«يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەيدى قازەكەڭ. اينالاسى ءبىر عاسىردان استام ۋاقىتتىڭ وزىندە الماتىدا دا تاريح تەگەرشىگى تالاي اينالدى عوي، نەسىن ايتاسىز. ۋاقىت تاس ەكەش تاستى دا توزدىرادى. ايتپەسە، ءبىر زاماندا وسى شاھاردىڭ تورىندە پايىمى بولەك، پاراساتى بيىك نەبىر جايساڭدار، يگى جاقسىلار دا ءجۇردى ەمەس پە؟! كەلەر كۇندى جارىق قىلعىسى كەلگەندەر دە، تۇنەك ەتكىسى كەلگەندەر دە كەشەگى داۋىل سوققان قىم-قۋىت كەزەڭدەردىڭ كۋاسى-ءدۇر. ۋاقىت ۋاتىپ، قۇمعا سىڭگەن تامشىداي جوعالعانى قانشاما؟.. حح عاسىردىڭ قىزىل تەررورىنان جاپا شەككەن اۋلەتتەردىڭ تاعدىرى قازاقتىڭ تاعدىرى عوي. سونىڭ ءبىرى، بىرەگەيى - بۇگىندە ەسىمىمەن الاتاۋدىڭ ۇلكەن شاتقالى، ايگىلى مۇز ايدىنى ءھام الماتىنىڭ دامىعان، ۇلكەن ءبىر اۋدانى اتالاتىن مەدەۋ پۇسىرمانۇلى اۋلەتىنىڭ تاعدىرى.

«يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەيدى قازەكەڭ. اينالاسى ءبىر عاسىردان استام ۋاقىتتىڭ وزىندە الماتىدا دا تاريح تەگەرشىگى تالاي اينالدى عوي، نەسىن ايتاسىز. ۋاقىت تاس ەكەش تاستى دا توزدىرادى. ايتپەسە، ءبىر زاماندا وسى شاھاردىڭ تورىندە پايىمى بولەك، پاراساتى بيىك نەبىر جايساڭدار، يگى جاقسىلار دا ءجۇردى ەمەس پە؟! كەلەر كۇندى جارىق قىلعىسى كەلگەندەر دە، تۇنەك ەتكىسى كەلگەندەر دە كەشەگى داۋىل سوققان قىم-قۋىت كەزەڭدەردىڭ كۋاسى-ءدۇر. ۋاقىت ۋاتىپ، قۇمعا سىڭگەن تامشىداي جوعالعانى قانشاما؟.. حح عاسىردىڭ قىزىل تەررورىنان جاپا شەككەن اۋلەتتەردىڭ تاعدىرى قازاقتىڭ تاعدىرى عوي. سونىڭ ءبىرى، بىرەگەيى - بۇگىندە ەسىمىمەن الاتاۋدىڭ ۇلكەن شاتقالى، ايگىلى مۇز ايدىنى ءھام الماتىنىڭ دامىعان، ۇلكەن ءبىر اۋدانى اتالاتىن مەدەۋ پۇسىرمانۇلى اۋلەتىنىڭ تاعدىرى.

اۋىلدا جۇرگەنىمىزدە ۇلكەندەردىڭ قولىنان «مەدەو» جازۋى بار تەمەكى قورابىن ىلەۋدە ءبىر كورىپ قالۋشى ەدىك. وسىدان 20 شاقتى جىل بۇرىن ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن تەمەكى قورابىنىڭ اتاۋى ءبىز ءۇشىن مۇلدە بەيمالىم بولاتىن. ۇلتتىق اتاۋلار تۇرماق، ۇلتتىڭ ءوزى جويىلىپ كەتە جازداعان قوعام بولعانىن وسى قوراپتاعى جازۋ اڭداتقانداي ەكەن-اۋ دەگەن ويعا قالامىز وسى كۇنى. «مەدەو» شىلىمىنىڭ قورابى ارقىلى الماتىدا تۇمسا، سۇلۋ شاتقالدىڭ بارىن بىلگەن ەدىك. مىنە، الاتاۋدىڭ سول نۋ بوكتەرگىسى ابايمەن زامانداس قازاق بايىنىڭ، باي بولعاندا شىق بەرمەس شىعايبايداي ەمەس، ەل-جۇرتىنا قالقان، شاھار جۇرتىنىڭ شىرايىن ويلاعان شاراپاتتى، شىن قايراتكەر بولعان تۇلعانىڭ ەن جايلاعان جايلاۋى بولعانىن ءبىلىپ جاتقانىمىز دا تاۋەلسىزدىكپەن جەتكەن وڭ وزگەرىستەرىمىز ەمەس پە!..

مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ زيراتى - الماتى ىرگەسىندەگى اششىبۇلاق اۋىلىندا

جۋىردا اتاقتى مەدەۋ باي جەرلەنگەن قورىمدى كورۋگە ارنايى باردىق. گازەتىمىزدىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى، جەر-سۋ اتتارى مەن تاريحىنا جەتىك، ارداگەر كارتوگراف مولديار سەرىكباەۆ، مەدەۋدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى باقىتجان نۇسىپبەكوۆ جانە ەكى جاقتى جيەنى بولىپ كەلەتىن نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ، ءفوتوتىلشىمىز سارسەنبەك قىزايبەكۇلى جانە وسى جولداردىڭ اۆتورى بار، ەرتەڭگىلىك قالا ورتالىعىنا اسىققان ءنوپىر كولىككە قارسى، شاھاردىڭ سولتۇستىك-باتىسىنا بەت الدىق. وسى ۋاقىتقا دەيىن تاۋداعى شاتقالدى جايلاعان مەدەۋ بايدىڭ قالانىڭ تومەنگى جاعىنا جەرلەنگەنىن تۇسىنبەي جۇرگەنمىن. ءبىز مىنگەن كولىكتەر تۇمسىعىن تىرەي توقتاعان الماتى وبلىسىنىڭ ىلە اۋدانىنداعى اششىبۇلاق اۋىلى ءبىر كەزدەرى مەدەۋ بايدىڭ قىس قىستايتىن قىستاۋى بولعان ەكەن. ايگىلى مەتسەنات وسىنداعى ءوزىنىڭ قىستاۋىندا جەرلەنگەن. سوعان قاراعاندا، قىس ماۋسىمىندا دۇنيەدەن وتسە كەرەك.

