«ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونىن راسىمدەۋدى رەتتەۋ ماسەلەلەرى» دوڭگەلەك ۇستەلىنە قاتىسقاندار وسىنداي تۇجىرىم جاسادى

«ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونىن راسىمدەۋدى رەتتەۋ ماسەلەلەرى» دوڭگەلەك ۇستەلىنە قاتىسقاندار وسىنداي تۇجىرىم جاسادى

قوستانايدا «ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونىن راسىمدەۋدى رەتتەۋ ماسەلەلەرى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل ءماجىلىسى ءوتتى. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەلەڭ-الاڭىنداعى ۇلتتىق رۋح اسپانداعان جىلدارى جۇرتشىلىق وزدەرىنىڭ نىسپىسىنان ورىس وتارلاۋىنان قالعان «-وۆ، -ەۆ»،-وۆا، -ەۆانى» الىپ تاستاپ، سوناۋ 1924 جىلى-اق الاش ارداقتىسى ءاليحان بوكەيحانوۆ ايتقانداي، «اتى-جوندەرىن ۇلتتىق داستۇرمەن اباي قۇنانبايۇلى دەگەن سياقتى» جازدىرۋدى ويلاي باستادى. كەڭەس وداعى كەزىندە باۋىرجان مومىشۇلى، شونا سماحانۇلى سياقتى تۇلعالاردىڭ باستاعان ءداستۇرىن تاۋەلسىزدىك جىلدارى شەرحان مۇرتازا، ءابىش كەكىلباي سياقتى ۇلت زيالىلارى جالعاستىردى. كەيىن ولاردىڭ قاتارى دا كوبەيدى. بىراق بۇگىندە ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونىن جازۋدا بىرىزدىلىك ساقتالماي وتىر. ءتىپتى وسى راسىمگە «-وۆتى، -ەۆتى» الىپ تاستاعان سوڭ، اكەسىنىڭ اتى، ءوزىنىڭ اتى قايسى ەكەنىن بىلمەي شاتاستىرىپ الامىز دەپ قارسى ورە تۇرەگەلەتىندەر، قازىرگى «ورىسشا» داستۇردە جازىلعان نىسپىسىنان ايىرىلعىسى كەلمەيتىندەر دە جەتكىلىكتى. اتى-ءجوندى جازۋدا گرامماتيكالىق قاتەسىنە بايلانىستى دا شۇبارلىق جەتىپ ارتىلادى. قايتكەندە دە ازاماتتاردىڭ اتى-ءجونى قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا باعىنۋى كەرەك. سوندىقتان ءتىل ماماندارى، عالىمدار دايىنداعان «قازاق ازاماتتاردىڭ اتى-جوندەرىنىڭ ەملەسى جايلى» نۇسقاۋلىقتى عالىمدار تالقىلادى. وعان قوستانايلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە ءوز پىكىرلەرىن قوستى.
ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جانتاس جاقىپ مودەراتورلىق ەتكەن «دوڭگەلەك ۇستەل» ماجىلىسىنە ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى ب.ءابدىۋاليۇلى، ج.اعابەكوۆا، حالىقارالىق بيزنەس اكادەمياسىنىڭ پرفەسسورى س. يمانبەرديەۆا، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ وناماستيكا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ق.رىسبەرگەن، قر ۇكىمەتىنىڭ «وناسماستيكالىق حابارشى» بيۋللەتەنىنىڭ رەداكتورى س.شۇكىرۇلى، قوستاناي پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى ا.كۇزەمبايۇلى ، م.دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتنىڭ دوتسەنتى ز.قۇلامانوۆا قاتىستى. ولار قازاق ازاماتتارىنىڭ اتى-جونىندەگى جازىلۋىن بىرىزدىلىككە تۇسىرۋدەگى تۇيتكىلدەرىد تىلگە تيەك ەتتى. اتى-ءجونىمىزدىڭ جازىلۋىن دۇرىستاۋ تۇرعىسىندا ايتار وي كوپ. الدىمەن، ادام اتتارىندا جازۋدا گرامماتيكالىق ەملە ەرەجەلەرى ساقتالمايدى. عالىمدار ءبىر «ايگەرىم» دەگەن اتتىڭ 14 ءتۇرلى جازىلىپ جۇرگەنىن ايتتى. قازىر قازاقشا ساۋاتسىز ادام جوق. مۇنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانانىڭ اقساۋىنان تۋىپ وتىرعان كورىنىس ەكەنىندە ءسوز