ديپلوماتيالىق ەمەس دەەسكالاتسيا داۋى

تورتكۇل دۇنيە دۇرلىگىپ جاتىر: «ءبىر-ەكى كۇننىڭ ىشىندە رەسەي ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشپاق» دەگەن اقپارات شارتاراپتى شارلاپ كەتتى. جانە دە ول بولجامدى ايتىپ جاتقان بەلگىسىز نە بەدەلسىز بىرەۋلەر ەمەس، اقش پەن ۇلىبريتانيا سەكىلدى دەرجاۆالاردىڭ باسشىلارى! ال ەندى سەنبەي كور جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت قانا كەسەتىن بۇل دۋالى اۋىزدارعا!

بۇل جايىنداعى اقپاراتقا الەۋمەت قانىق بولار. حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ قاباعى قاتۋلى كەزدە اتى وشكىر سوعىس تا بولا قويماس. بىراق «بۇكىل الەمدى شۋلاتقان وسى باستالماعان سوعىستا كىم جەڭدى»، وسى ناۋقاننىڭ تۇپكىلىكتى بەنەفيتسيارى كىم بوپ شىقتى، سونى ساراپتاپ كورەيىك.

بىرىنشىدەن، ول، ءسوز جوق، اقش.

ترامپ بيلىكتەن كەتكەلى اق ءۇيدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارى كۇرت وزگەرگەنى بەلگىلى. سولتۇستىك كورەيانىڭ ديكتاتورى كيم چەن ىنمەن اۋىز جالاسىپ، ونى يادرولىق قارۋ جاساۋ رايىنان قايتارۋعا تىرىسىپ-اق، باققان ترامپتىڭ ءدۇدامال دوكترينالارى ونىڭ ديپلوماتياسىنىڭ ەڭ جارقىن كورىنىستەرى ەدى. ونىسى بولمادى، كارىس جىگىت كونبەدى. كورشىلەس مەكسيكامەن شەكارانى دۋالمەن قورشاپ تاستاۋ يدەياسى دا شيكى بوپ شىقتى. اۋعانستانعا قاتىستى ۇستانىمى دا ەكىتالاي ناتيجە بەردى.

بايدەن بولسا، حالىقارالىق الاڭدا وزگەشە ساياسات ۇستانا باستادى. عالامدىق كليمات وزگەرۋىنە قارسى كۇرەس سەكىلدى الەمدىك پروبلەمالارعا اقش قايتا ورالدى. ددسۇ جانە ناتو سياقتى ورتاق ۇيىمداردى جانداندىرۋعا ات سالىسا باستادى. بۇل قادامدار، سونىڭ ىشىندە، ۆاشينگتوننىڭ حالىقارالىق اسكەري داۋ-دامايلاردى شەشۋ ىسىندەگى ليدەرلىك ءرولىن بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرىپ، ودان سايىن نىقتاي تۇسۋگە ءوز سەپتىگىن تيگىزدى. «وسى پروبلەمالار قالاي شەشىلەدى ەكەن؟» دەگەن الەم جۇرتشىلىعى اقش-تىڭ اۋزىنا قاراپ قالدى. سىرتقى الاڭدا بەدەلىنىڭ وسىلايشا ءوسۋى بايدەننىڭ ىشكى ساياساتتاعى رەيتينگىنە دە وڭ اسەر ەتىپ جاتىر.

ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى جانجال الەمدىك دەڭگەيدەگى پروبلەماعا اينالعانى بەلگىلى. ترەندتەگى بۇل ماسەلەدە اقش ءوز ۇپايىن عانا تۇگەندەپ قويعان جوق، رەسەيدىڭ باستى باسەكەلەسى رەتىندە وزىنە عانا تيەسىلى ورنىن تاعى دا بەلگىلەپ قويدى.

