ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە سوڭعى ون جىلدىقتا بيلىگى اۋىسپاعان ءبىر عانا ەل قالدى. ول تاجىكستان. تاجىك باسشىسى راحمون 1994 جىلدان باستاپ تاقتا وتىر. 

راحمون بيلىگى ەلدە قانداي دا ءبىر رەفورما جاساعان ەمەس جانە ەل حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى جىل وتكەن سايىن ناشارلاپ بارادى. ەمومالي بيلىكتى ۇستاپ قالۋدا ىشكى ەليتانىڭ بىرلىگىمەن قاتار، سىرتقى كۇشتە رەسەيگە سەنىم ارتادى. سوندىقتان دا رەسەيدىڭ ەڭ ءىرى اسكەري بازاسى تاجىكستاندا ورنالاسقان. رەسمي اۋعانستاننان تونەتىن قاۋىپتەن ورتالىق ازيانى ساقتاۋ ماقساتىندا تۇرعان بازا، ەكىنشى جاعىنان راحمون تاعىنىڭ كەپىلى دەسەك تە بولادى.

سوڭعى جىلدارى تاجىكستاندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعداي كۇرت ناشارلادى. دۋشانبە كەن ورىندارىنىڭ بىرقاتارىن قىتايعا ۇزاق جىلعا جالعا بەرۋ ارقىلى بيۋدجەت شىعىنىن تولتىرۋعا تىرىسۋدا. الايدا ونىڭ ەكىنشى ءبىر كەرى اسەرى بار، ول ورتالىق ازياعا قىتايدىڭ ەنتەلەپ ەنۋىنە جول اشۋدا. بەيرەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنەتىن بولساق ورتالىق ازياداعى بەيجىڭنىڭ العاشقى اسكەري نەگىزدەگى قۇرىلىمدارى ءدال وسى تاجىكستاندا پايدا بولعان جانە ولار ازىرگە قىتاي جالعا العان كەنىشتەردى كۇزەتۋمەن اينالىسۋدا. بۇل جەرگىلىكتى حالىق پەن قىتايلىق جۇمىسشىلار اراسىندا قاقتىعىستاردى بىرنەشە مارتە تۋىنداتتى.

2020 جىلى تاجىكستاندا الەۋمەتتىك جاعداي كۇرت ناشارلادى. وعان الەمدىك كوروناۆيرۋس پاندەمياسى اسەر ەتتى. مەملەكەت ەلدە ۆيرۋستىڭ بارىن ۇزاق ۋاقىت جاسىرىپ كەلسە دە، اقىرى پاندەميانىڭ بارىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. سەبەبى حالىقارالىق ۆاكتسيانا الۋ جوباسىنان شەت قالۋدى قالامادى، سونىمەن قاتار مەديتسينا سالاسى وراسان اۋىرتپالىقتى كوتەرە المايتىنى ناقتى بەلگىلى بولدى. ەلدە وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسمي 18 مىڭ ادام ۆيرۋس جۇقتىرعان جانە ۆيرۋستان 125 ادام كوز جۇمعان. ال شىندىعىندا تاۋەلسىز ساراپشىلار تاجىكستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار سانى جارتى ميلليوننان اسادى دەگەندى ايتادى.

ۆيرۋستىڭ تاراۋى تاجىكستاننىڭ مەديتسينا سالاسىنا عانا اۋىرتپالىق ءتۇسىرىپ قويماي، سونىمەن قاتار شەتەلدەگى تاجىكستاننان كەتكەن ەڭبەك ميگرانتتارىنا اۋىر سوقتى. باسىم بولىگى رەسەيدە جۇمىس ىستەيتىن ەڭبەك ميگرانتتارى تاجىكستانعا قايتۋعا ءماجبۇر بولدى جانە ەلدەگى جۇمىسسىزدىق سانى ارتىپ، حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن نارازىلىعى كۇشەيدى.

جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي 2022 جىلى رەسەي بيلىگى ۋكرايناعا سوعىس اشىپ، الەمدىك قاۋىمداستىق باسقىنشى ەلگە سانكتسيالار سالا باستادى. رەسەيدەن ينۆەستورلار سىرتقا كەتتى جانە كوپتەگەن كومپانيالار رەسەي اۋماعىنان كەتۋدى ۇيعاردى. بۇل ءوز كەزەگىندە رەسەيدى ميگرانتتار ءۇشىن تارتىمسىز ەتە ءتۇستى جانە رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالار ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ تابىسىنا اسەر ەتتى. وسىلايشا سوڭعى ءۇش ايدا تاجىكستاندا ميگرانتتار تاراپىنان جىبەرەتىن قارجى كولەمى ازايعان.

2021 جىلى تاۋلى باداقشان اۆتونوميالىق وبلىسىندا ارنايى وپەراتسيا ءوتىپ، كۇشتىك قۇرىلىمدار كۇدىكتى دەپ تاپقان تۇلعانى تۇتقىنداۋ بارىسىندا كۇدىكتى كوز جۇمعان بولاتىن. بۇل حالىقتىق تولقۋلارعا اكەلىپ، حوروگ قالاسىندا بىرنەشە مىڭ ادام جينالعان نارازىلىققا ۇلاستى. نارازىلىق بارىسىندا قاقتىعىس بولىپ، تاعى بىرنەشە ادام كوز جۇمدى. الايدا تاجىك بيلىگى ول جايتتى جاۋىپ قالۋدى ءجون سانادى. اتالمىش وقيعادان كەيىن تاۋلى باداقشان ايماعىنداعى جاعداي ۋشىعا ءتۇستى، ال ورتالىق تاراپتان تەكسەرىس كۇشەيدى. مامىر ايىندا تۇتقىنداۋلار قايتا باستالدى، بۇل جەرگىلىكتى حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، نارازىلىق تاعى دا قاقتىعىسقا ۇلاستى. كۇشتىك قۇرىلىمدار حالىققا رەزەڭكە وق اتىپ، كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز قولداندى. بەيرەسمي دەرەك بويىنشا ءبىر ادام قازا تاپتى.

ساراپشىلار تاۋلى باداقشانداعى تولقۋلاردىڭ رەسمي سەبەبى تۇتقىنداۋلار دەپ اتالسا دا، شىندىعىندا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، بيلىكتىڭ رەفورما جۇرگىزبەۋى جانە ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جوقتىعى سەبەپ دەپ اتادى.

ساراپشىلار تاجىكستاندا بيلىك اۋىسۋدىڭ الدىندا تۇر دەگەن بولجام جاساۋدا. راحمون بيلىكتى سەنىمدى تۇلعاعا وتكىزۋ جولىن ويلاستىرۋدا، الايدا رەجيمدى ساقتاپ قالۋعا لايىقتى كانديدات رەتىندە ءالى ەشكىمدى تاڭداماعان-مىس.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz