قازاقستانداعى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك باستامالاردىڭ تاريحى تەرەڭدە. قازاق وتباسىندا تەڭدىكتى ۇستانعان حالىق. ەجەلدەن ايەل مەن ەردىڭ ءرولى تەڭ بولىنگەن ەدى. ايەل وشاقتىڭ يەسى، ەر وتاننىڭ يەسى دەپ سانالدى. الايدا ۋاقىت وزگەرىپ، قازاق ايەلدەرى ساياسات پەن قوعامدىق ىستەرگە دە ارالاسا باستادى.

تاۋەلسىزدىكتى قالپىنا كەلتىرگەننەن كەيىن، ساياساتقا ارالاسىپ، جوعارى مىنبەردەن ورىن العان ايەلدەر قاتارى كوبەيدى. ايەلدەر، انا مەن بالاعا قاتىستى العاشقى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار مەن جۇيەلى قۇجاتتار تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى قابىلداندى. كەيىنىرەك قازاقستان بۇۇ-نىڭ ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جانە قورعاۋ سالاسىنداعى باستامالارىنا قوسىلىپ، قولداۋ كورسەتتى.

2006-2016 جىلدارعا ارنالعان گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ وزىندىك ستراتەگيالارى بولدى، ولاردا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى بىردەي قاراستىرىلدى. 2014 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى الەۋمەتتىك دامۋ تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى، وندا ادامي كاپيتالدىڭ ساپاسى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ شەڭبەرىندە انانى، بالانى جانە وتباسىلاردىڭ وسال توپتارىن الەۋمەتتىك قولداۋ قاجەتتىلىگى جايلى كورسەتىلگەن بولاتىن. 2015 جىلى قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا قوسىلدى: وسى ماقساتتىڭ ءبىر باعىتى گەندەرلىك باعىت پەن مىندەتتەر اياسىندا ۇلتتىق بەيىمدەلۋگە قاتىستى ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

الدا جاڭا كەزەڭ – حالىقارالىق تۇراقتى دامۋ تەندەنتسيالارى، ۇلتتىق ستراتەگيالىق باسىمدىقتار جانە الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ جاڭا قاعيداتتارى بار گەندەرلىك ساياساتتى قۇرۋ تۇردى. 2016 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وتباسى جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسى وسىلايشا پايدا بولدى. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭناماسىندا، زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەردە، «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا، «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىندا جانە تاعى باسقا دا قۇجاتتاردا كورىنىس تابا باستادى.
وسىلايشا ارنايى تۇجىرىمداما جاسالدى. تۇجىرىمداما مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جۇيەسى تۋرالى قۇجات بولىپ تابىلادى جانە ەلىمىزدەگى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى تاسىلدەرىن كورسەتەدى. وتباسى كەز كەلگەن ەلدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ وبەكتىسى رەتىندە قاراستىرىلادى. سونىمەن بىرگە، گەندەرلىك تەڭدىك دەڭگەيى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ شارۋاشىلىق، ادامگەرشىلىك، تاربيەلىك جانە باسقا دا ماڭىزدى فۋنكتسيالاردى ورىنداۋداعى جاۋاپكەرشىلىگى، تەپە-تەڭدىگى جانە تيىمدىلىگى سوعۇرلىم جوعارى بولادى. تۇجىرىمدامادا سونداي-اق كەلەسى تەندەنتسيالار: اجىراسۋلار جانە نەكەسىز بالانىڭ تۋى، تولىق ەمەس وتباسىلار، ازاماتتىق نەكەلەر، اكەلەردىڭ بالا تاربيەسىنە ءالسىز قاتىسۋى جانە اليمەنت تولەۋ ماسەلەسى جانە زايىرلى مەملەكەت ءۇشىن قولايسىز داستۇرلەر (كۇشتەپ تۇرمىسقا بەرۋ، ەرتە نەكەگە تۇرۋ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق), ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ ۇرپاق ءسۇيۋ قيىندىعى، تۇسىك جاساتۋ جانە ت.ب اتاپ كورسەتىلدى.

گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا گەندەرلىك ءبىلىم ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ شىنايى تەڭدىگىنە قول جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن قوعام ساناسىندا نىعايتۋ ماقساتىندا ەلىمىزدەگى جەتەكشى باسپا جانە تەلەديدار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ، اعارتۋ جۇمىستارى بەلسەندى جۇرگىزىلۋدە. 2018 جىلى رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا وتباسى قۇندىلىقتارى مەن گەندەرلىك تەڭدىكتى ناسيحاتتاۋ بويىنشا 3,1 مىڭنان استام اقپاراتتىق-تالداۋ ماتەريالدارى جاريالاندى. ول جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى.

قازاقستان ازاپتاۋلار مەن زورلىق-زومبىلىققا، اسىرەسە ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى قىلمىستارعا مۇلدە توزبەۋشىلىك ساياساتىن بەرىك ۇستانادى. وسىعان بايلانىستى 2016 جىلعى قىركۇيەكتە بۇۇ-نىڭ ازاپتاۋلاردى بولدىرماۋ جونىندەگى كىشى كوميتەتى دەلەگاتسياسىنىڭ ساپارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ۇسىنىستاردىڭ كوپشىلىگى ۇلتتىق زاڭناماعا ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار، قازاقستان بۇۇ-نىڭ شارتتىق ورگاندارىمەن وسى ماسەلە بويىنشا بەلسەندى ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋدا. 2019 جىلى بۇۇ-نىڭ ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتى جويۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ 74-ءشى سەسسياسىندا 5-ءشى ۇلتتىق بايانداما قورعالدى، ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ ايقىن جەتىستىكتەرى اتاپ ءوتىلدى.

بۇل رەتتە مەملەكەت گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا قابىلداپ جاتقان شارالارعا قاراماستان، ەلىمىزدە گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ بىرقاتار شەكتەۋلەرگە تاپ بولۋدا. اتاپ ايتقاندا، ەرلەر مەن ايەلدەر ەڭبەگىنىڭ اراسىنداعى گەندەرلىك جالاقى ايىرماشىلىعىن ازايتۋ ماسەلەلەرى وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى. 2018 جىلى ايەلدەردىڭ جالاقىسى ەرلەردىڭ جالاقىسىنىڭ 65,8 پايىزىن قۇرادى. جالاقى تولەنبەيتىن ءۇي جانە رەپرودۋكتيۆتى جۇمىسقا تارتۋ ايەلدەر اراسىندا جوعارى بولىپ قالۋدا. ول ماسەلەنى دە رەتتەۋ زاڭ اياسىندا ىسكە اسۋدا.

قازاقستان انا مەن بالا قۇقىعى، گەندەرلىك ساياساتتى بەرىك ۇستانۋدى قۇپتايدى. سوندىقتان دا بۇۇ الدىنداعى مىندەتىن ءساتتى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. قازاقستانداعى گەندەرلىك ساياسات ارقاشان ساباقتاستىق پەن تەڭگەرىمدىلىك پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن. باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ ىرگەلى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ساياساتتا گەندەرلىك تەڭدىكتى نىعايتۋ ەلدى تۇراقتى دامۋدىڭ كەپىلدىكتەرىن قامتاماسىز ەتە الادى. سول ماقساتتى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاندا وبلىس اكىمدەرى، مينيسترلەر مەن دەپۋتاتتار جانە باسقا دا لاۋازىم يەلەرىنىڭ اراسىندا نازىك جاندىلاردىڭ سانى جەتەرلىك.

Abai.kz