جولباسشىمىز باقىتجان مۇقانۇلى نۇسىپبەكوۆ مەدەۋدىڭ جاتقان جەرىن كورسەتكەنىندە، ءبىر كەزدەرى دۇنيەنى دۇبىرگە تولتىرىپ، مىڭداپ جىلقى ايداعان بايدىڭ زيراتى ەلەۋسىزدەۋ، ءتىپتى، قوراش كورىنگەنىن دە جاسىرمايمىز. دەگەنمەن، مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ 1908 جىلى 58 جاسىندا قايتىس بولعانىن ەسكە الساق، ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن مۇندا سول زامانعا ساي ساۋلەتتى قورىم بولعانىن بولجاۋعا بولادى. ونىڭ ءىزى دە جوق ەمەس. قورىمنىڭ دۋالمەن قورشالعانىن بۇگىندە ءمۇجىلىپ، توبە بولىپ قالعان ءۇيىندى سۇلباسىنان اڭعاراسىز.

مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ حالىققا، قالانىڭ دامۋىنا ىستەگەن قىزمەتىنە وراي، ونىڭ زيراتىن قايتا كوتەرۋ ءجايلى سۇراعانبىز. بۇل باعىتتا «مەدەۋ پۇسىرمانۇلى» قوعامدىق بىرلەستىگى جۇيەلى جۇمىس جاساپ جاتىر ەكەن. جالپى، مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ ۇرپاقتارى 2005 جىلى جينالىپ، باس قوسقان جيىندا قوعامدىق بىرلەستىك قۇرىلىپ، ونىڭ تورالقالىعىنا 10 ادام مۇشە بولىپ سايلانعان. اتالعان بىرلەستىك الدىمەن «مەدەۋ» مۇز ايدىنى كەشەنىندە مەدەۋ پۇسىرمانۇلى تۋرالى قىسقاشا مالىمەت جازىلعان مەموريالدى اقپاراتتىق تاقتا قويۋدى جوسپارلاپ وتىر. ونىڭ ءماتىنىن جازۋشى ناعاشىبەك قاپالبەكۇلى دايىنداپتى. سونداي-اق، مەدەۋدىڭ بەينەسى بەدەرلەنىپ سالىنباق. ۇرپاقتارى سونان كەيىن بارىپ، اششىبۇلاقتاعى زيراتتى رەستاۆراتسيالاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەندى قۇپ كورەدى.

«ءبىز بۇل رەتتە مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە ساۋال جولداعانبىز. وسى ساۋالعا بەرىلگەن جاۋاپ نەگىزىندە «مەدەۋ» مۇز ايدىنىنا، قالا اكىمدىگىنە، مەدەۋ اۋدانىنىڭ اكىمدىگىنە، ىلە الاتاۋى مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياباعىنا ءوتىنىشىمىزدى جولدايمىز. اتالعان مۇز ايدىنىنىڭ تاريحي اتاۋى انىق بولۋى ءۇشىن بۇل جەردىڭ ءبىر كەزدە مەدەۋ پۇسىرمانۇلى اۋلەتىنىڭ جايلاۋى بولعاندىعى، ونىڭ قالانى گۇلدەندىرۋگە، كوركەيتۋگە قوسقان ۇلەسى، مەتسەناتتىعى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇرۋى قاجەت. مەموريالدى تاقتاعا ۇزىندىعى مەن ەنى 3 مەتر كولەمىندە جەر تەلىمى بولىنسە بولدى. ال، مەموريالدى تاقتاعا قاجەت قارجىنى ۇرپاقتارى جيناماق. سونداي-اق، مەدەۋ ۇرپاقتارىنىڭ ىشىندە ەلىمىزدە جانە شەت ەلدە ءبىلىم الۋدى قالاعاندارى بولسا، ونى دا قارجىلاندىرۋ كوزدەلىپ وتىر. تاعدىر ءبىزدى ءار تاراپقا تارىداي شاشىپ جىبەرمەۋى ءۇشىن، ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى تانىپ، ءبىلىپ وتىرۋىمىز قاجەت. بۇل بىرلەستىك مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ قوعامدىق قايراتكەرلىگىن پاش ەتۋ ماقساتىندا قىزمەت اتقارادى»، - دەدى باقىتجان نۇسىپبەكوۆ.

ازىرگە مەدەۋدىڭ زيراتى بالاسى شاياحمەت ورناتقان تەمىر قورشاۋمەن قورشالىپ تۇر. ال، ءمارماردان جاسالعان بەلگىتاس 1983 جىلى مەدەۋدىڭ نەمەرەلەرى مەن جيەنشارلارى قانات مەدەۋوۆ، قادىرجان ايداربەكوۆ، سابىرجان ايداربەكوۆ، مۇحيت ايداربەكوۆ جانە باقىتجان نۇسىپبەكوۆتىڭ تىكەلەي مۇرىندىق بولۋىمەن قويىلعان.

باقىتجان اعامىز مەدەۋ پۇسىرمانۇلى اۋلەتىنىڭ قورىمى نەگىزىنەن ەكى جەردە، تاۋداعى جايلاۋدا جانە اششىبۇلاقتاعى قىستاۋدا بار ەكەندىگىن ايتتى. اششىبۇلاقتا مەدەۋ وتباسىنىڭ بەيىتى، ياعني، مەدەۋدىڭ ءۇش ايەلى (قىرمىزى، تاتىك(تاتىجان), ءاديشا) جانە ولاردان تاراعان ۇرپاقتارى جاتىر. ءتورتىنشى ايەلىنىڭ بەيىتى قاي جەردە ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. سونداي-اق، بۇل قورىمدا مەدەۋدىڭ ءىنىسى باتىربەك تە جەرلەنگەن. جالپى، مەدەۋ - ءۇش اعايىندى. اعاسىنىڭ اتى - كۇرتىباي، ءىنىسىنىڭ اتى - باتىربەك. ال، شەجىرەگە كەلسەك، شاپىراشتىدان ەمىل، ودان ەسقوجا، ەسقوجادان سارى، سارىدان بولاي تۋادى. بولايدان بورانعازى جانە شاقا تارايدى. بورانعازى اۋلەتىنەن تاراعان ۇرپاق قازىرگى الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىنىڭ قاراقاستەك اۋىلىندا تۇرادى. ال، شاقادان قۇل، قۇلدان پۇسىرمان مەن كۇزەمباي (كۇزەمبايدىڭ بەدەلباي، توقتامىس ەسىمدى بالالارى بولعان) تۋادى. پۇسىرماننان تۋعان مەدەۋدەن 12 ۇل، 8 قىز، 34 نەمەرە تاراعان ەكەن. مۇندا باتىربەكتىڭ ۇلى ءمۇشتايدىڭ زيراتى دا بار. مەدەۋدىڭ اتىن ۇلىقتاپ، ۇرپاقتارىنىڭ بەرەكە-بىرلىكتە بولۋىنا ءمۇشتاي باتىربەكۇلى كوزى تىرىسىندە كوپ ۇلەس قوسقان ەكەن. ول ق.ساتپاەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى قىزمەتىن اتقارعان. اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى بولىپ، عىلىمعا دا ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەن.

مەدەۋدىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارى ايگىلى اتالارىنىڭ قورىمىنىڭ قازىرگى احۋالىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. ويتكەنى، مۇندا سوڭعى جىلدارى كۇردتەر دە مارقۇم بولعان اعايىندارىن جەرلەي باستاعان.

«ارينە، ولار دا مۇسىلماندار. بىراق، ولاردىڭ جەرلەۋ ءراسىمى ءتىپتى باسقاشا. سوندىقتان، ءبىز اششىبۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمىنە شاعىمدانعانبىز. دەگەنمەن، اۋىل اكىمدىگى تاراپىنان بۇعان ەش توقتام سالىنعان جوق. ال، مەدەۋ ءوز زامانىندا قوعام قايراتكەرى، مەتسەنات بولعان تانىمال تۇلعا. سول سەبەپتى، ونىڭ قورىمىن وزگەلەردىڭ مازالاۋى دۇرىس ەمەس»، - دەيدى باقىتجان نۇسىپبەكۇلى.

كيە

جولباسشىمىزدىڭ تاعى ءبىرى - نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ ەكى جاقتى جيەنى بولىپ كەلەدى. مەدەۋدىڭ ءۇشىنشى ايەلى ءاديشادان ءساپيا دەگەن قىز تۋادى. ول وسى قىزدان تۋعان ءىلىمبايدىڭ بالاسى. ال، مەدەۋدىڭ بايبىشەسى قىرمىزىدان احمەتبەك دەگەن كەنجە بالاسى تۋادى. كەنجە ۇلدان نۇرسۇلتاننىڭ شەشەسى اجار تۋعان ەكەن. ياعني، اكەسى دە، ءوزى دە مەدەۋ اتاسىنا جيەن بولىپ كەلمەك. جيەن ايگىلى ناعاشىسى تۋرالى ءبىراز اڭگىمە تيەگىن اعىتتى.

مەدەۋ بايدىڭ بىزگە بەيمالىم كيەسى بولعاندىعى انىق. سەبەبى، ءبىر جىلدارى قورىمنىڭ قورشالعان دۋالى قۇلاماي تۇرعان كەزىندە الدەبىر باسشىلىق وكىلدەرى وسى اۋماقتى ەگىستىككە اينالدىرماق بولىپتى. سوندا بەيىتتى بۇزباق بولعان تراكتور بۇزىلىپ، ىستەن شىعىپ قالعانىندا ءبىر كۇرد ايەلى كەلىپ: «بۇل جەرگە تيمەڭدەر. مۇندا مەككەگە ءۇش مارتە قاجىلىق ساپار جاساعان، قالىڭ ەلگە شاراپاتى تيگەن ادام جاتىر» دەپتى. ءسويتىپ، مەدەۋ باي جەرلەنگەن قورىم ەگىستىككە اينالۋدان ءبىر امان قالعان ەكەن. وسىعان ۇقساس اڭىزعا بەرگىسىز وقيعا مەدەۋ ءوز قولىمەن وتىرعىزعان اعاشتارعا دا قاتىستى ورىن العان. بۇل تۋرالى كەيىنىرەك توقتالامىز.

نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ مەدەۋ بايدىڭ كەنجە ۇلى احمەتبەكتىڭ قولىندا وسكەندىگىن جەتكىزدى. «احمەتبەك اتامىز قورىمدى بەتالدى قوزعاۋعا بولمايتىنىن، ونىڭ مۇسىلمانشىلىققا جات ەكەنىن، ەگەر شىن نيەت بولسا، مال سويىپ، قۇران وقىتىپ بارىپ جاڭعىرتقان ءلازىم ەكەنىن ايتقان ەدى»، - دەيدى سۇلتەكەڭ.

كوشەگە تاس توسەتكىزىپ، مەكتەپ سالدىرعان

ول زاماندا الماتى ءشارىنىڭ «ۆەرنىي» اتانعانى بەلگىلى. مەدەۋ پۇسىرمانۇلى جەتىسۋدىڭ اعايىندى كۋزنەتسوۆتار، ي.عابدۋلۋاليەۆ، ن. پۋگاسوۆ، ا. يۋسۋپوۆ سىندى كوپەستەرىمەن ءوزارا قارىم-قاتىناس ورناتقان. ن.سەليۆانوۆ ءوزىنىڭ «قازاقستانداعى ورىستار» اتتى كىتابىنىڭ 103-بەتىندە «...كوپەستىڭ تۋعان ءۇيى سۋداعى وتكەلدەن الىس ەمەس ەدى. قازىر بۇل ورىندا ءجۇز جاساعان ەمەن مەن ۇلكەن ادەمى ءۇي تۇر» دەپ جازادى. بۇل ءۇيدى ءبىرىنشى دارەجەلى كوپەس ن.يا.پۋگاسوۆ 1887 جىلى سالدىرعان ەكەن. مۇندا ونىڭ ءۇي-جايى (ۋسادباسى) بولعان. قازىر بۇل ورىندا «پۋگاسوۆ» مەيرامحاناسى تۇر. ارينە، وتار ەلدىڭ كەدەي وتباسىنان شىقسا دا، جەتىسۋداعى وسىنداي ءىرى بۋرجۋازيامەن باسەكەلەسىپ، قالانىڭ گۇلدەنۋىنە ۇلەس قوسقان مەدەۋدىڭ وزگەشە تۇرپاتتى تۇلعا بولعاندىعىنا تاڭعالۋعا بولادى.

اجار احمەتبەكقىزى ءوز بالالارىنا مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ پەتەربورعا بارعانىن ايتقان بولاتىن. تاعى ءبىر دەرەكتەردە، مەدەۋ باي مەككەگە جاساعان قاجىلىق ساپارىنا پەتەربور ارقىلى بارعان دەسەدى. قالاي دەسەك تە، ونىڭ پەتەربور بارعانى راس.

