قازىرگى كەزدە الەمنىڭ قىزۋ تالقىسىنا تۇسكەن تاقىرىپتاردىڭ قاتارىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.ۆ. ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا اشقان سوعىسى ەكەندىگى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ءار تاراپتىڭ ءوزىنىڭ ءۋاجى بار. ۆ.ۆ. پۋتين ۋكرايناعا دەگەن ىقپالىنان ايرىلىپ قالامىن دەپ، ناتو-نىڭ شىعىسقا قاراي ىلگەرلەۋىن سىلتاۋ ەتىپ باتىس ەلدەرىنە باراتىن «سولتۇستىك اعىندى» ۋىسىنان شىعارعىسى كەلمەي وتىر. ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆ. زەلەنسكي بولسا ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋدى ماقسات ەتۋدە. دەگەنمەن، رەسەي ۋكراينادان تولىق ايرىلىپ قالدى دەۋگە ابدەن بولادى. اقپارات قۇرالدارى ەكى ەلدىڭ شىعىنىن ەسەپتەپ، ۋكراينانىڭ بولاشاق دامۋى قالاي بولادى دەپ ەلەڭدەۋدە. اشق پەن باتىس ەلدەرى ءتۇرلى سانكتسيالاردى ۇيىمداستىرىپ، رەسەي ەكونوميكاسى مەن تۇتاستىعىن بۇزۋعا ۇمىتىلۋدا. دەسە دە سوعىس ءار ۋاقىتتا ءولىم مەن قاسىرەتكە الىپ كەلەتىنى ءسوزسىز.

وسى تۇرعىدا تۇركى الەمىنىڭ ىنتىماقتاستىعى نە بولماق؟ كەشەگى بۇۇ-نىڭ رەزوليۋتسياسىنا سايكەس تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنا (تمۇ) مۇشە ەلدەردىڭ اراسىندا تۇركيا قولدادى، قازاقستان مەن قىرعىزستان قالىس قالدى، ءازىربايجان، تۇرىكمەنستان جانە وزبەكستان داۋىس بەرگەن جوق. كەيبىر ساراپتىشىلار وسى جاعدايدا ەڭ اۋىر قازاقستانعا بولادى دەگەن بولجام جاساپ وتىر. سەبەبى ءبىز ەەو، كەدەندىك كەڭەسكە جانە ودكب-عا مۇشە بولىپ، رەسەيدىڭ ساياسي كوزقاراسىنىڭ ىعىنا تاۋەلدى بولىپ وتىرمىز. «قاڭتار قىرعىنى» كەزىندە ۆ.ۆ. ءپۋتيننىڭ ودكب اسكەرلەرىن جىبەرگەنى دە قازاقستان باسشىلارىن ءتىپتى وزىنە تاۋەلدى ەتتى. وسىعان قاراماستان قازاقستاننىڭ مەملەكەت باسشىسى ق-ج.ك. توقاەۆ جاعدايدان زيانسىز شىعۋ ماقساتىندا سوعىستى توقتاتۋعا بايلانىستى بارىن سالىپ وتىر. ءدال قازىرگى كەزدە قازاقستان ەەو، كەدەندىك كەڭەس پەن ودكب-دان شىعا المايدى، سەبەبى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى رەسەيگە تولىقتاي باعىنىشتى. وسىعان بايلانىستى باتىستىڭ سانكتسيالارى بىزگە دە سالىنۋى ابدەن مۇمكىن. ناتيجەدە، دوللاردىڭ قىمباتتالۋى سالدارىنان ەل ەكونوميكاسىنا وزىندىك قارا ءىزىن قالدىرادى. مۇمكىن بولاشاقتا، ساياسي جاعداي قالىپقا كەلگەن كەزدە ق-ج.ك. توقاەۆ اتالعان ۇيىمداردان شىعۋعا تالپىنىس جاسايتىن شىعار.

وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستان باسشىلارى «سەن تيمەسەڭ مەن تيمەيمىن» دەگەن ۇستانىمىن اشىق جاريالادى. قىرعىزستاننىڭ ساياسي جاعدايىنا بايلانىستى ول دا رەسەيدىڭ ىقپالىندا بولىپ تۇر. ءازىربايجان ءوز كەزەگىندە رەسەي ارمەنيانى تاعى ايداپ سالىپ، قاراباق ماسەلەسىن تۋىنداتۋى ىقتيمال دەگەن بولجامدى جاسىرماي وتىر. تۇركيا بولسا 75 پايىز رەسەيدىڭ گازى مەن مۇنايىنا تاۋەلدى. سول ءۇشىن ناقتى پوزيتسياسىن اشىپ جاريالاماي وتىر. وسى شىرماۋىقتانىپ كەتكەن ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايدا تمۇ-نا مۇشە ەلدەر ءوزارا ىنتىماقتاستىعىن شامامەن ەكى جىلعا توقتاۋى مۇمكىن. ارينە بۇل دۇرىس ەمەس، كەرىسىنشە قازىرگى كەزدە تمۇ-نا مۇشە ەلدەر تىعىز بايلانىستار ورناتىپ، تۇركيانىڭ رەسەيدىڭ گازى مەن مۇنايىنا تاۋەلدىلىكتەن شىعارۋ ماقساتىندا باكۋ-جەيحان-ترابزون مۇناي قۇبىرىن جانداندىرعانى ابزال. ول ءبىر جاعىنان ورتالىق ازياداعى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ەكونوميكاسىن جاقسارتا تۇسەدى دە رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق تورابىنان شىعۋىنا جاعداي جاسايدى. ەكىنشى جاعىنان تمۇ-مى ورتاق ينتەگراتسيالىق شەشىمدەردى جۇزەگە اسىرۋدا تاباندىلىق تانىتۋلارى قاجەت، ونىڭ ىشىندە كۇتتىرمەيتىن باستى ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا اسكەري ىنتىماقتاستىق پەن ناقتى ەكونوميكالىق شەشىمدەر جاتىر.

سەبەبى اقش پەن باتىس ەلدەرى رەسەيدىڭ ەكونوميكاسىن تاقىرعا وتىرعىزامىن دەگەن تۇستا، سوڭعىسى ءوز كەزەگىندە قىتاي مەن ءۇندىستان اراسىنداعى بايلانىستارىن نىعايتىپ، «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» مەن «جىبەك جولىن» شىعىسقا قاراي كۇشەيتۋى مۇمكىن. ول كەزدە قىتاي مەن رەسەيگە تاۋەلدى جاڭا نارىق پايدا بولادى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. قازاقستان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستان بولسا رەسەيگە تولىقتاي تاۋەلدى بولۋى ىقتيمال.

قازۇۋ-دىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتى تۇرىكسوي كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ت.ع.ك.، پروفەسسور م.ا. مىرزاحان ەگامبەرديەۆ

Abai.kz