اۆستريادا تىعىلىپ جۇرگەن راحات اليەۆ مۇنداعى حالىقتىڭ ەركىن اقپارات الۋىنا كەسىرىن تيگىزىپ باعۋدا. قالاي دەيسىز عوي؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن تومەندەگى ماسەلەلەرگە ەپتەپ شولۋ جاساپ وتكەنىمىز ابزال.
ەلىمىزدە ينتەرەنەت-رەسۋرساتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا تەڭ مارتەبە يەلەندى.  تاياۋدا باق تۋرالى زاڭعا ەنگەن وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە وسى ءبىر جايت تورتكۇل دۇنيەگە ءمالىم بولدى.  بىلاي قاراعاندا بيلىك تاراپىنان جاسالعان بۇل قادام ينتەرنەت-رەسۋرستارىنا يەلىك ەتىپ وتىرعان جەكەلەگەن تۇلعالاردى قۋانتۋعا ءتيىس ەدى. الايدا ولار قوعامدىق پىكىردىڭ شەڭبەرىندە ءوز نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، پارلامەنتتە تالقىلانىپ پرەزيدەنت ماقۇلداعان زاڭدى قۇپ كورمەۋدە. نەگە دەسەڭىز، سايتتاردىڭ باق-قا تەڭەلۋى الەمتوردىڭ قازاقستان اۋماعىندا تەجەلۋى بولىپ تابىلادى ەكەن. ازاماتتاردىڭ ەركىن اقپارات الۋى دا ەندى بۇدان بىلاي شەكتەلە تۇسپەك. الايدا، اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ «ينتەرنەتتىڭ باق-قا تەڭەلۋى تيىم سالىنعان اقپارتتان وزگەسىنە قول جەتكىزۋگە قاقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ كونستيتۋتسيا بويىنشا قۇقىن ەش شەكتەگەن جوق» دەيدى جۋرناليستەرمەن كەزدەسكەن سايىن.

اۆستريادا تىعىلىپ جۇرگەن راحات اليەۆ مۇنداعى حالىقتىڭ ەركىن اقپارات الۋىنا كەسىرىن تيگىزىپ باعۋدا. قالاي دەيسىز عوي؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن تومەندەگى ماسەلەلەرگە ەپتەپ شولۋ جاساپ وتكەنىمىز ابزال.
ەلىمىزدە ينتەرەنەت-رەسۋرساتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا تەڭ مارتەبە يەلەندى.  تاياۋدا باق تۋرالى زاڭعا ەنگەن وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە وسى ءبىر جايت تورتكۇل دۇنيەگە ءمالىم بولدى.  بىلاي قاراعاندا بيلىك تاراپىنان جاسالعان بۇل قادام ينتەرنەت-رەسۋرستارىنا يەلىك ەتىپ وتىرعان جەكەلەگەن تۇلعالاردى قۋانتۋعا ءتيىس ەدى. الايدا ولار قوعامدىق پىكىردىڭ شەڭبەرىندە ءوز نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، پارلامەنتتە تالقىلانىپ پرەزيدەنت ماقۇلداعان زاڭدى قۇپ كورمەۋدە. نەگە دەسەڭىز، سايتتاردىڭ باق-قا تەڭەلۋى الەمتوردىڭ قازاقستان اۋماعىندا تەجەلۋى بولىپ تابىلادى ەكەن. ازاماتتاردىڭ ەركىن اقپارات الۋى دا ەندى بۇدان بىلاي شەكتەلە تۇسپەك. الايدا، اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ «ينتەرنەتتىڭ باق-قا تەڭەلۋى تيىم سالىنعان اقپارتتان وزگەسىنە قول جەتكىزۋگە قاقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ كونستيتۋتسيا بويىنشا قۇقىن ەش شەكتەگەن جوق» دەيدى جۋرناليستەرمەن كەزدەسكەن سايىن.
جالپى «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭعا سايكەس 2001 جىلدان باستاپ ۆەب-سايتتار باق دارەجەسىنە تەڭەلگەن بولاتىن. اقپاراتتار تاسقىنىنىڭ الاپتى تۋعان بۇگىنگى زاماندا ۆەب-سايتتار ۇلعايىپ ينتەرنەت-رەسۋرستار دەگەن ۇعىمدى بەرگەنىمەن ونىڭ جۇمىسىنا اتالعان زاڭ پالەندەي كەدەرگى كەلتىرمەيتىن كورىنەدى. ەسەكەەۆ مىرزانى تىڭداساق سولاي سياقتى. ۇزدىكسىز اقپارات تاراتاتىن اقپارات كوزى بولعانىمەن ينتەرنەت-رەسۋرستار تەلەارنالار مەن راديوتوراپتارى سەكىلدى ارنايى تىركەۋدەن وتپەيدى. بىراق، ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ قىزمەتى قازاقستان اۋماعىندا باق رەتىندە باعالانباق. دەمەك، باق باسەكەسىندە سايتتاردىڭ پارمەنى  ەرەكشە سەزىلە باستاعانى عوي. راسىندا سولاي ەمەس پە؟.. ينتەرنەت قازىر الەم حالىقتارىن اقپارات كەڭىستىگىندە تۇتاستىرىپ، مادەنيەتتەردىڭ الماسۋى مەن وي جارىسىنىڭ ارقاۋىنا اينالدى. بەينەلەپ ايتساق، ينتەرنەت - دۇنيەنىڭ بۇلىڭ پۇشپاعىن تەگىس كورسەتەتىن شاراينا سەكىلدى. ەرتەگىلەردە باياندالاتىن عاجاپ شاراينا. ايتكەنمەندە، الگى «شاراينانىڭ» قاۋىپتى تۇستارى دا بار بولىپ شىقتى. بالا تاربيەسىنىڭ ءداستۇرلى جولىن بەرىك ۇستانعان ۇلكەندەر مىسالى، سايتتاردىڭ ءىشىن كەزىپ جۇرگەن سايتاني پيعىلدار مەن سايقىمازاق ويىنداردان قاۋىپتەنىپ «كومپيۋتەر باستانعان» ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگىنە الاڭداۋلى. وتباسىندا وتىرعان اتا-انانى بىلاي قويىڭىز، اسپان استىن جايلاعان قىتاي مەملەكەتىنىڭ وكىمەتى ءوز ەلىندە  قارىشتاپ دامىعان ينتەرنەتكە ساق قاراپ، وعان قاتاڭ باقىلاۋ ورناتۋدا. رەسەيدە ءوزىنىڭ ىشكى قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن سايتتاردىڭ قىزمەتىن قۇپيا ورىنداردىڭ قۇزىرىنا تاپسىرىپ قويىپتى. الايدا اتالعان ەكى ەل دە ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ ارناسىندا تۋلاپ جاتقان اقپاراتتار تاسقىنىن اۋزدىقتاي الماي وتىر. دەگەندە قازاقستان بيلىگىنىڭ قاراكەتى قاي قيسىنعا سايادى؟ بىرىنشىدەن، ەلىمىزدەگى رەسمي بيلىك بۇكىل دۇنيە ءجۇزىن تورلاعان ينەرنەت-رەسۋرستارعا باقىلاۋ جاساي الا ما؟ جوق.  ەكىنشىدەن، قازاقستاندا باق-قا تەڭەلەتىندەي ىشكى اقپارتتىق كەڭىستىكتى قامتاماسىز ەتىپ ۇلگەرگەن ينتەرنەت-رەسۋرس، قازاق تىلىندە تولاسسىز اقپارات بەرە الاتىن سايتتار بار ما؟ ساناۋلى عانا. ۇشىنشىدەن، التاي مەن اتىراۋدىڭ، الاتاۋ مەن ارقانىڭ اراسىندا كەڭ جايىلعان باق ونىمدەرىنىڭ ءبارى قازاستاننىڭ باق تۋرالى زاڭىمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ما؟ جوق. ماسكەۋدىڭ ساياساتىن عانا جۇرگىزەتىن ورىس ءباسپاسوزى قازاقستاننىڭ باق تۋرالى زاڭىنا باعىنا ما؟ جوق. ورىس باسپاسوزىنە قازاقستاننىڭ باقىلاۋ جاساۋعا قاقى بار ما؟ جوق. ەندەشە باق-قا تەڭەلگەن عالامتور مەن  قازاستاننىڭ باق تۋرالى زاڭى قانداي قارىم-قاتىناستا بولۋى مۇمكىن؟  زاڭ بويىنشا باق-قا تەڭەلەگەن سايتتاردىڭ قىزمەتىن ەلىمىزدىڭ شەگىندە سوت شەشىمى توقتاتقانىمەن شەتەلدىك ينتەرنەت-رەسۋرستاردا جاريالانىپ كەتەتىن اقپارتتارعا قازاقستان بيلىگى شەكتەۋ قويا الا ما؟ جوق. شاماسى، قازاستاندا ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ باق-قا تەڭەلۋى  بيلىكتىڭ قاراقان باسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەن شىققان بايلام بولسا كەرەك. ياعني، بىزدەگى بيلىكتىڭ جاسامپازدىعىنا كولەڭكە تۇسىرەتىن اقپاراتتار ينتەرنەت-رەسۋرستار ارقىلى تارالا قالسا،  دەرەۋ وعان قارسى شارا قولدانىلادى.