ەكىنشىدەن، اقش-تىڭ ناتو-عا قايتا ورالۋىنا قۋانعان «ۇجىمدىق باتىس» تا بۇل قاقتىعىستىڭ يميدجدىك جەمىسىن كورىپ قالدى. سودان بولار، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا باسشىلارى بىتىمگەرشىلىك ىسىنە بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتتى. ءتىپتى وزدەرى سانكتسيا جاريالاعان رەسەيدىڭ پرەزيدەنتىمەن جەكە كەزدەسۋ ءۇشىن ات ارىتىپ، ماسكەۋگە دە بارىپ قايتتى. ىلگەرى باسقان اياعى كەيىن كەتكەن مينسك كەلىسىمدەرىن جانداندىرۋعا تىرىسىپ، «رەسەي سەكىلدى الپاۋىت مونستردى ءتاۋباسىن كەلتىرۋ ىسىنە ءبىز دە قاتىسا الامىز» دەگەندى ءوز ەلەكتوراتى مەن الەم جۇرتشىلىعىنا كورسەتىپ قالدى.

ۇشىنشىدەن، ناتو سەكىلدى ۇجىمدىق ۇيىم دا ءوزىنىڭ كەرەك ەكەنىن تاعى ءبىر تانىتىپ قويدى. ارينە، قازىرگى جاھاندانۋ جاعدايىندا، قاتاڭ حالىقارالىق ءتارتىپ بار كەزدە سوعىس سياقتى شەتىن جولدى تاڭداۋدىڭ ءوزى – نونسەنس. سوندىقتان قىرىمدى باسىپ العان رەسەيگە قاتىستى «ۇجىمدىق باتىستىڭ» كوزقاراسى وزگەرە قويماس. سوندىقتان كرەملدىڭ نەويمپەريالىق ساياساتىن تەجەۋ ءۇشىن ناتو سەكىلدى اسكەري-ساياسي ۇيىمنىڭ بولعانى دا ابزال، ايتپەسە، ايماقتىق شيەلىنىستەر عالامدىق سيپاتقا يە بولىپ كەتەدى. وسى كۇنگى تەكتىرەس كەزىندە ول ۇيىم دا ءوز ءرولىن اتقارىپ، قاجەتتىگىن تاعى دا تانىتىپ قويدى.

تورتىنشىدەن، وسىدان تۋرا 8 جىل بۇرىن، 2014 جىلى بالەنىڭ ءبارىن باستاعان رەسەيدىڭ دە ءوز ويى جۇزەگە اسقان سياقتى.

ونىڭ ءمانىسى مىنادا. ۋكرايناداعى رەۆوليۋتسيالىق احۋالدى، ياعني مايدان تۇسىنداعى ەل ىشىندەگى بيلىك ءۇشىن تالاستى پايدالانىپ، قىرىمدى، دونباسس پەن لۋگانسكىنى باسىپ الدى. ءسويتىپ، شارتتى تۇردە بولسا دا، ءوزى قالاعان تۇسقا شەكاراسىن جىلجىتىپ، ونى كارتادا بولماسا دا، سانادا بەكىتىپ قويدى. ءيا، بۇكىل الەم ول باسقىنشىلىعىنا قارسى شىعۋدا. بىراق، شىنىن ايتۋ كەرەك، «ۇجىمدىق باتىس» ۋكرايناعا ءوز جەرىن قايتارىپ بەرۋ ىسىندە تىم دايەكسىز، تىم تەگەۋرىنسىز مىنەز قيمىلداۋدا. رەسەي بولسا، «سوعىستى باستاۋىمىز مۇمكىن» دەگەن سىبىس تاراتىپ، ەندىگى جەردە «سوعىس باستاماعاننىڭ ءوزىن» ءوزىنىڭ «پليۋسى» رەتىندە كورسەتىپ وتىر. مىنە، كۇنى كەشە ۋكراينامەن شەكاراعا شوعىرلاندىرعان 100 مىڭداي اسكەرىن كەرى قايتارىپ جاتىر. بۇل قادامدى «ۇجىمدىق باتىس» «وڭ» دە تانىپ، سوعان قولداۋ كورسەتەتىنى دە انىق. اقپاراتتىق، يميدجدىك جەڭىس ەمەي نە ەندى بۇل؟ ەڭ باستىسى – قىرىم، دونباسس پەن لۋگانسك جىرى ءبىراز ۋاقىتقا بولسا دا، وسى وقيعانىڭ تاساسىندا قالىپ قويادى.

