كەز-كەلگەن مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى – لوگيستيكا، تاسىمالداۋ. ەسى دۇرىس كەز-كەلگەن مەملەكەت وسىنى رەتتەسە، ەلدە حاوس بولماي، تۇراقتىلىق ورنايدى. ال، ونى وزگە مەملەكەتتەردىڭ قولىنا بەرگەن ەلدىڭ – ەكونوميكالىق، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە ۇلكەن نۇقسان كەلۋى مۇمكىن.

مەن مۇنى نەگە الىستان وراعىتىپ وتىرمىن؟ قازىرگى تاڭدا وتاندىق حالىقارالىق باعىتتا اۆتوكولىكپەن جۇك تاسىمالداۋشىلار وسى سالانى قولداۋدى، ياعني، جۇك تاسىمالداۋشى كولىكتەرگە الىناتىن ۋتيليزاتسيالىق الىم كوەففيتسيەنتىن ازايتىپ، العاشقى تىركەۋگە تولەنەتىن الىمدى الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتىپ، ماسەلە كوتەرىپ كەلە جاتقاندارىنا ءبىراز بولدى.

سەبەبى، اتالعان تاسىمالداۋشىلاردىڭ اۆتوپاركىنىڭ ەۋروپالىق ماركالى SCANIA, Mercedes, DAF, Volvo سەكىلدى ساپالى كولىكتەرمەن جاڭارماۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان فاكتورلاردىڭ ءبىرى – 1,6 ملن تەڭگەدەن 5,9 ملن تەڭگەگە دەيىن باراتىن ۋتيليزاتسيالىق الىم كوەففيتسيەنتتەرىنىڭ جوعارى بولۋى. وتاندىق تاۋار تاسىمالداۋشىلار نارىعىنىڭ وكىلدەرى – نەگىزىنەن اۆتوپاركى جاڭا شەتەلدىك تاۋار تاسىمالداۋشىلار تاراپىنان باسەكەلەستىكتىڭ ارتىپ كەلە جاتقاندىعىن، سول ارقىلى ءبىزدىڭ ىرگەمىزدەگى قىتايدان ەۋروپا ەلدەرىنە، ەۋرازيالىق وداق ەلدەرى مەن ورتا ازيا ەلدەرىنە جۇك تاسىمالداۋ پوزيتسياسىن نىعايتىپ كەلە جاتقاندىعىن ايتىپ دابىل قاعۋدا. ال ءبىز، ءوز ىرگەمىزدە تۇرعان نەسىبەمىزدى ساناۋلى وليگارحتاردىڭ مۇددەسىن قورعايمىز دەپ، قولدان بەرىپ كەلەمىز.

ءسوزىمىز قۇرعاق بولماس ءۇشىن، كىشكەنە تسيفرلار كەلتىرە كەتەيىك. وسىنداي جۇك تاسىمالداۋشى كولىكتەردىڭ سانى قازاقستاندا 7 مىڭ بولسا، رەسەيدە 34 مىڭ (بىزدەن 5 ەسە كوپ), پولشادا 247 مىڭ (بىزدەن 35 ەسە كوپ), تۇركيادا 69 مىڭ (بىزدەن 10 ەسە كوپ), ليتۆادا 38 مىڭ (بىزدەن 5,5 ەسە كوپ), ۋكراينادا 30 مىڭ (بىزدەن 4 ەسە كوپ), ەڭ اقىرى بەلورۋسسيادا 15 مىڭ (بىزدەن 2 ەسە كوپ). ەلىمىزدە اتالعان سالانىڭ قولداۋدان تىس قالۋىنىڭ سالدارىنان، ءبىزدىڭ وتاندىق تاسىمالداۋشىلاردىڭ حالىقارالىق تاسىمالداۋشىلار نارىعىنداعى ۇلەس سالماعى ايتارلىقتاي ءتۇسىپ كەتتى. اتاپ ايتار بولساق، بۇل ۇلەس 2017 جىلى 52% قۇراسا، 2018 جىلى 46%، 2019 جىلى 37%، 2020 جىلى نەبارى 31% پايىزدى قۇراعان.

ەڭ قىزىق جەرى، 2016 جىلى ۋتيليزاتسيالىق الىمدى ەنگىزگەننەن باستاپ، وتاندىق جۇك تاسىمالداۋشىلاردىڭ اۆتوپاركى بار بولعانى 800 اۆتوكولىككە جاڭارعان! جىلىنا نەبارى 160 كولىك قانا كىرگىزىلىپ وتىرعان! ەندى تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، حالىقارالىق جۇك تاسىمالى سالاسىن دامىتۋ ءۇشىن، وداقتاسىمىز بەلورۋسسيا مەن ىرگەمىزدەگى وزبەكستان جۇك كولىكتەرىنە ۋتيليزاتسيالىق الىمدى الىپ تاستادى. بۇل دەگەنىمىز – ءبىز ءوزىمىزدىڭ جۇك تاسىمالداۋشىلاردى قولدان تۇنشىقتىرىپ، وزگەلەرگە جول اشىپ بەرىپ وتىرمىز دەگەن ءسوز. دەمەك، سەنىڭ جۇگىڭدى تاسىمالداۋ باعاسىن ولار قالاي قويامىن دەسە دە، وزدەرى بىلەتىن بولادى.

وسى سالا وكىلدەرىنىڭ الاڭداۋشىلىعىنا بيىل، 10-شىلدەدە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ نازار اۋدارىپ، ۇكىمەتكە ءتيىستى تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن. الايدا، سودان بەرى باقانداي بەس اي وتسە دە، بۇل ماسەلە شەشىمىن تابار ەمەس. سوندا پرەزيدەنت تاپسىرماسىن سول ورىندالماعان كۇيى قالا بەرمەك پە؟

نۇراددين سادىقوۆ

Abai.kz