قارشادايىنان تانىلعان قىران
...1954 جىلى تامىز ايىنىڭ 29 كۇنi ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ تۇششىقۇدىق اۋىلىنان پوشتا تاسيتىن قوسىم شالدىڭ تۇيەسiنە مiنگەسiپ، اۋدان ورتالىعى تاۋشىققا قاراي جولعا شىقتىم. ول كەزدە اۋدان بويىنشا ورتا مەكتەپ بiرەۋ - ول تاۋشىق كەنتiندە شاحتا ورتا مەكتەبi. سونداعى ينتەرناتقا ورنالاسىپ، سەگiزiنشi سىنىپقا وقۋ ءۇشiن كەلە جاتقان بەتiم.
جاستىق شاققا ساياحات
...1954 جىلى تامىز ايىنىڭ 29 كۇنi ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ تۇششىقۇدىق اۋىلىنان پوشتا تاسيتىن قوسىم شالدىڭ تۇيەسiنە مiنگەسiپ، اۋدان ورتالىعى تاۋشىققا قاراي جولعا شىقتىم. ول كەزدە اۋدان بويىنشا ورتا مەكتەپ بiرەۋ - ول تاۋشىق كەنتiندە شاحتا ورتا مەكتەبi. سونداعى ينتەرناتقا ورنالاسىپ، سەگiزiنشi سىنىپقا وقۋ ءۇشiن كەلە جاتقان بەتiم.
جاستىق شاققا ساياحات
قوسىم اقساقالدىڭ كولiگi كۇيسiزدەۋ، جىلدام جۇرۋگە جارامايدى، سىلبىر اياڭمەن جۇرەمiز. ارا-اراسىندا مەنi ءتۇسiرiپ جەتەكتەتiپ الادى. جولعا بiر تۇنەپ، كەلەسi كۇنi ساسكەدە تاۋشىققا دا جەتتiك-اۋ. قولىمدا ورتاسىنان جiپپەن تاڭىلعان، توزىعى جەتiڭكiرەگەن شامادانىم بار، مەكتەپكە كەلسەم اۋلاسىنىڭ iشi تولعان بالا، ينتەرناتقا قابىلداۋدى سۇراپ ارىز جازىپ جاتىر ەكەن، مەن دە ارىزىمدى سولارعا قوسىپ جiبەردiم. جينالعان بالالارعا ەرتەڭ ساعات 8.00-دە كiمدەردiڭ ينتەرناتقا الىناتىنى وسى جەردە حابارلاناتىن بولادى جانە كiمدەردiڭ قاي سىنىپتا وقيتىنى دا ايتىلادى دەپ تاراتتى. ەرتەسiنە بەلگiلەنگەن ۋاقىتتا كەلدiك، مەنiڭ اتى-ءجونiم ينتەرناتقا الىناتىن بالالاردىڭ iشiندە بولماي شىقتى. سەگiزiنشi «ا» سىنىپتا وقيتىنداردىڭ iشiنە قوسىپتى. سىنىپقا كiرسەم، ارتقى ورىنداردى بالالار يەلەنiپ قالىپتى. الدىڭعى پارتانىڭ بوس ورنىنا كەلiپ وتىردىم. كوپ ۇزاماي سوڭىمنان قولىندا مەنiكiنەن ايىرماسى شامالى، جiپپەن بۋىلعان شامادانى بار، كيiمi دە مەنiكi سياقتى جۇپىنىلاۋ بۇيرا شاش، قارا بالا كiرiپ، شامادانىن بۇرىشقا قويىپ، قاسىما كەلiپ وتىردى. كوپ ۇزاماي سىنىپقا قولىندا جۋرنالى بار، بويى ورتادان جوعارى، ات جاقتى، سۋىق ءجۇزدi