مەدەۋ پۇسىرمانۇلى پەتەربورعا تەككە بارىپ-كەلمەي، ول جاقتان قىشتان قۇيىلعان تاستاردى الىپ كەلەدى. ارينە، پەتەربوردا بۇل ءوندىرىس دامىعان بولاتىن. مەدەۋ ءوزى سالعىزعان ۇيلەردەگى پەشتىڭ سىرتىن وسى تاستارمەن قاپتاتقىزعان كورىنەدى. سونداي-اق، قىشتان قۇيىلاتىن توسەنىشتەردى كوشەگە توسەۋ ارقىلى لاي-باتپاقتان قورعاۋعا بولاتىنىن ايتىپ، ونى ءىس جۇزىنە دە اسىرعان ەكەن. ونىڭ «كامەنسكوە پلاتادا» تاس توسەنىشتەردەن سالعىزعان جولىنىڭ جۇرناقتارى ساقتالعان.

سونداي-اق، ول «مەدەۋ» مۇز ايدىنىنا بارار جولداعى ەكولوگيالىق بەكەتتىڭ قاسىندا مەكتەپ سالعىزعان. 1896 جىلى ۆەرنىي ەرلەر گيمنازياسىندا 226 ادام وقىسا، سونىڭ iشiندە 22 قازاق بولعان ەكەن. قازاقتارعا ار­نا­لعان گيمنازيا جانىنان پانسيونات اشقان دا وسى مەدەۋ بولىس بولىپ تابىلادى.

قازىرگى مۇز ايدىنىنىڭ ورنىندا ول كەزدە مەدەۋدىڭ ون ەكى قانات اق ءۇيى تىگىلىپ تۇرادى ەكەن. ونىڭ تۇپكى اتاقونىسى قازىرگى الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىنداعى قاراقاستەك اۋىلى بولاتىن. اششىبۇلاققا قونىس اۋدارىپ، كەدەي بولسا دا ءوز ءىسىن باستاپ، بايىعان مەدەۋ ۇيىنە ورىستىڭ قارا لاپكەسىن ءىلىپ قويادى ەكەن. بۇل - قايدان شىققانىمدى ۇمىتپايىن دەگەنى. كەيبىر جاندار جاعدايىن ايتىپ، الدىنا كەلسە، ۇيىنەن شىعىپ، ىرگەسىندە كوسىلە جاتقان مالىنىڭ ورتاسىنا اپارىپ، «كوزىڭە تۇسكەنىن ال دا، ءىسىڭدى باستا» دەيدى. ۇرلىققا، ماسىلدىققا جانى قاس ادام بولعان. ەگەر الگى جان ەكىنشى مارتە كەلسە، بەتىن قايتارىپ تاستايدى. ءار جۇمادا ەل-جۇرتقا قۇدايى تاماق تاراتىپ وتىرعان. مەدەۋدىڭ جالشىلارى وتىراتىن اۋىلدى «قارا اۋىل» دەپ اتايتىن. بۇل جەر قازىر «قاراۋىل» اتالىپ كەتتى.

دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ اكەسى احمەت پەن مەدەۋ پۇسىرمانۇلى جاقسى قارىم-قاتىناستا بولعان. ويتكەنى، ەكەۋى دە ءوز ەڭبەكتەرىمەن ەل قاتارىنا قوسىلىپ، اۋقاتتى بولعان ادامدار.  ديمەكەڭنىڭ اكەسى بەلگىلى «قىزىل تاڭ» دۇكەنىندە ءىس باسقارۋشى بولىپ ەڭبەك ەتكەن. احمەت اقساقالدىڭ بالالارىمەن شاياحمەت، احمەتبەك، نۇسىپبەك باستاعان مەدەۋدىڭ بالالارى دا جاقسى ارالاساتىن. «دەگەنمەن، كەڭەس وكىمەتى بولعاندىقتان، ءبىز اتالارىمىزدىڭ دوستىعىن سىلتاۋراتىپ، ءار نارسەگە جۇگىرە بەرگەن جوقپىز. ول زامان مەن قازىرگى زاماندى سالىستىرۋعا بولمايدى. ول زاماندا بىزگە بايدىڭ تۇقىمدارى رەتىندە شىنتاق باتىراتىن. بىراق، د.قوناەۆتىڭ ارقاسىندا مەدەۋدىڭ ەسىمى اۋدانعا، مۇز ايدىنىنا بەرىلدى. مەدەۋدىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋعا العاش رەت ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعا - د.قوناەۆ. سونىمەن قاتار، مەدەۋدىڭ اتىن اۋدانعا بەرگىزۋگە ۇلەس قوسقانداردىڭ ءبىرى - سەرىك قۇرمانعاليەۆ. سەكەڭ سول كەزەڭدە فرۋنزە اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ەڭبەك ەتكەن بولاتىن»، - دەدى نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ.

مەدەۋ وتىرعىزعان باقتار

«مەدەۋ» مۇز ايدىنى سالىنعانعا دەيىن، بۇل جەردە اعاشتان قيىپ سالىنعان قاراپايىم مۇز ايدىنى بولىپتى. ويتكەنى، سۋ مول بولاتىن. بوگەت قۇرىلىسىنا بايلانىستى سۋ تارتىلىپ قالدى. كەڭەس وداعى كەزىندە مۇز ايدىنىن سالۋعا قولايلى ورىن ىزدەگەن ەكەن. سوندا، ماماندار وداقتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ىزدەگەن مەكەنىن الاتاۋدان تاۋىپتى.

كولپاكوۆسكيدىڭ كەزىندە مەدەۋ پۇسىرمانۇلى الماتىنى كوگالداندىرۋعا اۋقىمدى قارجى قۇيعان. ول زاماندا دا كوپەستەر، ءتۇرلى بايلار كوپ بولعان. بىراق، ورتالارىندا بوي كورسەتكەن جاس مىرزا بولسا-داعى كوپشىلىك بايلارعا قاراعاندا، ول كوگالداندىرۋ ماقساتىنا ارتىق اقشا بەرىپ وتىرىپتى. بۇل ونىڭ كولپاكوۆسكيمەن جاقىندىعىنا بايلانىستى بولۋى دا مۇمكىن.

