قازاقستان دەموكراتيالىق نەگىزدەرگە سۇيەنگەن زايىرلى مەملەكەت. بۇل اتا زاڭىمىزدا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇر. كونستيتۋتسيانىڭ ءبىرىنشى بابى، ءبىرىنشى تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ال، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى ادام پەن ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ كورسەتىلگەن. بىزدە ۇستانعان دىنگە، جىنىسىنا، كوزقاراسىنا، سەنىمىنە، ۇلتى مەن تەگىنە، تىلىنە قاراي كەمسىتىلىپ، قىسىمعا ۇشىرامايدى.

ياعني زايىرلى ەلدە ءبارى دە وسىلاي بولۋعا ءتيىستى. كونتيتۋتسيالىق ءتارتىپ بار، قۇقىقتىق جۇيەسى ورنىققان، سوت بيلىگى بار ەلدە ءدىندى ۇستانىپ بولماسا ەش ءدىندى ۇستانباي ءومىر سۇرۋگە بولادى. بۇل اركىمنىڭ ءوز قۇقىعىنداعى دۇنيە. زايىرلى مەملەكەتىمىزدە ءبىلىم-عىلىم دىنگە تاۋەلسىز. مەملەكەت دىنگە، ءدىن مەملەكەت ىسىنە ارالاسپايدى، مەملەكەتتىك ءدىن جوق جانە ءدىن بارىنە ورتاق بولمايدى دەلىنگەن. بارلىق ءدىن وكىلدەرى زاڭ الدىندا تەڭ. ەلىمىزدە ءدىني سەنىم ءار ادامنىڭ جەكە باسىنا قاجەتتىلىك رەتىندە قاراستىرىلادى. تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ زايىرلىلىق ۇعىمىن بىلايشا تۇسىندىرەدى: «زايىرلى مەملەكەت پەن قوعام – ءبىزدىڭ تاريحي تاڭداۋىمىز. زايىرلىلىق اتەيستىك دەگەن ءسوز ەمەس. زايىرلى دەگەنىمىز- تولەرانتتى، وزىق ءارى اشىق قوعام دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىز ءداستۇرلى دىندەرگە قولداۋ بىلدىرەمىز، بىراق ەكسترەميزمگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىز»،- دەگەن ەدى.

ءبىز دىنارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىم اتا زاڭىمىزدان باستاۋ الادى دەپ انىق ايتا الامىز. ءدىن ماسەلەسى قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا كورىنىس تابادى. دىنارالىق تاتۋلىقتى ەلىمىز تەك ىشكى ساياساتتا عانا ەمەس، سىرتقى ساياسات تا دا جۇرگىزىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى، ءارتۇرلى مادەنيەت پەن دىندەردىڭ بىرەگەي ديالوگىن جۇرگىزىپ وتىرعانىن الەمدىك قاۋىمداستىقتار، بۇۇ، ەقىۇ، وركەنيەتتەر اليانسى، يۋنەسكو سەكىلدى جەتەكشى حالىقارالىق ۇيىمدار مويىندادى. الايدا، بۇل  جىلدار بويى ءدىني سوعىستار توقتاۋسىز ءجۇرىپ جاتقان الەمنەن قازاقستان وقشاۋ وتىر دەگەندى بىلدىرمەيدى. راديكالدانعان ءدىني باعىتتار XXI عاسىردىڭ ۋىتتى قارۋىنا اينالدى. اداسقان اعىمعا ەرىپ، جازىقسىز حالىقتى قىناداي قىرعان جاعداي كوپ. وسى تۇرعىدان العاندا تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ 2003 جىلى قولعا العان الەمدىك ءدىن كوشباسشىلارىن جيناپ، سەزد وتكىزۋ ءداستۇرى وڭ شەشىم بولدى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى – ءدىني كوشباسشىلارعا، ساياساتكەرلەرگە، حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدارعا دىنارالىق ديالوگ پەن ورنىقتى دامۋ پروبلەمالارىن تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بىرەگەي پلاتفورما.