كiسi كiرiپ كەلدi. جاپىرلاپ ورنىمىزدان تۇردىق. بiزدi وتىرعىزىپ، ءوزi ورنىنا جايعاسىپ بولعان سوڭ: «مەنiڭ اتى-ءجونiم - شوڭقالوۆ تورعاي، ماتەماتيكا ءپانiنiڭ وقىتۋشىسىمىن، وسى سىنىپتىڭ جەتەكشiسiمiن جانە ينتەرناتتىڭ تاربيەشiسiمiن»، - دەدi. سول كەزدە سىنىپقا رۇقسات سۇراپ بiر قىز بالا كiرiپ، ارتقى جاققا بارىپ ورنالاسقان. بiر وقۋشىنىڭ الگi قىزعا: «سىباي بولدىق، سىبايلاس بۇرىشتاردىڭ ەرەجەسiن ساقتايىق!» دەمەسi بار ما. سولاي دەۋi مۇڭ ەكەن، توكەڭ: «سەنiڭ اتى-ءجونiڭ كiم ەدi, كانە سىبايلاس بۇرىشتاردىڭ تەڭدiگiن دالەلدەشi»، - دەپ، جاڭاعى بالانى ورنىنان تۇرعىزدى. بالا جاۋاپ بەرiپ جارىتپادى، ۇمىتىپ قالسا كەرەك. «ال، كانە، سىبايلاس بۇرىشتار جونiندە كiم ايتادى؟» - دەپ سىنىپقا كوز جۇگiرتتi. «مەن ايتام» دەپ قول كوتەردiم. قاراسام، قاسىمداعى بۇيراباس تا قول كوتەرiپ وتىر ەكەن. «ال، كانە، تىڭدايىق، سەنiڭ اتىڭ كiم ەدi?». مەن اتى-ءجونiمدi ايتىپ، تاقتاعا شىعىپ ءوز ويىمدا قالعانىن ايتا باستاپ ەدiم، مۇعالiم: «كiدiرە تۇر»، - دەدi دە، «ەندiگiسiن سەن جالعاستىر»، - دەپ بۇيراباس بالانى تۇرعىزدى. اتى-ءجونiن سۇرادى. ول: «كەكiلباەۆ ءابiش»، - دەپ جاۋاپ بەردi. ماعان وقىتۋشى: «وتىر»، - دەدi دە، «ال، وندا كەكiلباەۆ، سەن جالعاستىر»، - دەدi. ءابiش ايتىپ بولعان سوڭ جۋرنالدى قولىنا الىپ، ۇيدەن وقيتىن بالالاردىڭ اتى-ءجونiن، جەتiنشi سىنىپتى قاي مەكتەپتەن بiتiرگەنiن سۇرادى. ودان سوڭ ينتەرناتقا الىنعان بالالاردىڭ تiزiمiن جاساپ: «ەندi ينتەرناتقا ورنالاسپاعان، بۇل جەردە جاتاتىن ءۇيi جوق بالالار بار ما؟» - دەگەندە، مەن، ءابiش جانە بiر قىز قول كوتەردiك. بiزدiڭ اتى-ءجونiمiزدi جازىپ العان سوڭ: «ۇشەۋiڭiز قازiر مۇعالiمدەر بولمەسiنە كەلiڭiزدەر»، - دەدi. سىنىپتان شىعىپ ءدالiزدەگi iلiنگەن ساباقتىڭ كەستەسiن كوشiرiپ الىپ، ۇشەۋiمiز مۇعالiمدەر بولمەسiنە باردىق. شوڭقالوۆ اعايىمىز مەنiڭ قولىما ديرەكتوردىڭ بەرگەن تiلدەي قاعازىن ۇستاتتى: «ينتەرناتتا ءشارiپوۆا دەگەن تاربيەشi بار، سوعان اپارىپ بەرiڭiزدەر، سەندەردi ورنالاستىرادى»، - دەدi. ۇشەۋiمiز كەلiپ تاربيەشi ءشارiپوۆانى تاۋىپ الىپ ينتەرناتقا ورنالاستىق.