وسىنىڭ ءبارى راحات اليەۆتىڭ كەسىرى، ءھام سول سالعان لاڭنىڭ «ناتيجەسى» دەمەسكە امالىمىز كەم.  سىرتتاي ۇزاق مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايرىلعان راحات اليەۆ پەن ونىڭ ۇزەڭگى جولداسى، بۇرىنعى ۇقك باسشىسى ءالنۇر مۇساەۆ ەكەۋىنە مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ءۇشىن ءارتۇرلى ارەكەتتەرگە باردى، مەملەكەتتىك قۇپيا قۇجاتتار مەن ستارتەگيالىق نىسانداردى شەتەلدىك بارلاۋ ورىندارىنا ساتتى، وتانعا وپاسىزدىق جاسادى،  بايلانىس جەلىلەرىنە زاڭسىز باقىلاۋ ورناتىپ تىڭشىلىق ەتتى، شەتەلدەردەن ۋلى دارىلەر اكەلىپ ونى ەلدەگى ساياسي تۇلعالاردىڭ ومىرىنە قاستاندىقپەن قولداندى دەگەن ايىپتتار تاعىلعان بولاتىن. قازاقستاندا جارتى پاتشانىڭ داۋرەنىن ءسۇرىپ، شالقالاعان تۇسىندا قارايعان جۇرتتى قىرىپ كەتە جازداعان اليەۆ دەيتىن بەيشارا وسى كۇندەرى اۆستريادا ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ادامنىڭ ساناتىنا ەنىپ قانا قويماي ەندى جوقتان باردى قۇراپ ەستەلىك جازا باستاپتى. اليەۆتىڭ «وكىل قايىن اتا» اتتى ەڭبەگىن ناعىز بەستسەللەر دەۋگە بولاتىن شىعار. قىم-قۋىت وقيعاعا، ءتىپتى تەسىك شۇلىققا دەيىن قالدىرماي  قاعاز بەتىنە تۇسىرگەن اليەۆتىڭ كىتابى باسپادان بوياۋى سورعىپ شىعىسىمەن ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولدى. شەتەلدە قولدان قولعا وتكەن الگى كىتاپتىڭ تارالىمىنا تەك قازاقستاندا عانا تيىم سالىندى. باس پروكۋراتۋرا كىتاپتى تاراتقان ادام بىلاي تۇرسىن، وقىعان پاقىردىڭ ءوزىن جاۋاپقا تارتاتىن بولىپ تۇگىن تىكتەپ تۇتەپ شىعا كەلدى. قۇرمەتتى وقىرمان، ەندى مىنا جايتقا نازار سالىڭىز. اقپاراتتاندىرۋ جانە بايلانىس جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ باسشىسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆ ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ باق-قا تەڭەلۋى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەندەي تيىم سالىنعاننان باسقا اقپارتتاردى الۋعا قاتىستى قاقىن شەكتەمەيدى دەپ سەندىرىپ وتىر. مىنەكەي، ءومىر شىندىعى ايگىلەپ بەردى: بىزدە بيلىك جۇيەسىنە بايلانىستى جازىلعان كۇلدى بادام دۇنيەنىڭ ءوزى تيىم سالىنعان اقپارت بولىپ تابىلادى ەكەن. ناعىزىنا جۇگىنسەك، اق وردانىڭ اينالاسىندا جۇرگەن ادامدارعا  قاتىستى كەلەڭسىز اقپارات ينتەرنەت كەڭىستىگىندە جاريالانا قالسا سوت ونداي وڭباعان، پالەقور سايتتى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ تاستاپ، تۇتقىنعا الادى. سوندا ينتەرنەت-رەسۋرستاردىڭ باق-قا تەڭەلىپ باقىلاۋعا الىنعانى بيلىكتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەن باسقا نەنى بىلدىرەدى، نەندەي ميسسيا اتقارادى؟ ەگەر بيلىكتى ەلىمىزدەگى اقپارات كەڭىستىگىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇتاستىعى تولعاندىرسا، وندا الدىمەن تۇندە رەسەيدە باسىلىپ تاڭا اتا قازاقستاندا تارالاتىن ورىس باسپاسوزىنە شەكتەۋ قويىلۋى كەرەك. الايدا بيلىك ونداي قادامعا بارمايدى. بارمايتىن سەبەبى رەسەي باسىلىمدارى قازاقستانداعى بيلىككە قاتىستى قىرىن ساياسات ۇستانبايدى. بيلىككە كەرەگى دە – وسى. ەل حالقىنىڭ بۇگىنگى الەم تۋرالى كوزقاراسى مەن پايىمى رەسەيدىڭ ىقپالىندا كەتىپ بارا جاتقانى، جاس ۇرپاقتىڭ ءتىلىن ۇمىتىپ، ءوز مادەنيەتىنەن جەرىپ، قازاق بوپ تۋعانىنا قورىناتىنداي حالگە جەتكەنى جوعارى جاقتىڭ قاپەرىنە دە كىرىپ شىقپايتىن سەكىلدى. بۇرشاق جاۋسا بالاپانىن تاستاپ باسىن قورعالايتىن تورعايداي بيلىك مىنە الدىمەن ءوز باسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن يەنتەرنەت-رەسۋرستاردى باقىلاۋىنا الدى. ال ەلدى توناپ قاشقان ءابليازوۆتار  راحات اليەۆتىڭ قاتارىن بارىپ تولتىرۋدا. سوعان قاراعاندا «قىزىقتىڭ كوكەسى» الدا كورىنەدى.