سەزد ماقساتى، ول الەمدى تاتۋلىققا شىقارۋ، دىنارالىق بىرلىكتى ساقتاۋ، بەيبىتشىلىك ورناتۋ سياقتى ىزگى نيەتتەن تۋعان دەپ ايتا الامىز. ءدىن ماسەلەسى ۇنەمى كوڭىل ءبولۋدى تالاپ ەتەتىن، كۇرمەۋى كوپ كۇردەلى ماسەلە. سوندىقتان مۇنداي جيىندار پايداسىن بەرمەسە زيانىن تيگىزبەيتىنى انىق.

ەلوردادا ءار ءۇش جىل سايىن بولاتىن باسقوسۋ بىلتىر پاندەمياعا بايلانىستى كەيىنگە شەگەرىلگەن بولاتىن. ءدىنباسىلاردىڭ VII سەزى بيىل قىركۇيەك ايىندا وتەدى دەپ جوسپارلانۋدا. قازىرگىدەي الاساپىران مۇددەلەر شايقاسى بولىپ جاتقان زاماندا ەلىمىزگە تەك تاتۋلىق پەن بەيبىتشىلىك كەرەك. وسى ماقساتتى العا قويعان سەزدىڭ وسى كۇنگە دەيىن قانشاۋى ءوتتى؟

2003 جىلى وتكەن ءى سەزدە  زورلىق-زومبىلىق پەن تەرروريزم ماسەلەسى كوتەرىلدى. 2006 جىلعى  قىركۇيەكتە وتكەن سەزدگە تۇڭعىش پرەزيدەنت توراعالىق ەتتى.

الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ  ءىىى سەزى  2009 جىلعى 1-2 شىلدەدە، IV سەزد – 2012 جىلى،V سەزد – 2015 جىلى 10-11 ماۋسىمدا، VI سەزد – 2018 جىلى 10-11 قازاندا نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءوتتى.

بيىلعى VII سەزدە پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدە ادامزاتتىڭ الەۋمەتتىك-رۋحاني دامۋىنداعى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ ءرولى تاقىرىبى قوزعالماق.

قازاقستان بيلىگى سىرتقى ساياساتتا ەمەس، ەلىمىزدىڭ  ىشكى دىنارالىق تاتۋلىعىن تۇراقتاندىرۋدا اۋقىمدى جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 130 ۇلت وكىلى مەن 18 كونفەسسيا تاتۋ-ءتاتتى ءومر ءسۇرىپ جاتىر. 2019 جىلعى ساۋالناما ناتيجەسى كورسەتكەندەي، جاۋاپ بەرگەندەردىڭ 76 پايىزى ءدىني احۋالدى "قولايلى", "تۇراقتى" دەپ سانايدى. دىنارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ازاماتتاردىڭ 89 %-دان استامى قولدايدى.

2020 جىلعى 1 ساۋىرگە رەسمي تىركەلگەن 18 كونفەسسيانىڭ 3816 ءدىني بىرلەستىگى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاسالعان. ونىڭ ىشىندە 2680 – يسلام، 342 – پراۆوسلاۆيە، 86 – كاتوليكتىك، 595 – پروتەستانتتىق، 60 – يەگوۆا كۋاگەرلەرى، 24 – نوۆواپوستول شىركەۋى، 11 – كريشنا ساناسى قوعامى، 7 – يۋدەيلىك، 6 – باحاي، 2 – بۋدديزم، 2 – سوڭعى كۇن اۋليەسى يسۋس حريستوس شىركەۋى (مورموندار), 1 – مۋنيتتەر.

مەملەكەت بويىنشا بارلىعى 3585 عيبادات عيماراتى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ ىشىندە 2678 مەشىت، 301 پراۆوسلاۆتىق حرام جانە 108 كاتوليك شىركەۋى، 406 پروتەستانتتىق قۇلشىلىق ءۇيى، يەگوۆا كۋاگەرلەرىنىڭ 57 قۇلشىلىق ءۇيى، نوۆواپوستول شىركەۋىنىڭ 24 قۇلشىلىق ءۇيى، 6 سيناگوگا، باحاي 2 قۇلشىلىق ءۇيى، 2 كريشنا ساناسى قوعامى قۇلشىلىق ءۇيى، 1 بۋددا حرامى بار.      رەسمي تۇردە 581 ميسسيونەر تىركەلگەن، ونىڭ 438 – شەتەل ازاماتتارى جانە 143 – قازاقستان ازاماتتارى ەكەن.