بiزگە بەرiلگەن بولمەگە كەلسەك، بiزدەن بۇرىن شۇڭكاروۆ وتەلگەن مەن ابديەۆ امانتاي دەگەن ەكi بالا ورنالاسقان ەكەن، ەكەۋiمiزبەن تورتەۋ بولدىق. كەيiننەن امانتاي كەڭشاردا زووتەحنيك بولدى، شۇڭكاروۆ وتەلگەن عىلىم كانديداتى، اقتاۋ ۋنيۆەرسيتەتiندە كافەدرا باسقاردى. قازiر ەكەۋi ورتامىزدا جوق، سۋىق اجال ولاردى ومiردەن ەرتەرەك الىپ كەتتi.
كەلەسi كۇنi تاڭەرتەڭ ساباققا كەلدiك. بiرiنشi ساباق ورىس تiلi بولدى. ۆالەنتينا ياكوۆلەۆنا وستاشكوۆا دەگەن ورىس قىزى كەلiپ ساباق باستادى. ارقايسىسىمىزبەن جەكە-جەكە تانىستى. بالالاردىڭ ورىسشاسى وزiمنەن اسىپ بارا جاتپاعانسىن، «قاتار بولدىق-اۋ» دەپ وتىرعانمىن. كەزەك ابiشكە كەلگەندە ورنىنان تۇرىپ، كiدiرمەستەن سويلەپ، اتى-ءجونiن ايتىپ، مۇعالiمنەن ءوزiن تانىستىرۋىن سۇرادى. ول كەزدە ماڭعىستاۋ اۋدانىندا ورىستار اتىمەن بولعان جوق دەسەم وتiرiكشi بولماسپىن. مەنiڭ ورىس وقىتۋشىسىن كورiپ تۇرعانىم وسى ەدi. ءابiشتiڭ iركiلمەي سويلەيتiنiنە سونشاما قىزىقتىم. مiنە، وسىلايشا بiزدiڭ دوستىعىمىز باستالدى. كوپ ۇزاماي-اق ءابiشتiڭ بارلىق ءپاندi جاقسى بiلەتiنiنە، اسiرەسە، قازاق، ورىس ادەبيەتi, تاريح پاندەرiن ءسۇيiپ وقيتىنىنا كوزiمiز جەتتi. ابiشتەن ورىسشانى قالاي جاقسى ۇيرەنگەنiن سۇراعانىمدا، وتكەن جازدا ورىستاردىڭ iشiندە ءتورت ايداي ەكسپەديتسيادا جۇمىس iستەگەنiن، سوندا بiرشاما ۇيرەنگەنiن، ونىڭ ۇستiنە ورىس ادەبيەتiن ۇزبەي وقيتىنىن ايتتى. وقۋ باستالىپ كەتتi, ەكەۋiمiز ۇنەمi كiتاپحانادا بولامىز. ءابiش سول كەزدiڭ وزiندە-اق اۋدان كiتاپحاناسىنداعى كلاسسيكتەر شىعارمالارىن تۇگەل وقىپ تاۋىستى دەسەم، ارتىق بولماس. مەن دە كوپ وقيتىن ەدiم. اۋىلداعى جەتiجىلدىق مەكتەپ كiتاپحاناسىنداعى iسكە تاتىر ءتولتۋما جانە اۋدارما دۇنيەلەردi تۇگەلدەي وقىپ كەلگەنمiن. بۇلاردان تىس «الپامىس»، «ەر تارعىن»، «قامبار»، «قاراساي-قازي» داستاندارىن جاتقا ايتاتىنمىن. «كەربالانىڭ سوعىسى»، «زارقۇم»، «سال-سال»، «داريعا قىز»، «ءلايلi-ءماجنۇن»، «مۇڭلىق-زارلىق» داستاندارىن توقسانباي، ايتقۇل سەكiلدi جىرشىلاردان ەستiپ، ەسiمە ساقتاعان جايىم بار-دى. ابiشكە