ءيا، باتىس سانكتسيالارىنىڭ استىندا قالعان كرەملدىڭ جيعان-تەرگەنىنىڭ دەنى – سول باتىس جاقتا. سوندىقتان بۇگىندە ونىڭ ىشكەنى ءىرىڭ، جەگەنى جەلىم. الايدا ول سىر بەرمەيدى. كەرىسىنشە، وسىنداي داۋ-داماي كەزىندە ءبىر ساتكە بولسا دا، پيرر جەڭىسىنە جەتكەنىنە قۋانىپ قالادى.

بەسىنشىدەن، رەسەيدىڭ شوقپارى باسىندا ويناۋىنا جان-ءتانى قارسى ۋكراينانىڭ ءوزى دە ىشكى جانە سىرتقى ساياسي بونۋستارىن جيناپ جاتىر. ىشكى دەيتىن سەبەبىمىز، وبەكتيۆتى (سوعىس جاعدايى، الەمدىك داعدارىس، پاندەميالىق شەكتەۋلەر، وليگارحتاردىڭ قارسىلاسۋى) جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى زەلەنسكي تۇسىندا ەل ەكونوميكاسى وڭالا قويعان جوق. وسى ولقىلىقتاردى جەلەۋ دە جالاۋ ەتىپ، وپپوزيتسيا دا كۇشكە ءمىنىپ، مايدان جەڭىمپازىنا سەس كورسەتۋدە. وسىنداي قىسىلتاياڭ جاعدايدا «سىرتقى قاۋىپ الدىندا تۇتاس ۇلت بوپ ۇيىسۋ» ۇرانى وزەكتى دە ومىرشەڭ بولىپ، بيلىككە دەگەن سىني كوزقاراستى ءبىرشاما جۇمسارتاتىنى ساياساتتانۋ تەورياسىنان بەلگىلى.

جوعارىدا اتالعان دەرجاۆالار باسشىلارىمەن تىكەلەي بايلانىس جاندانىپ، جۇزبە-ءجۇز ءارى تەرەزەسى تەڭ دەڭگەيدە كەزدەسىپ، ولاردىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، قارجىلاي جانە اسكەري قارۋ-جاراق كۇيىندە كومەككە قارىق بولىپ جاتقان زەلەنسكيدىڭ دە ابىروي-بەدەلى ارتۋدا.

بۇل – جەڭىمپازدار ءتىزىمى.

ال جەڭىلىپ جاتقاندار كىم؟

ول – وسىندايدا ناقتى ساياساتكەرلەردىڭ امبيتسيالارىنىڭ قۇربانى بولاتىن قاراپايىم حالىق قوي: ۋكراينى بولسىن، قىرىم تاتارى بولسىن، ورىسى بولسىن، - ءبارى! ەكى تۇيە ەمەس، بىرنەشە تۇيە سۇيكەنە قالسا، ورتاسىنداعى شىبىننىڭ نە جانى قالادى دەيسىز؟!

وكىنىشكە وراي، ساياسات پەن گەوساياسات زاڭدىلىقتارى سونداي!

ءتۇيىن. دۋالى اۋىزدار ايتقان داتالار، 15 جانە 16 اقپان كۇندەرى دە ءوتىپ كەتتى. سوعىس باستالعان جوق. بىراق ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى شيەلى ءتۇيىندى ەرتە مە، كەش پە، شەشۋ كەرەك! سول سەبەپتى ديپلوماتيالىق ەمەس دەەسكالاتسيا داۋى ءالى دە جالعاسا بەرمەك...

ءامىرجان قوسان

Abai.kz