قازاقستان تاۋەلسىزدىكتى قالپىنا كەلتىرگەن كۇننەن باستاپ، كوپۆەكتورلى ساياسات ۇستانىپ كەلەدى. الايدا سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتتى تۋ ەتۋ قالىپتاسقان گەوساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى قيىنداي تۇسكەندەي. 

2014 جىلى رەسەي بارلىق حالىقارالىق شارتتى ورەسكەل بۇزىپ، ۋكراينا اۋماعىنا شابۋىل جاسادى. ول قىرىمدى كۇشپەن تارتىپ الدى جانە ۋكراينا شىعىسىندا سوعىس باستادى. «بۇل تمد ەلدەرى ءۇشىن ۇلكەن سيگنال بولدى»، - دەيدى ساراپشىلار. «بىرقاتار ەلدەر رەسەيدەن الشاقتاي باستادى، ال كەي ەلدەر ۋاقىت ۇتۋ ءۇشىن رەسەيمەن وداقتاستىق بايلانىسقا تۇسۋگە ءماجبۇر بولدى»، -دەيدى ماماندار.

2015 جىلى 1 قاڭتاردا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق رەسمي جۇمىسىن باستادى. وعان دەيىن «كەدەندىك وداق» رەتىندە جۇمىس ىستەگەن ەكونوميكالىق ۇيىم، ەندىگى تاڭدا ۇلكەن ەكونوميكالىق بىرلەستىككە اينالدى. اتالمىش وداقتا رەسەي پايدا كورىپ، وزگە ەلدەر زيان شەگۋدە. الايدا، سوعان قاراماستان وداقتان شىعۋعا نيەتتى ەمەس، سەبەبى ونىڭ سوڭى رەسەيدىڭ اگرەسسياسىنا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن. ساياسي تۇراقتىلىق پەن اۋماقتىق تۇتاستىقتى ەكونوميكالىق شىعىنعا ايىرباستاپ وتىر. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار دەسە بولادى.

جالپى قازاقستان ۋكرايناداعى قاقتىعىستان كەيىن پرورەسەيلىك باعىتقا اۋىسا باستادى. ونى جوعارىدا ايتقان ەكونوميكالىق وداقتان بولەك، ءتۇرلى ەكى ەل اراسىنداعى جوبالار دا دالەلدەپ تۇر. جالپى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءوزى ساياسيلانىپ بارادى. مىسالى بەلارۋس تاراپىنا سالىنعان سانكتسيانىڭ اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن مينسك «سانكتسيادان بىرلەسە شىعۋعا ءتيىسپىز»، دەپ باستاما كوتەرىپ كەلەدى. ال رەسەي مەن بەلارۋسقا سانكتسيا ولاردىڭ ساياسي قاتەلىكتەرىنىڭ سالدارىنان سالىنعان بولاتىن. وسىلايشا ماسكەۋ مەن مينسك ەكونوميكالىق وداقتاعى وزگە ەلدەردى ءوز ۇيىقتارىنا شاقىرىپ، الەمدىك گەوساياسي قاقتىعىستىڭ ىشىنە كىرگىزۋگە تىراشتانىپ الەك.

2020 جىلدان باستاپ رەسەي تاراپى قازاقستانعا ءوز قىسىمىن ارتتىردى. اتاپ ايتقاندا كرەمل ساياسي قىسىم رەتىندە «قازاقستاننىڭ جەرى تاريحي نەگىزدە رەسەيگە تيەسىلى» دەگەن وتىرىك فاكتىنى كوتەرىپ، شۋ شىعاردى. ەكى ەل اراسىندا سالقىندىق پايدا بولىپ، قازاقستان نوتا جولدادى.

2021 جىلى رەسەي باسقا ماسەلەنى كوتەردى. بۇل جولى كرەمل «قازاقستاندا ورىس تىلدىلەرگە قىسىم ارتتى» دەگەن وتىرىكتى كوپىرتىپ، تەلەارنالار مەن راديولار، گازەتتەر مەن سايتتار ارقىلى كۇشەيتىپ، اقورداعا قىسىمدى ارتتىردى. ءسىم رەسمي ماقالا جازىپ، «قازاقستاندا كسەنوفوبيا ارتتى» دەپ مالىمدەدى. اتالمىش قىسىمدار ءوز ناتيجەسىن بەرگەن سىڭايلى.

2021 جىلى قازاقستان رەسەيمەن ۇلكەن كەلىسىم جاسادى. ول سبەر پلاتفورماسىنا قاتىستى بولاتىن. كەلىسىم قۇنى 500 ملن دوللاردى قۇرايدى جانە بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. بۇل كەلىسىم ىسكە اسسا، قازاقستاننىڭ تسيفرلىق قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلۋى ابدەن مۇمكىن.

ارتىنشا قازاقستان بيلىگى اەس سالۋ ماسەلەسىن كوتەردى. ارينە، بۇل تۇرعىدان اەس-ءتى «روساتوم» سالۋى مۇمكىن دەگەن وي ايتىلۋدا. اتالمىش ويدى پرەزيدەنتتىڭ 11-12 اقپانداعى رەسەيگە جاساعان ساپارى بارىسىنداعى كەلىسىمى دە قۋاتتاي تۇسكەندەي. ناقتىلاپ ايتقاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى مەن «روساتوم» اتوم ەنەرگياسى مەملەكەتتىك كورپوراتسياسى (رەسەي فەدەراتسياسى) اراسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ سالاسىنداعى قادرلاردى دايارلاۋ جونىندەگى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم.

اتالمىش ساپار بارىسىندا رەسەي پرەزيدەنتى مەن قازاقستان پرەزيدەنتى اراسىندا بىرنەشە رەسەيلىك جوو-رىنىڭ فيليالدارىن قازاقستاندا اشۋ تۋرالى كەلىسىمدەر جاسالدى. رەسەيلىك جوو-لار بيىلدان باستاپ «بولاشاق» باعدارلاماسىنا كوپتەن ەنەتىنى دە ايتىلدى.

«قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسىندا قازاقستان ۇقشۇ اسكەرىنەن كومەك سۇرادى. رەسەي ەڭ كوپ اسكەرىن جىبەرگەن ەل بولدى جانە بۇل دا رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ىقپالى ارتاتىنىن اڭعارتسا كەرەك. رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى اقش پەن قازاقستان اراسىندا ۇيىمداستىرىلاتىن «دالا قىرانى» اسكەري جاتتىعۋى ەندى وتپەيتىنىن قۋانىشپەن جەتكىزگەن بولاتىن.

ساراپشىلار «قازاقستان رەسەيگە باعىت الدى جانە كوپۆەكتورلىق السىرەپ بارا جاتىر»، دەيدى. سانسىز ەكونوميكالىق جانە ءبىلىم سالاسىنداعى كەلىسىمدەر، «بايقوڭىر» عارىش ايلاعى، رەسەي اسكەري بازالارى مەن «ورىس الەمى» اتتى يدەولوگيالىق جوبالارى راسىمەن رەسەيدىڭ ىقپالى ارتقانىن بىلدىرسە كەرەك.

كا مىرزا

Abai.kz