جوق. كوپتەگەن ەسىمدەردە، مىسالى، «ءساليما - ساليما» دەگەن سياقتى «ءا» ءارپىنىڭ ورنىنا «ا» ءارپى جازىلادى. عالىمدار «ءا » ءارپى اتى-جونىمىزگە ۇلتتىق رەڭك بەرەتىنىن ەسكەرتتى. ات قويۋدا قازەكەم ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدان ءالى ارىلىپ بولعان جوق. باياعى «كولحوزبەك، سوۆحوزبەك، شوفەر» دەپ ات قويعان قازاق، بۇگىندە دە كوڭىل-كۇيدىڭ كوك دونەنىن توقتاتپاي، جاڭا تۋعان نارەستەنى «سامميتحان» دەپ اتاپ جىبەردى. قىز بالالارعا برازيليا، تۇرىك كوپ سەريالى فيلمدەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى، وزگە ۇلتتار اتىن نەمەسە «ايانا، دايانا» سياقتى ءمان-ماعىناسىز ەسىمدەر بەرۋ كوبەيىپ كەتتى.
- كىسى اتى - مادەني مۇرا، - دەدى جانتاس جاقىپ. بالا - بۇگىن نارەستە، ەرتەڭ - ەلىمىزدىڭ ازاماتى. بالا تاعدىرىمەن ويناۋعا بولمايدى. سوندىقتان وعان لايىقتى، ۇلتتىق بوياۋىمىز ءبىلىنىپ تۇراتىنداي ات بەرگەن ماقۇل.
اتى-ءجونىمىزدى ءبىرىزدى جازۋعا بايلانىستى وتارلىق پسيحولوگيادان ءالى باتپاقتاپ شىعا الماي جۇرگەنىمىز جونىندە اقىن اقىلبەك شاياحمەتتىڭ دە ءوز پىكىرى بار.
- قازاق قىزدارى تۇرمىس قۇرعاننان كەيىن كۇيەۋىنىڭ اتا-تەگىن الىپ جاتادى. فاميليا دەگەن ءسوز ءناسىل، تەك دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. فاميليا اۋىستىرۋ كوبىنەسە نەكەقيار ءراسىمى جاسالاردا جۇزەگە اسادى. ەرتەدە قازاق بالاسىنان ۇل بولسىن، قىز بولسىن، «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» دەپ سۇرايتىن. ول اكەسىنىڭ اتىن ايتىپ، «سونىڭ ۇلىمىن، نە قىزىمىن» دەمەي مە؟ اتا-تەك ەشقاشان ايىرباستالمايدى. ونى ايىرباستاۋ سۇيەكتى ساتقانمەن بىردەي. ەندەشە وسى تەك اۋىستىرۋ قايدان شىقتى دەپ ويلانىپ جاتقان قازاق جوق. بۇل كەڭەس زامانىندا ورىس حالقىنا ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدان پايدا بولعان جامان داعدى. سۇيگەن جارىنان مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ فاميلياسىن الۋدى تالاپ ەتەتىن ەسەرسوق جىگىتتەر دە جەتكىلىكتى. وتباسى باقىتى ەكەۋىنىڭ ءبىر فاميليادا بولۋىنا قاراپ تۇعان جوق. مۇنىڭ ءوزى تەكتى بىلدىرۋدە ءجون-جوسىقسىزدىققا ۇرىندىرادى، - دەيدى ول.
فاميليانى جازۋدا دا ءبىر ىزدىلىك جوق. ونىڭ ۇستىنە «بوياۋشى دەگەنگە ساقالىن بوياپ»، نىسپىسىنىڭ الدىنا اراب تىلىنەن كىرىككەن «ءال» دەگەن ارتيكلدى قوساتىندار نەمەسە نىسپىسى ەتىپ العان اتاسىنىڭ بىرىككەن سوزدەن تۇراتىن ەسىمىن باس ارىپتەرمەن ءبولىپ جازاتىندار كەزدەسەدى. نۇسقاۋلىقتى تالداي كەلە، ماجىلىسكە قاتىسقاندار قازاق ازاماتتارىنىڭ اتى-ءجونىن «ارمان قالابەكۇلى وسپان» دەپ ءۇش مۇشەدەن بە، الدە «ارمان قالابەكۇلى» دەپ ەكى مۇشەدەن جازۋ كەرەك پە؟» دەگەن ماسەلەنى تالقىلادى. سونىمەن قاتار بىرىزدىلىك بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ اتى ءبىرىنشى، فاميلياسى ەكىنشى جازىلۋ كەرەكتىگى دە ايتىلدى.
مىنە، نۇسقاۋلىقتىڭ ءتورتىنشى تالقىلانۋىندا اتى-جونىمىزگە بايلانىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ولاردىڭ بارلىعىن دا ءپىسىرىپ، نۇسقاۋلىققا ەنگىزىپ، الداعى ۋاقىتتا وول قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورىندارىنا تاراتىپ بەرىلەتىن بولادى.

ءنازيرا جارىمبەتوۆا
«ەگەمەن قازاقستان»
قوستاناي