حح عاسىر باستالعان ال­عاش­قى جىلداردا ۆەرنىيدا 27 مىڭ ادام تۇرىپتى. 1893 جىلى جۇرگiزiلگەن ساناق بويىنشا ۆەرنىيدا 1935 ءتۇتiن بولعان ەكەن. جانە شاھاردىڭ ەڭ باستى كوشەسi - قازiرگi دوستىق كوشە­سiنiڭ iزiمەن بولعان، ول كەزدە كول­پا­كوۆسكي كوشەسi اتالعان. وسى كوشەدەگi باقتار مەن تيان-شان شىرشالارى ءجا­نە قالا­­نىڭ بiرشاما بولiگi تiكە­لەي پۇسىرمانۇلىنىڭ يە­لiگiندە بول­عان. وزiنە قارا­عان اۋماقتا ول اعاش­تان قيىپ سالىن­عان بىرنەشە ءۇي­لەر تۇرعىزعان. ونىڭ باستاماسىمەن قالادا كوپتەگەن باۋ-باقتار ەگiلگەن. ماسەلەن، مەدەۋگە بارار جولدا قايىڭ توعايى، تەرiسبۇتاق، بەدەلباي وزەنi جانە باعاناشىل اۋماعىنداعى باقتار، بۇرىنعى «تۇركسiب» ساناتوريiنiڭ اياق جاعىنداعى ەمەن توعايى، ت.ب. جەرلەرگە توعايلار مەن باقتار ءوسiرiلدi. ياكي، مەدەۋ پۇسىرمانۇلى كوشپەلi ءومiر سالتىمەن بىرگە باعباندىقتى، باۋ-باقشا ەگۋدi, قۇرىلىستى، ساۋدا-ساتتىقتى ۇشتاستىرا بiلگەن ءوز زامانىنىڭ ايشىقتى تۇلعاسى. ۆەرنىي ۋەزiنiڭ №3 اۋىلىندا تۇرعان مەدەۋ­دiڭ تۋىسقان اعاسى بەدەلباي 15 گەكتارعا جۋىق جەرگە الما باعىن وتىرعىزىپ، وسiرسە، مەدەۋدiڭ ۇلى ايداربەك ءتۇرلi اعاش تۇقىمدارىنان ۇلكەن توعايلاردى وسiرۋگە اتسالىسقان ەكەن. ونىڭ كوبi بۇگiنگە دەيiن ساقتالعان، بiرازى 30-جىل­دارى وتالىپ كەتكەن.

1972 جىلى مەدەۋدiڭ ۇلى نۇسiپبەك مەدەۋ شاتقالىنا بارىپ قالادى. ءدال وسى ۋاقىتتا بۇل جەردەگi عيماراتتىڭ اتى «قازاقستاننىڭ ون جىلدىعى» اتالىپ تۇرعان بولاتىن (كەيiن بۇل عيمارات «مەدەۋ» دەمالىس ءۇيi اتاندى). نۇسiپبەك بارعان كەزدە بارلىق عيماراتتى بۇزىپ، سول ورىنعا «مەدەۋ» قوناق ءۇيiن سالماق بولىپ جاتادى. نۇسiپبەك سول مەزەتتە قۇرىلىسشىلاردىڭ اكەسi مەن اعالارى وتىرعىزىپ كەتكەن ادەمi تيان-شان شىرشا­لارىن قىرقىپ جاتقانىنا نارازىلىق تانىتىپ، قۇرى­لىستى باسقارىپ تۇرعان ۆ.ز.كاتسەۆ ەسiمدi باسشىعا بارادى. وعان شىرشالاردى ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋعا بولمايتىنىن، ونىڭ كيەسi بار ەكەنiن ايتادى. بiراق، كاتسەۆ قۇلاق اسپاي، جۇمىستى جالعاستىرا بەرەدi. بiر كەزدە شىرشانى بالتالاپ جاتقان جۇمىسشىنىڭ بالتاسى ۇشىپ كەتiپ، ونى ءولiمشi ەتiپ جارالايدى. كاتسەۆ وسى ساتتە جانىندا تۇرعان تراكتوردى پايدالانباق بولادى. الايدا، قۋاتتى تەحنيكا دا سول ساتتە iستەن شىعادى. كەلەسi كەلگەنiندە كاتسەۆ مەدەۋدiڭ ۇلىنا جەردiڭ كيەسi بار دەپ ەسكەرتكەنi ءۇشiن ەرiكسiز العىس ايتىپ، كەشiرiم سۇراعان ەكەن.

جالپى، مەدەۋدىڭ اۋليەلىگى ەرەكشە بولعان دەيدى، ول جولدىڭ ەكى شەتىنە اعاشتاردى ءبولىپ وتىرعىزعان ەكەن. ءبىر شەتىنە وتىرعىزعان اعاشتاردى - ۇلدارىم، ونىڭ قاتارىنا وتىرعىزعان اعاشتاردى - قىزدارىم دەپ اتاپ، تاعى ءبىر شەتىنە - كەلىندەرىم دەپ وتىرعىزىپتى. مۇنى كورگەن ەل-جۇرت اعاشتاردى نەگە ءبولىپ وتىرعىزدىڭىز دەسە، كەلىندەرىم مەنىڭ ۇرپاعىمدى جالعاستىرادى عوي، ۇزاق بولىپ، ءوز جولىمەن كەتە بەرسىن دەپتى. مىنە، وسى اعاشتاردى شابامىز دەگەن وزگە ۇلتتىڭ ءسوزى جۇرەگىنە شانشۋداي قادالعان نۇسىپبەك قارتتىڭ ەرتەسىنە قان قىسىمى كوتەرىلىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ، دۇنيە سالادى.

ۆەرنىي ۋەزi كiشi الماتى بولىستىعىنىڭ بولىسى مەدەۋ پۇسىرمانۇلىنىڭ جەتiسۋ گۋبەرناتورىنا جازعان حاتى مۇراعاتتا ساقتالعان. بۇل ءوتiنiش-حاتتا مەدەۋ پۇسىرمانۇلى ۆەرنىي ۋەزiنiڭ اكiمشiلiگiنەن «كiم اسار» سايىنداعى گەنەرال كولپاكوۆسكيدiڭ ساياجايى جانىنان اعاشتان قيىپ ءۇي سالۋ تۋرالى رۇقسات سۇراعان ەكەن. وعان جاۋاپ رەتiندە بولىس پەن ونىڭ تۋعان-تۋىستارىنا رۇقسات بەرiلگەنi ايتىلادى. ياعني، ءوز ۋاقىتىندا مەدەۋ بولىس ۆەرنىي قالاسى اكiمشiلiگiنiڭ الدىندا وتە ابىرويلى بولعان.