تىركەلگەن ءدىني قاتىناستار سۋبەكتىلەرىنىڭ ءبارى ءوز قىزمەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرادى، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ىسىنە، قوعامنىڭ دامۋىنا، مەملەكەتتىڭ نىعايۋىنا قىزمەت ەتەدى.

ەلىمىزدە 13 رۋحاني وقۋ ورنى جۇمىس ىستەيدى. وقۋشىلاردىڭ جالپى سانى 3381 ادام. ونىڭ ىشىندە 11 – يسلام باعىتى : "نۇر-مۇباراك" ۋنيۆەرسيتەتى، 5 مەدرەسە-كوللەدجى، 4 مەدرەسە، قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى جانىنداعى يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ يسلام ينستيتۋتى بار. 2 – حريستيان باعىتى بويىنشا:  الماتى پراۆوسلاۆيە رۋحاني سەمينارياسى جانە قاراعاندى قالاسىنداعى "ماريا-ماتەر شىركەۋى" اتتى ەپارحياارالىق جوعارى رۋحاني سەمينار ىستەيدى.

2020 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 258 ازامات شەتەلدىك تەولوگيالىق وقۋ ورىندارىندا وقۋدى جالعاستىرىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە 130 ادام  مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە وقىسا، 113 ادام  كۇماندى دەپ تانىلعان وقۋ ورىندارىندا وقىعان. رۋحاني ءبىلىم الۋ ءۇشىن سۇرانىس ەڭ جوعارى ەلدەر: ەگيپەت اراب رەسپۋبليكاسىندا 95 ادام، تۇركيادا 66 ادام، ساۋد ارابيا كورولدىگىندە 57 ادام، سونداي-اق يوردانيادا 17 ادام بولىپ وقىعان.

جاستاردىڭ ءدىني ءبىلىم الۋ ءۇشىن شەتەلگە كەتۋىن ازايتۋ ماقساتىندا قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاسالعان. اتاپ ايتقاندا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جىل سايىن "يسلامتانۋ", ء"دىنتانۋ" جانە "تەولوگيا" ماماندىقتارى بويىنشا ءبىلىم گرانتتارىن بولەدى. 2019 – 2020 وقۋ جىلىنا وسى ماماندىقتارعا 430 ءبىلىم گرانتى ءبولىندى.

624 نىسانعا ءدىني ادەبيەتكە ءدىنتانۋ ساراپتاماسى جۇرگىزىلدى، ونىڭ 14-ءى – تەرىس قورىتىندى الدى، 507-ءسى – وڭ، 45 ماتەريال – ءدىني مازمۇندا ەمەس، 58-ءى – شەت تىلىندە بولعان.

ارينە، ءدىني احۋال ۇنەمى مەملەكەتتىڭ نازارىندا بولسا دا دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار وزدەرىنىڭ ارام پيعىلدارىن ىسكە اسىرىپ كەتىپ جاتادى. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ كومەگىمەن ءدىني ساۋاتى ناشار ادامداردى الداپ قۇرىعىنا تۇسىرەدى. سوندىقتان ۋاكىلەتتى ورگاندار زاڭ رۇحسات ەتكەن ءداستۇرلى ءدىندى ناسيحاتتايتىن سايتتاردى، باسىلىمدار مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن پايدالانۋدى ۇسىنادى. سوعان قاراماستان، دەسترۋكتيۆتى باعىتتاعى يدەولوگيالىق توپتار ءوز ناسيحاتتارىن جالعاستىرۋعا تىرىسادى. سوندىقتان ەلدىڭ، ۇلتتىڭ، حالىقتىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جات اعىمداردان بارىنشا ساقتانۋ قاجەت. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ، سالت-ءداستۇر مەن ادەت-عۇرىپتارىمىزدى ۇلىقتاۋ ارقىلى دا، جاستاردى وڭ جولدان تايعان اعىمداردان قۇتقارىپ قالۋ جولىنداعى ءبىر ءتاسىل بولىپ تابىلادى. ەل بىرلىگi مەن مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە زيان كەلتiرەتىن ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە كەتىپ قالماۋ شارالارىنا بارشامىز اتسالىسۋىمىز قاجەت.

Abai.kz