شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ بىزگە بەلگىلى سۋرەتىن قىرىق جىلداي ساقتاپ، ۇلى احاتقا تابىس ەتكەن كىسىنىڭ ەسىمى شاۋكەن. شىن اتى – ورازعالي ءابدۋاليۇلى دەگەن ءتىلى كەمىس، مىلقاۋ ادام بولعان.

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىڭعىستاۋدا تۋىپ وسكەن دوسى. ويىن ىمداسىپ سويلەسۋ ارقىلى جەتكىزەدى، شىدامى تاۋىسىلىپ كەتكەندە ءبىرتۇرلى اششى داۋىسىن دا شىعارىپ جىبەرەدى ەكەن.  بىراق، اۋىلدىڭ ادامدارى ول كىسىمەن ىمداسىپ تىلدەسۋگە دە قورقاتىن. ارتىنا تۇسكەن «ءۇش ءارىپ» ءبىلىپ قويادى دەپ سەسكەنەتىن. جىندىلىعى جوق. كەسەك دەنەلى. ۇزىن بويلى، قياقتاي مۇرتتى، ارقاشان سەرىلەرشە كيىنىپ، سۇلۋ ات ءمىنىپ جۇرەتىن كىسى بولاتىن. ءوزى اڭشى، مەرگەن، اتبەگى، قۇسبەگىلىگى دە بار.

قازىر ءبىر دەرەكتەردە ونىڭ ءتىلىن قىزىل بەلسەندىلەر كەسىپ العانى تۋرالى ايتىلادى. بىراق بۇل شىندىققا جاناسپايدى.

شاۋكەن اقساقال وتىزىنشى جىلدارى نكۆد جانىنان قۇرىلعان وگپۋ-دىڭ (وبەدينيوننوە گوسۋدارستۆەننوە پوليتيچەسكوە ۋپراۆلەنيە) باسشىسى ابزال قاراسارتوۆتىڭ اتقوسشىسى بولعان.  قىستىڭ كۇنى سول وگپۋ-دىڭ وت جاعۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. ولارعا ىشكى بولىپ جاتقان اڭگىمەنى، بەرىلىپ جاتقان تاپسىرمالاردى تۇسىنبەيتىن ادام كەرەك بولدى. بۇل جۇمىسقا مىلقاۋ شاۋكەننىڭ تارتىلۋى دا سوندىقتان ەدى.

سول نكۆد جانىنان قۇرىلعان وگپۋ-دىڭ  قىزىل ۇكىمەتى شاكارىم قاجىنىڭ ساياتقورادا ساياق جاتىپ، 1915 جىلدان 1931 جىلعا دەيىنگى جازعان كۇللى ەڭبەگىن مىلقاۋ شاۋكەننىڭ قولىمەن قىزىل جالىنعا تاستاتىپ، ورتەتكەن.  جازالاۋشى وتريادتى ابزال قاراسارتوۆ باسقارسا، سول وترياد ىشىندە شاۋكەن اقساقال دا بولدى.  شاكارىمنىڭ قالاي اتىلىپ، قالاي قۇلاعانىن ءوز كوزىمەن كورگەن. وقيعانىڭ قالاي بولعانىن ىممەن كورسەتىپ، قاجىنىڭ قايعىلى وقيعاسىن  جىلاي ءجۇرىپ  ايتقان دەسەدى. مۇمكىن، ولىمىنە ەمەس، ارتىندا قالعان دۇنيەسىن ءوز قولىمەن ورتەگەنىنە قىنجىلعان بولار. كىم ءبىلسىن؟ مىلقاۋدىڭ جاندۇنيەسىن كىم ۇققان؟