مەدەۋدىڭ بالاسى جايشىبەك توعان سالۋمەن دە اينالىسقان. قۋاڭشىلىق جىلدارى ەگىن سۋارىپ، اشتىق بولماۋدىڭ الدىن العان. ول ۇزىندىعى 20 شاقىرىم بولاتىن «قاراتوعان» كانالىن قازدىرعان ەكەن. بۇل تۋرالى بەلگىلى زەرتتەۋشى رۋميانتسەۆ «ۆەرنىي ۋەزى» كىتابىندا جازادى. جايشىبەك ءوز قولىمەن ەككەن نۋ توعاي قازىر وتالىپ ءبىتتى. ال، جاسىل بەلدەۋدى قالپىنا كەلتىرۋ كوپتەگەن جىلداردى قاجەت ەتەتىنى انىق.

«سول زامانداردا سۋارمالى ەگىستىكتى دامىتۋمەن اششىبۇلاقتا جايشىبەك، تۇرگەندە اجىبەك شۇعىلدانسا، شۋدىڭ بويىندا بينازار باتىر 60 شاقىرىمدىق كانال قازدىرعان. بايزاق داتقا 100 شاقىرىمدىق كانال قازدىرسا، تۇلكىباستا جيەنباي تاۋ ىشىمەن 20 شاقىرىمدىق كانال جاساعان. مۇنىڭ بارلىعى حالىقتىڭ كەلەشەگىن ويلاعان ادامدار»، - دەيدى مولديار اقساقال.

ارداگەر گەولوگتىڭ الماتى ىرگەسىندەگى تاريحي اتاۋلاردى، بايىرعى جەر-سۋ اتتارىن قايتارۋ تۋرالى كوتەرگەن ماسەلەلەرىن بۇرىن دا جازعان بولاتىنبىز. ماسەلەن، ول قازىرگى «كوكجايلاۋدى» شاقا اۋلەتىنىڭ جايلاۋى، «موحناتكانى» بولاي تاۋى، «تري براتا» تاۋىن بەدەلباي جوتاسى، «كامەنسكوە پلاتانى» تەرىسبۇتاق دەپ اتالۋى كەرەكتىگىن ايتادى. «بىراق، سالعىرتتىعىمىز امبەگە ايان عوي. ءتىپتى، 1997 جىلى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن وزگەرتىلگەن جاربۇلاق اتاۋىنىڭ نۇسقاۋلىق بەلگىسى ءالى قويىلماعان»، - دەيدى قارت. مەدەۋدىڭ كەنجە بالاسى احمەتبەك قارت شەجىرە كىسى بولاتىن. قازىرگى «شيروكي ششەل» دەپ جۇرگەنىمىز بوتپاي سايى ەكەن. مۇنى احمەتبەك قارت ۇرپاقتارىنا ايتىپ كەتىپتى. الايدا، بۇرىنعى اتاۋ ادىرا قالىپ، ورىسشادان كەڭساي دەپ تىكەلەي اۋدارما جاساي سالعان كۇيى قولدانىلىپ ءجۇر.

«سوڭعى التىنىڭدى ءبىر كەسە تارىعا ايىرباستايسىڭ»

«كوپپەن كورگەن ۇلى توي». مەدەۋ اۋلەتى دە حح عاسىر باسىنداعى الاقۇيىن كەزەڭنەن امان-ەسەن وتكەن جوق. احمەتبەك اتانىڭ ەستەلىگى بويىنشا سويلەسەك، اشارشىلىق جىلدارىندا مەدەۋدىڭ ءبىر قارىنداسى تۋعاندارىنا جان ساۋعالاپ كەلىپتى. الايدا، ءوزىمىز امان قالامىز با، قالمايمىز با دەپ وتىرمىز دەگەن سوڭ، ەش رەنىش بىلدىرمەي، تىرىدە كەزدەسسەك كەزدەستىك، كەزدەسپەسەك، نە شارا دەپ جىلاپ كەتىپتى. تۋعاندارى مەدەۋدىڭ قارىنداسىن اشارشىلىقتان كەيىنگى جىلدارى كورگەن جوق. ودان تاراعان ۇرپاق بار ما، جوق پا، بەلگىسىز.

ال، احمەتبەك ءوزىنىڭ سارا، اجار، شەكار ەسىمدى ءۇش قىزىن اشتان امان الىپ قالۋ ءۇشىن بالالار ۇيىنە وتكىزگەن. اجار ەسىمدى ورتانشى قىزى شيراقتاۋ بولىپ، بالالار ءۇيى بەرەتىن ولشەۋلى ناندى جەمەي، تىعىپ قالادى ەكەن دە، قىزدارىنىڭ ەسەندىگىن بىلۋگە كەلەتىن شەشەسىنە بەرەدى ەكەن. مۇنداي جاعداي ەكى-ءۇش مارتە قايتالانعان سوڭ شەشەسى شىداماي، ولسەك بىرگە ولەيىك دەپ، بالالار ۇيىنەن قىزدارىن الىپ كەتەدى. احمەتبەكتىڭ وتباسى اشارشىلىقتان امان-ەسەن شىعادى.

سۇلتەكەڭ اناسى اجار احمەتبەكقىزىنىڭ اشارشىلىق جىلدارىنداعى الماتى تۋرالى ەستەلىگىن ايتىپ بەردى.

«كامەنسكوە پلاتادان» قۇلديلاپ بازارعا تۇسەمىز. ول كەزدە قازىرگى دوستىق كوشەسى تار بولاتىن. جولدىڭ جاعاسىندا ادامدار وتىرادى. اش. ولاردىڭ اراسىنان ات اربامەن، شانامەن وتەمىز. بازاردان قايتار جولدا الگى اش ادامداردىڭ ەندىگى ءولىپ جاتقانىن كورەمىز. ولىكتەردى ات ارباعا، شاناعا تيەپ، «تۇركسىب» شيپاجايىنىڭ ار جاعىنداعى ۇلكەن سايعا اپارىپ توگە سالادى ەكەن. (قازىر بۇل جەردە ءزاۋلىم كوتتەدج ۇيلەر سالىنۋدا. قۇرىلىس بارىسىندا ادامداردىڭ سۇيەكتەرى شىعىپ جاتىر). اشتان ولگەندەردىڭ اراسىندا وزبەكتەر دە بولعان. الا شاپانىنىڭ ءىشى تولعان اقشا. بىراق، اشتان ولگەن»، - دەپ ەسكە الادى ەكەن احمەتبەكتىڭ ورتانشى قىزى اجار.

«شەشەمنەن ازىلدەپ سۇرايتىنمىن: «ءسىز بايدىڭ قىزى بولدىڭىز عوي، تىعىپ قويعان التىن-كۇمىسىڭىز قالعان جوق پا؟» دەپ. سوندا شەشەم: «سوڭعى التىنعا ءبىر كەسە تارى الۋعا كەلىسەتىنبىز» دەپ جاۋاپ بەرەتىن»، - دەدى نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ.

