينتەرنەت-كومپاني س پولزوۆاتەليامي. سامىم ناگليادنىم پريمەروم ستالا اكتسيا Facebook, زاپۋستيۆشەگو ۆ 2006 گودۋ News Feed - بەگۋششۋيۋ ستروكۋ س ينفورماتسيەي و توم، كاكيمي ماتەريالامي دەلياتسيا «فرەندى». پارادوكسالنو، نو فاكت - ليۋدي، ۆوزمۋتيۆشيەسيا تاكوي «سلەجكوي»، وبەدينياليس ۆ بوربە پروتيۆ ەتوگو نوۆشەستۆا چەرەز سام Facebook, پولزۋياس پوۆىشەنيەم «زامەتنوستي» سۆويح سووبششەني بلاگوداريا تومۋ جە News Feed. Facebook يسپراۆيل ەتۋ ي درۋگيە وشيبكي، سوزداۆ مەحانيزم دليا سبورا وتزىۆوۆ پولزوۆاتەلەي ي يح گولوسوۆانيا پو پوۆودۋ يزمەنەني ۆ پراۆيلاح سايتا. سترانيچكاFacebook Site Governance, «پونراۆيۆشاياسيا» دۆۋم ميلليونام پولزوۆاتەلەي، ۆوزموجنو پرەدستاۆلياەت سوبوي پۋست ي سكرومنىي، نو پەرۆىي شاگ ك ساموۋپراۆلەنيۋ ۆ سوتسيالنىح سەتياح، زا كوتوروە ۆىستۋپاەت رەبەككا ماككيننون ۆ سۆوەي نوۆويكنيگە «س سوگلاسيا „سەتەۆوگو نارودا": ۆسەميرنايا بوربا زا سۆوبودۋ ۆ ينتەرنەتە».

ۆ-چەتۆەرتىح، پوجالۋي نايبولەە ۆاجنايا پوليتيچەسكايا ديسكۋسسيا، ۆىتەكايۋششايا يز ەتوگو ۆوپروسا، كاساەتسيا وتۆەتستۆەننوستي ينتەرنەت-پوسرەدنيكوۆ. كاك سپراۆەدليۆو وتمەچاەت ماككيننون، ۆوزلوجەنيە نا «پوسرەدنيكوۆ... وتۆەتستۆەننوستي زا پوۆەدەنيە پولزوۆاتەلەي - ەتو پراۆوۆوي مەحانيزم، پوزۆوليايۋششي نەپودوتچەتنىم پراۆيتەلستۆام دەلەگيروۆات چاستنومۋ سەكتورۋ وسنوۆنىە فۋنكتسي ۆ وبلاستي تسەنزۋرى ي سلەجكي». كاكيمي بى بلاگورودنىمي تسەليامي - زاششيتوي دەتەي، اۆتورسكيح پراۆ، وبەسپەچەنيەم كيبەربەزوپاسنوستي ي پرەسلەدوۆانيەم زا كلەۆەتۋ - ونا ني وبوسنوۆىۆالاس، وتۆەتستۆەننوست پوسرەدنيكوۆ ۋسيليۆاەت ۆوزموجنوستي رەپرەسسيۆنىح رەجيموۆ ي ستيمۋليرۋەت كورپوراتسي ك تسەنزۋريروۆانيۋ كونتەنتا يلي وتكازۋ وت پرەدوستاۆلەنيا پولزوۆاتەليام وتكرىتىح فورۋموۆ دليا ۆىراجەنيا سۆويح ۆزگليادوۆ. تاك يلي يناچە، ۋ ۆلاستەي ەست ۆوزموجنوست سۆيازات پو رۋكام ي نوگام ينتەرنەت-اكتيۆيستوۆ. دليا پرەدوتۆراششەنيا پودوبنوي كوسۆەننوي «ارحيتەكتونيچەسكوي تسەنزۋرى» نەوبحوديمو لۋچشە پونيمات فۋنكتسيونيروۆانيە تسيفروۆىح مەديا.

ۆ كونەچنوم يتوگە پونيمانيە مەحانيزموۆ ينتەرنەت-اكتيۆنوستي موجەت پوموچ گوسۋدارستۆۋ ۆ ەگو پوپىتكاح مانيپۋلياتسي ينتەرنەتوم تەمي سامىمي پۋتيامي، چتو ۆىزىۆايۋت بەسپوكويستۆو موروزوۆا - توچنو تاك جە، كاك پونيمانيە مەحانيزموۆ وبششەستۆەننوگو ۆىبورا موجەت وبلەگچيت «پودسترويكۋ» ەلەكتورالنىح رەشەني ۆ پولزۋ دەيستۆۋيۋششيح ۆلاستەي. نو تو جە ساموە وتنوسيتسيا ك مەديتسينە ي منوگيم درۋگيم وتراسليام ناۋكي. دا، ينتەرنەت - نە ۋنيۆەرسالنوە ورۋديە دليا سوۆەرشەنستۆوۆانيا ناشەگو ميرا، نو چەم بولشە مى پونيماەم، كاك ون مەنياەت ناشي ۆزايمووتنوشەنيا، تەم بولشە ۋ ناس بۋدەت ۆوزموجنوستەي ناپراۆيت ەگو رازۆيتيە ۆ گۋمانيستيچەسكوم ناپراۆلەني.

http://inliberty.ru

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1562
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2253
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3516