شاكارىم اتىلعان سوڭ، وگپۋ-دىڭ  قىزىل ۇكىمەتى ونىڭ ارتىندا قالعان دۇنيەلەردى دە قۇرتۋ كەرەك بولدى. ەشبىرى حالىققا جەتپەۋى ءتيىس. بەلسەندىلەر اقىننىڭ ساياتقوراسىنا بارىپ، كەبەجە-كەبەجە قولجازبا، دوربا-دوربا كىتاپتارىن تۇيەگە تەڭدەپ، وگپۋ مەكەمەسىنە اكەلىپ، شاۋكەننىڭ قولىمەن ورتەتكەن سوڭ، قالاي دەگەنمەن  مىلقاۋ، قارا تانىمايتىن ساۋاتسىز ادام عوي. نە ورتەپ جاتقانىنان حابارى بولماسا دا ايتەۋىر قۇندى دۇنيەلەر ەكەنىن ىشتەي سەزسە كەرەك. ونىڭ ارتىنان قىزىل اسكەردىڭ سولداتى باقىلاپ تۇرادى. كىتاپتار مەن قولجازبالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن وتقا لاقتىرىپ جاتقاندا ءبىر كىتاپتىڭ ىشىنەن شاكارىمنىڭ سۋرەتى سۋسىپ تۇسەدى. سول ءسات شاۋكەن سۋرەتتى جەردەن جىلدام الىپ، ىشىگىنىڭ تىسىن جىرتىپ، سول جىرتىقتىڭ ىشىنە تىعىپ، وگپۋ-دان الىپ شىققان. كىتاپتاردى ورتەپ بولا سالىسىمەن، ۇيىنە اسىعادى. ارقاشان باپپەن، اسىقپاي جۇرەتىن مىلقاۋدىڭ بۇل قىلىعى بەلسەندىلەرگە وعاش كورىنگەن سوڭ، ارتىنشا بارىپ شاۋكەننىڭ ءۇيىن تىنتەدى. نە ىزدەپ جاتقانىن وزدەرى دە بىلمەيدى. بىراق، شاۋكەن اقساقالدىڭ ءۇيىن بەلسەندىلەر ءۇش رەت استان-كەستەڭىن شىعارعان. وسى كەزدەن باستاپ، ولگەنىنشە ارتىنان اڭدۋ كەتپەيدى. اۋىل ادامدارىنىڭ وعان جۋىسپايتىنى سوندىقتان ەدى.

قاريا حات تانىماسا دا، قۇجاتتاردىڭ اراسىنداعى فوتوسۋرەتتى كورىپ، سول 1931 جىلدان 1960 جىلدارعا دەيىن جان بالاسىنا كورسەتپەي ساقتاعان. ەستيار جىگىت شاكارىمنىڭ جالعىز سۋرەتىن قىرىق جىل ساقتاپ، ۇلى احاتتىڭ قولىنا بەرەدى. بۇل  بەينە اقىننىڭ مەككەگە اتتانۋ ءۇشىن تولقۇجاتقا تۇسكەن فوتوسى ەكەن.

شاۋكەن اقساقالدىڭ ءۇيىن وگپۋ ءۇش رەت ءتىنتىپ، ءاربىر قۋىس، ءاربىر تەسىكتى قاراسا دا سۋرەتتى تابا المايدى. وگپۋ-دەن الىپ شىققان سوڭ، اقىننىڭ تۋىستارىنان  بەرە قوياتىن ەشكىم تاپپاي، شاۋكەن اقساقال سۋرەتتى شەشەسىنە اپارىپ بەرەدى. شاۋكەننىڭ شەشەسى شاكارىمنىڭ سۋرەتىن ءوزىنىڭ كەبىنى دەپ دايىنداعان اق ماتانىڭ ىشىنە وراپ ساقتايدى. ءسويتىپ، شاكارىمنىڭ ءوزى اق كەبىنگە ورالىپ جەرلەنبەسە دە، سۋرەتى كەبىنگە ورالىپ بىزگە جەتتى.