مەدەۋ بايدىڭ راحىم اتتى بالاسى بولدى. وسى راحىم كامپەسكەلەۋدەن قۇتىلۋ ءۇشىن اسىل تۇقىمدى قارا جىلقىلارىن ايداپ، تاۋعا قاشادى. ەسەسىنە، قىزىلدار مەدەۋدىڭ كەنجە ۇلى احمەتبەكتى تۇتقىندايدى. سوندا اراعا ادامدار ءتۇسىپ، احمەتبەكتى شىعارىپ الماقشى بولادى. الايدا، قىزىلدار باي دەپ كۇپسىنبەۋىن، ايتپەسە، اتىپ تاستايتىندىقتارىن ايتىپ، راحىمنىڭ اسىل تۇقىمدى جىلقىلارىن اكەلىپ وتكىزۋىن تالاپ ەتەدى. ءىنىسىن اراشالاۋ ءۇشىن راحىم جىلقىلارىن تاۋدان ءتۇسىرىپ، كەڭەس وكىمەتىنە وتكىزىپ، وزدەرى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جالشى بولىپ، ءوز جىلقىسىن باعادى. مەدەۋ جىلقىسىنىڭ قىمىزىن سول كەزدەگى وراز يساەۆ، وراز جاندوسوۆ، نىعمەت نۇرماقوۆ سىندى كەڭەستىك باسشىلار دا كەلىپ ءىشىپ تۇرعان. بiر كەزدەرi «مەدەو» اتالىپ كەتكەن مەدەۋ پۇسىرمانوۆ ەسiمiنiڭ بۇرمالانۋىنا اسەر ەتكەن كوميسسار-جازۋشى د.ا.فۋرمانوۆ بولاتىن. ول 1920 جىلى مەدەۋدەگi بۇرىنعى ورمان مەكتەبiنiڭ عيماراتىندا قىمىزبەن ەمدەيتiن دەمالىس ايماعىن اشۋ تۋرالى بۇيرىققا قول قويعاندا قۇجاتتاعى «مەدەۋ» دەگەن جازۋدى ورىسشالاپ «مەدەو» دەپ سۇيكەي سالسا كەرەك. بۇل كەڭەستىك ساياساتتىڭ سالدارىنان اش-قۇرساق، اۋرۋ اتانعان جانداردى دا مەدەۋ جىلقىسىنىڭ قىمىزىمەن ەمدەگەنىن كورسەتەدى.

«كاپىرسايداعى» قۇرباندار

«بالقاش» دەمالىس ءۇيىنىڭ قاسىندا «كاپىرساي» دەگەن ساي بولاتىن. ءماجيت دەگەن ورمانشىنىڭ شورا اتتى بالاسى اققايىڭدا تۇرادى. ءبىر قۇدالىقتا شورا اقساقال اڭگىمە ۇستىندە «كاپىرسايدا» تۇراتىندىعىن ايتىپ قالدى. وعان قىزىعۋشىلىق تانىتقان جۇرت سايدىڭ نەلىكتەن «كاپىرساي» اتالىنعاندىعىن سۇراماي ما؟! اكەسى ورمانشى بولعان سوڭ بىلەدى ەكەن دەپ، قۇلاعىمىزدى تۇردىك. قاريا الگى ساي قيا، ءشوبىن شابۋ قيىن بولعاندىقتان سولاي اتالعان دەدى. شىداماي، «اعا، قازاقتىڭ ءشوپ شاپقانىن قاشان كوردىڭىز؟ قازاقتا جەر جەتەدى عوي» دەدىم. شىندىعىندا، بۇل جەر كەڭەستىك قۋعىنداۋ كەزىندە ولشەۋسىز توگىلگەن ناقاق قانعا كۋا بولعان. بولشەۆيكتەر تۇتقىندى اتارىندا: «ۇيىڭە حات جاز، وتباسىڭا تىققان دۇنيەلەرىڭ بولسا ايتىپ قال، ءبىز جەتكىزىپ بەرەمىز» دەيدى ەكەن. سوندا امالى تاۋسىلعان تۇتقىن ۇيىنە قاي جەردە قانداي دۇنيەسى تۇرعانىن ايتىپ، سونى بەرسەك، جانىمىز قالادى دەپ حات جازادى. وسىلايشا، مۇلىك-مۇكامالدىڭ قاي جەرگە تىعىلعانىن بىلگەن چەكيستەر تۇتقىندى اتىپ تاستاپ، الگى دۇنيەنى دە تاركىلەيدى. قۇلا جاردا اتىلعان كىناسىز تۇتقىنداردىڭ قانى ساسىعان جانە بولشەۆيكتەردىڭ قانقۇيلى ءىسى بولعان سوڭ بۇل جەر «كاپىر ساي» اتالىپتى»، - دەدى نۇرسۇلتان سەيىتجانوۆ.

ءبىز اڭگىمەلەسكەن سۇلتەكەڭنىڭ اكەسى ءىلىمباي سەيىتجانوۆتىڭ مەدەۋگە جيەن بولىپ كەلەتىنىن جوعارىدا ايتتىق. وسى ءىلىمبايدىڭ شەشەسى بىردە ءتۇس كورگەن ەكەن. تۇسىندە: مەدەۋ اتا اق تۇيەلەرگە جۇك تيەپ الىپ، مەدەۋدەن بۋتاكوۆكاعا اساتىن جولدا كەلە جاتقان كورىنەدى، جولاي كورگەن ادامدار: «و-و-و، بايەكە، ۇيگە ءتۇسىڭىز» دەسە، «جوق، كىرمەيمىن، مىنا تاۋدىڭ ار جاعىندا ءىلىمباي دەگەن نەمەرەم بار. سوعان بارا جاتىرمىن» دەپتى.

