بۇگىن تاۋەلسىزدىك كۇنى. بۇل ەڭ قادىرلى دە قاستەرلى مەرەكە. عاسىرلار بويى بابالار قانىمەن كەلگەن ەڭ قىمبات قازىنا. تاۋەلسىزدىكتى اتاپ وتۋگە قاتىستى ءتۇرلى پىكىرلەر بار. ءبىر توپ بۇل كۇندى «جەلتوقسان» جانە «جاڭاوزەن» وقيعاسىنا بايلانىستى قارالى كۇن ساناپ، مەرەكەلىك كەشتەرگە قارسى بولسا، ەكىنشى تاراپ كەرىسىنشە اتاپ ءوتۋ كەرەك دەگەن ويدا. وسى رەتتە وزگە ەلدەر ءوز تاۋەلسىزدىگىن قالاي اتاپ وتەتىنى قىزىق. 

ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ ءوتۋ تاجىريبەلەرى الۋان ءتۇرلى. تۇركيا 1991 جىلعا دەيىن الەم كارتاسىندا جالعىز تاۋەلسىز تۇركى ەلى بولىپ كەلدى. تۇركيادا تاۋەلسىزدىك كۇنى ەكى مەرەكەمەن تۇسپا-تۇس كەلەدى. 1923 جىلى، 29 قازاندا اتاتۇرىك تۇرىك رەسپۋبليكاسىن جاريالادى. بۇل تۇركيا ءۇشىن ەڭ ۇلى كۇننىڭ ءبىرى. رەسمي 29 قازان «رەسپۋبليكا كۇنى» دەپ اتالادى. تۇركيا وسمان يمپەريا ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ىدىراپ، باتىستىق ەلدەردىڭ وتارلاۋشى ارەكەتىنە قارسى قاندى سوعىستان كەيىن ءوز ازاتتىعىن ساقتاپ قالدى. بۇل كۇندى تۇرىكتەر ەرەكشە اتاپ وتەدى. ەل باسشىلارى اتالمىش كۇندى اتاتۇرىكتىڭ ماۆزولەيىنە بارۋدان باستايدى. ارتىنشا ءتۇرلى قويىلىمدار قويىلىپ، رەسمي اسكەري شەرۋ وتەدى. كەشكە وتشاشۋ بولىپ، حالىق كوشەگە شىعىپ تويلايدى.

تۇركيادا 23 ءساۋىر كۇنى دە تاۋەلسىزدىك كۇنى. ول كۇن رەسمي تۇردە «تۇركيانىڭ ۇلتتىق تاۋەلسىزدىك جانە بالالار كۇنى» دەپ اتالادى. سوندىقتان ول كۇندى اتاپ ءوتۋ بارىسىندا بالالارعا كوڭىل بولىنەدى. ءتىپتى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، پرەزيدەنت جانە پارلامەنت ءبىر كۇن ءوز ورىندارىن بالالارعا بەرەدى. مەكتەپ وقۋشىلارى سول كۇنى بالالاردى جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋعا قاتىستى زاڭداردى تالقىلاپ، كىشىگىرىم زاڭدارعا قول قويادى. بۇل «بولاشاق بالالار مەن جاستاردىڭ قولىندا» دەگەن ويمەن جاساقتالعان مەرەكە.

تاعى ءبىر باۋىرلاس ەل ازەربايجان ءوز تاۋەلسىزدىگىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. 1991 جىلى، 18 قازاندا ازەربايجاننىڭ تاۋەلسىزدىگى جاريالاندى. 2021 جىلى 12 قازاندا ازەربايجان دەپۋتاتتارى ارنايى زاڭ قابىلداپ، 18 قازاندى «ازەربايجان تاۋەلسىزدىگىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلگەن كۇنى» دەپ وزگەرتتى. وسىلايشا بۇل كۇن جاڭا اتاۋعا يە بولدى. وعان سەبەپكەر بولعان 2020 جىلدىڭ، 27 قىركۇيەگىندە باستالعان قاراباقتى باسقىنشى ارميان اسكەرىنەن ازات ەتۋ سوعىسىنداعى جەڭىس ەدى. بۇل كۇنى ازەربايجان حالقى تاۋەلسىزدىگىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. مەملەكەتتىك دەمالىس بەرىلىپ، باكۋدىڭ ورتالىق الاڭىندا اسكەري شەرۋ بولادى.

كورشىلەس وزبەكستان ءوز تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن 1 قىركۇيەكتە اتاپ وتەدى. 1991 جىلى، 31 تامىزدا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان بولاتىن، ال مەرەكەلىك تويلاۋ قىركۇيەكتىڭ العاشقى كۇنىندە وتەدى. بۇل كۇنى ەل باسشىسى جاڭا ونەركاسىپ كەشەندەرىن اشىپ، ماراپاتتاردى ۇلەستىرەدى. ال مەرەكەلىك تويلاۋ وتشاشۋمەن اياقتالدى.

تاۋەلسىزدىك كۇنىن تويلاۋ ۇعىمى اقش-تان كەلگەن. اقش 1776 جىلى، 4 شىلدەدە ۇلىبريتانيادان تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. ول تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسى دەپ اتالدى. وسى كۇننەن باستاپ اقش 4 شىلدەنى ەڭ باستى مەرەكەلىك كۇن ەتتى. تاۋەلسىزدىك كۇنىن اقش تۇرعىندارى و باستا تىم قارابايىر اتاپ وتكەن. 13 مارتە زەڭبىرەكتەن وق اتىپ، مەرەكەلىك كەشكى اس ىشەتىن. ال قازىرگى ۋاقىتتا بۇل ەڭ اۋقىمدى مەرەكەنىڭ بىرىنە اينالدى. حالىق ساياباقتا داستارحان جايىپ، اقش بويىنشا جاپپاي تۋ ىلىنەدى. ال ەڭ باستى اتريبۋت رەتىندە حالىقتى بىرىكتىرۋشى وتشاشۋدى ايتساق بولادى. ەڭ تاماشا وتشاشۋدى جاساۋ ءۇشىن كەي جاندار ءتىپتى، مەكسيكادان وتشاشۋ ساتىپ اكەلەدى.

وزگە دە مەملەكەتتەر ءوز تاۋەلسىزدىگىن دۇركىرەتىپ اتاپ وتەدى. تەك قازاقستان بيلىگى عانا ازىرگە قالا ورتالىعىنا كەلىپ، گۇل شوقتارىن قويىپ، ون مينۋت تاۋەلسىزدىكتى تويلاعان سىڭاي تانىتادى. ازىرگە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ ءوتۋى، جەتىم قىزدىڭ تويىنان دا جامان بولىپ تۇر...

كا مىرزا

Abai.kz