ناۋبەت جىلدارى شاكارىمنىڭ ءتورت ۇلىنىڭ تورتەۋى دە «حالىق جاۋىنىڭ» بالاسى رەتىندە سوتتالعان. احات سىبىرگە ايدالدى. ەكى بالاسىنىڭ ءبىرى تۇرمەدە اتىلىپ، سول تۇرمەدە ەكىنشىسى قورلىققا توزبەي وزىنە-ءوزى قول سالادى. ال، قىتاي اسىپ كەتكەن بالاسى زيات 1937 جىلى اتىلادى. كەيىن احات اقساقال ايداۋدان ورالىپ، 1960 جىلدارى الماتىداعى اۋەزوۆتىڭ جاڭا ۇيگە كىرىپ جاتقان قونىس تويىن تويلاۋعا قوناققا شاقىرىلادى.

1945 جىلى ابايدىڭ 100 جىلدىق تويىىنا مۇحتار اۋەزوۆ كەلەدى. تويدان كەيىن مۇقاڭ ەل ارالاپ قىدىرىستاپ ءجۇرىپ، شاۋكەننىڭ مىلقاۋ بولسا دا اڭ-قۇستىڭ ءتىلىن بىلەتىن كەرەمەت ادام ەكەنىن كورىپ، اتتانارىندا جەرلەستەرىنە «شاۋكەندى الماتىعا الا كەلىڭدەر، مەنىڭ ۇيىمدە قوناق بولسىن» دەپ تاپسىرادى.

مۇحاڭنىڭ ۇيىنە شاۋكەندى قاستارىنا الىپ ءارحام، يسرايىل اقىلبايۇلى، بالتاشتار بارادى. قوناقاسىعا ەل «ولدىگە» ساناپ جۇرگەن احات شاكارىمۇلى دا كەلەدى. احات شاكارىمۇلى  سول وتىرىس تۋرالى ەستەلىگىندە ءوزى اتالاس تۋىس بولىپ كەلەتىن شاۋكەن اقساقالدىڭ قاتتى ىڭعايسىزدانىپ وتىرعانىن ايتادى. «بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ، كوزدەرى جاساۋراپ، مەنەن كەشىرىم سۇرايتىنداي قارايدى»- دەيدى. الدەن ۋاقىتتا ەت جەلىنىپ، سورپا ءىشىلىپ، داستارحانعا باتا جاسالىپ، اس قايىرىلعاننان سوڭ ءبارى قول جۋعا ورىندارىنان تۇرىپ تىسقا شىعادى. سول كەزدە احات اقساقال بولمەدە مۇحتاردىڭ جانىندا كىدىرىپ ايالداپ قالادى. تىسقا شىققان شاۋكەن قايتا ۇيگە كىرىپ، ەسىك اراسىنان احات اقساقالدى ىمداپ شاقىرادى. قاسىنا كەلگەندە احاتتىڭ بايقاعانى ءبىر كىناسى بار ادامداي شاۋكەننىڭ نۇرلى كوزى شەر مەن مۇڭعا باتقان قايعىلى جاسقا تولى ەدى. اكەڭە اراشا تۇسە المادىم. مەن پاقىردى كەشىر دەگەندەي. يەگى كەمسەڭكىرەپ، تىنىسى اۋىرلاپ، ەنتىككەن ادامداي قولى ءسال-ءپال دىرىلدەگەندەي بايىپپەن احاتتىڭ جۇزىنە زەر سالا بارلاپ قاراپ الادى دا، قويىنىنان قيماستىقپەن اق ماتاعا ۇقىپتى ەتىپ ورالعان شاكارىم فوتوسىن الىپ شىعىپ، سىرت وراۋىن اشىپ، كەۋدەسىنە قىسىپ، باۋىرىنا باسىپ، اۋزىنا اپارىپ ءسۇيىپ ايالاپ ۇستاپ احاتقا بەرەدى. فوتونى قولىنا العان احات اقساقال: «قايران مۇقالماس قارا نارىم-اي! بالاسى مەن جاساماعان جاقسىلىقتى سەن جاسادىڭ! شاۋكەن باۋىرىم..!» دەپ قۇشاقتاي الىپ، اكە سۋرەتىنىڭ كۇتپەگەن جەردەن تابىلعانىنا قۋانىپ، ازالى اششى داۋىسى شىعىپ، وكىرىپ جىلاعان ەكەن.  سول ساتتە ءبىرىن-ءبىرى قۇشاقتاپ كورىسىپ، ەكەۋى قوسىلا سولقىلداپ جىلايدى. مۇنداي توسىن ارەكەتتى كۇتپەگەن باسقا ادامدار جۇگىرىسىپ كەلەدى. احات پەن شاۋكەننىڭ جىلاسىن كورىپ باسىندا ءبارى دە تۇككە تۇسىنبەي توسىرقاپ ءۇرپىيىسىپ قالادى. شاكارىم سۋرەتىن كورگەندە عانا ءبارى دە شاكارىم جاڭا قايتىس بولعانداي جوقتاۋ ايتىپ، ءبىرىن-ءبىرى قۇشاقتاپ كورىسىپ، ىشتەگى شەر بولىپ قاتىپ قالعان ىشقۇسانى سىرتقا شىعارادى.