- ءسويتىپ، اكەمىزگە كەلىپ، «بالام، مىنا دۇنيەگە يە بول» دەپ تۇيەدەگى بۋىلعان تەڭدەردى شاشىپ جىبەرىپتى. اجەمىزدىڭ وسى ءتۇسى اكەمىزگە وڭ بولدى. ءىلىمبايدى دا اشارشىلىق كەزىندە بالالار ۇيىنە وتكىزگەن ەكەن. ونى بالالار ۇيىنەن مەدەۋدىڭ بالالارى قىزدارىن الىپ قايتۋعا بارعانىندا، بىرگە ۇرلاپ الىپ كەلگەن. ءىلىمباي ۇلى وتان سوعىسىندا «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى» اتاعىنا ۇسىنىلادى. الايدا، شتابتاعىلار وعان اتاقتى بەرمەدى. جوعارى شەندى وفيتسەرلەر باتىر اتاعىنان باس تارستاڭ، ەلىڭە قايتارامىز دەپ الدايدى. امان-ەسەن تۋعان ەلىنە قايتۋدى ويلاپ، اتاقتان باس تارتقان ءىلىمبايدى شترافباتقا ايداپ جىبەرگەن. وسىلايشا، ول بەرليننەن ءبىر-اق شىعادى. 1960 جىلدارى «گورنىي گيگانتتىڭ» الماسىن ماسكەۋگە اپارىپ، اپورتتىڭ داڭقىن شىعارىپ، مەدال الادى. ءىلىمباي دا ناعاشىسى مەدەۋ اۋلەتى ىسپەتتى تاۋدان قاراعايلار قيدىرىپ، قاراقاستەككە ات شانامەن جەتكىزىپ، تۋعان-تۋىستارىنا اعاشتان ءۇي سالىپ بەرگەن ەكەن، - دەيدى ىلەكەڭنىڭ ۇلى. ءىلىمبايدى بالالار ۇيىنەن ۇرلاپ اكەتكەن احمەتبەك اقساقال الماتىدا مەدەۋ سالدىرعان ۇيلەردى بەرتىنگە دەيىن سۇراپ وتىرىپتى. سونىڭ ءبىرى، «تسەليننىي» كينوتەاترىنىڭ قاسىندا قابانباي باتىر مەن ماسانشى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان اعاش ءۇي بولعان. كەيىن بۇل ءۇي دە بۇزىلىپ كەتكەن.

مەدەۋدىڭ وتباسى الماتىدا ءبىر عاسىر بۇرىن بولعان سەلدەن دە جاپا شەككەن. تاۋدان قۇلاعان وراسان سەل بىرنەشە وتباسىنى كيىز ۇيىمەن بىرگە الىپ كەتكەن. ماسەلەن، مەدەۋدىڭ بالاسى نۇسىپبەكتىڭ ايەلىن ءۇش قىزىمەن بىرگە سەل الىپ كەتكەن. بۇل - قازان توڭكەرىسىنە دەيىن بولعان وقيعا. 1921 جىلى بولعان سەلدىڭ دە وراسان بولعانى سونشالىق، ونىڭ ەكپىنىمەن تاۋدان قۇلاعان قويتاستار قازىر رەسپۋبليكا سارايى اۋماعىندا ءالى جاتىر. وسى سەلگە مەدەۋدىڭ كەلىنى كوكمان تۇسكەن ەكەن. ول ءوزىنىڭ قازاقى كويلەگىنىڭ ارقاسىندا، ياعني، سۋدىڭ ەكپىنىمەن ۇرلەنگەن ەتەگى قايىڭ بۇتاعىنا ءىلىنىپ، «بالقاش» دەمالىس ءۇيىنىڭ قاسىندا سەل تاسقىنىنان قۇتىلىپ، امان قالعان. بۇل كىسى بەرتىنگە دەيىن جاساپ، 1982 جىلى قايتىس بولدى.

«مەنىڭ بار-بايلىعىم مال-مۇلكىم ەمەس، بالا-شاعام بولماق» دەپتى

جالپى، مەدەۋدiڭ جايشىبەك، وماربەك، ايداربەك، احمەتبەك، راقىم، مامىتبەك، شايمەردەن، شاياحمەت، نادiربەك، سەيداحمەت، نۇسiپبەك، شايكامال اتتى ۇلدارى بولعان. ۇلكەن ۇلى جايشىبەك بار-جوعى 40 جىل ءومiر سۇرسە دە، وتە دارىندى ءارi بەلسەندi جان بولعان دەسەدi. ول ۆەرنىي ەرلەر گيمنازياسىندا توقاش بوكينمەن بiرگە وقىعان ەكەن. الماتىدا ەرتەرەكتە جايشىبەك تۇرعان ۇيدەن باستاپ قىرعىز كوشەسى اتالعانىن دا قالا تاريحىنان بىلەمىز. ونى كەڭەستەردەن جەڭiلگەن اقگۆاردياشىلار اتىپ ولتiرگەن. تاعى كوپتەگەن تۋىستارى مەن ءۇرىم-بۇتاعى ۇلى وتان سوعىسىنان ورالماعان.

مەدەۋدىڭ تۋعان نەمەرەسى اشىمبەك احمەتبەكۇلىنىڭ قازىر كوزى ءتىرى، تىڭ. تاۋ جاقتا تۇرادى، توقساننان اسسا دا ءشوپ شابادى. ءسال ەرتەرەك اققايىڭنان اششىبۇلاققا اتا-بابالارىنىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاۋ ءۇشىن ءبىر كۇننىڭ ىشىندە جاياۋ كەلىپ، جاياۋ قايتادى ەكەن.

«ورنىندا بار وڭالار» دەگەن. احمەتبەك اقساقال «مەدەۋ» مۇز ايدىنى اشىلعاندا مەدەۋ پۇسىرمانۇلى ۇرپاقتارىنىڭ سانىنا جەتە الماي قويعانى بار. ول كىسى وزىنە دەيىنگىلەردىڭ بارلىعىن بىلەدى. دەسە دە، مەدەۋدەن تۋعان 20 بالانىڭ ۇرپاقتارى ءوسىپ-وركەندەدى ەمەس پە!»، - دەيدى باقىتجان نۇسىپبەكوۆ.

شاراپاتىن جامبىل جاكەڭنىڭ ءوزى جىرعا قوسقان مەدەۋدىڭ: «مەنىڭ بار-بايلىعىم مال-مۇلكىم ەمەس، بالا-شاعام بولماق» دەگەن ءبىر ءسوزى بار ەكەن. جوعارىدا اعاشتاردى ۇلدارى مەن قىزدارىنا، كەلىندەرىنە ارناعانىن، باۋ-باقشانى دا كەلەشەك ۇرپاعىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن ءبىلىپ ەككەندەي بولعانىنا ەرىكسىز باس شايقايسىڭ. وسىعان قاراپ، اۋليە ادام عوي دەمەسكە ءاددىڭ جوق!

1 - cۋرەتتە - مەدەۋ پۇسىرمانوۆ

«الماتى اقشامى»، №129, 25-قازان، 2012 جىل