جينالعاندار  ءبارى دە ولگەنى ءتىرىلىپ، وشكەنى جانعانداي قۋانىشتان جىلاسىپ، شاكارىمنىڭ سۋرەتىن ساقتاعان شاۋكەنگە زور العىس بىلدىرەدى. شاۋكەن اقساقال شەشەسىنىڭ اقيرەتتە سالاتىن اق كيىمىنە وراپ، تىعىپ ساقتاعان سۋرەتتى الماتىعا «احاتتى تاپسام بەرەرمىن» دەگەن ويمەن الىپ كەلىپتى.

ءبىر-اق، قادىرلى شاۋكەن قاريا ەلگە ەلەۋسىز، حالىققا قالاۋسىز، بيلىكتەگىلەرگە كەرەكسىز كۇي كەشىپ جۇرتقا جۇعىمسىز ادامداي ومىردەن ءوتىپتى.

1960 جىلدارى باياعى شاكارىمنىڭ دوسى كەرىمقۇل جازالاۋشى وتريادتىڭ ارتىنان اڭدىتىپ جىبەرگەن بالاسى قابىشقا احات اقساقال: «نە باۋىرلارىمنىڭ، نە اكەمنىڭ سۇيەگىن ارۋلاپ قويا المادىم عوي»، – دەپ كەيىپ وتىرعانىندا، شاكارىمنىڭ مۇردەسى جاتقان قۇدىقتى كورسەتەدى. احات العاشقى قۇلاشىن كۇرەكپەن قازىپ، اكەسىنىڭ سۇيەكتەرىن ءبۇلدىرىپ الماۋ ءۇشىن  قالعانىن قولىمەن قازىپ، جيناپ، ءبىر شابادانعا سالىپ، كاكىتايدىڭ بالاسى ءارحامنىڭ ۇيىنە اكەلەدى.  اراعا تاعى 30 جىلداي ۋاقىت سالىپ، 1988 جىلى اقتالعان اقىننىڭ بۇكىل سۇيەگىن قايتا قۇراپ، جۋىندىرىپ، ارۋلاپ جيدەبايداعى اباي زيراتىنىڭ جانىنا كومەدى.

شاكارىم ءومىرىنىڭ سوڭعى شاعىندا احات  ۇلىنا ءتالىم بەرە وتىرىپ: «مىنانداي ۋاقىت كەزىگۋى دە مۇمكىن – سەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بىرەۋدى ۇستاپ بەرىپ ءتىرى قالۋدى كوزدەيتىن، بۇنداي ىستەن ساقتان، ادال بول! ەگەر وتكەلگە كىسى سالىپ وتسەڭ تىرىدە ءوزىم، ولسەم ارۋاعىم رازى بولمايدى» - دەپتى

بۇل  سۋرەتتىڭ تاريحى وسىلاي بولعان...

الماحان مۇحامەتقاليقىزى

Abai.kz