كەزدەسiپ، سىرلاسقاننان كەيiن مەنiڭ كوپ وقىدىم دەپ جۇرگەنiم جەتكiلiكسiز ەكەندiگiنە كوزiم جەتتi. ءار دەمالىس سايىن تاۋشىقتىڭ ورتالىق كiتاپحاناسىنا بارىپ العان كiتاپتارىمىزدى تاپسىرىپ، جاڭادان كiتاپ الامىز. ءابiشتiڭ الىپ وقيتىن كiتاپتارى - حەمينگۋەي، موەم، دجەك لوندون، كيپلينگ، كولدۋەلل، چەحوۆ، مامين-سيبيرياك، گي دە موپاسسان سياقتى اتاقتىلاردىڭ ەڭبەكتەرi. بiر جولى ءابiشتiڭ ستەفان تسۆەيگ جازعان، ۇمىتپاسام، «بالزاك» اتتى كiتابىن وقىپ وتىرىپ: «كەيبiر جەرلەرi ورىسشاعا دۇرىس اۋدارىلماپتى، بىلاي دەپ جازعاندا دۇرىس بولاتىن ەدi» - دەگەنi ەسiمدە. مەن دە ول كiتاپتاردى الىپ وقىعانمەن، ءابiش سياقتانىپ باس الماي وقي المادىم. دۇرىس ءتۇسiنبەگەن سوڭ ۇيقىم كەلە باستايدى. بiر كۇنi ءابiش ماعان تولستويدىڭ «كاۆكاز اڭگiمەلەرi»، «حاجى-مۇرات» كiتاپتارىنىڭ اۋەلi قازاقشاسىن، سودان سوڭ بارىپ ورىسشاسىن وقۋعا اقىل بەردi. مەن بۇل كەڭەستi بۇلجىتپاي ورىنداپ وقىپ شىققانىمدا، مازمۇنىن تولىق تۇسiنەتiندەي دارەجەگە كەلدiم. سوڭىنان دوستوەۆسكيدiڭ «قۇمارپازى» مەن پاستەرناكتىڭ «دوكتور جيۆاگوسىن» تۇپنۇسقادان وقىعانىمدا ءابiشiم قاتتى قۋاندى. «بەكتۇر، وسىنىڭنان جازباساڭ، وقۋ جىلىنىڭ اياعىنا دەيiن ورىسشاعا سۋداي بولاسىڭ!» - دەگەنi ءالi ەسiمدە. قىركۇيەك ايىنىڭ ورتا كەزiندە وقۋشىلاردىڭ جالپى جينالىسى بولدى. وقۋشىلار كوميتەتiنiڭ توراعالىعىنا ءابiش ۇسىنىلىپ مەنi درۋجينا كەڭەسiن باسقارۋعا بەلگiلەدi. وقۋ جىلىنىڭ ورتاسىندا وقۋشىلار قىسقى دەمالىسقا شىقتى. كۇيسiزدەۋ بالالاردىڭ ينتەرناتتا قالا بەرۋiنە رۇقسات ەتiلدi. قالعان بالالار ينتەرناتتاعى ەسكi تەمiر كەرۋەتتەردi جوندەۋ سەكiلدi جەڭiل-جەلپi جۇمىستار اتقارۋعا تيiس بولاتىن. سوعىستا قازا بولعان اكەمiز ءۇشiن بەرiلەتiن جاردەماقىسىمەن اۋرۋلى شەشەمنiڭ كۇنەلتiپ وتىرعانىن ويلاپ مەن ينتەرناتتا قالۋعا بەل بايلادىم. ءابiش تە اۋىلىنا بارماي قالدى. ونىڭ بارماۋىنا ءسiرا، جاتىپ الىپ كiتاپحاناداعى كiتاپتاردى وقۋعا دەگەن قۇشتارلىق سەبەپ بولدى عوي دەيمiن. وسىلايشا وقۋ جىلى دا اياقتالدى، تابىلعان كولiكپەن اۋىلدارىمىزعا تاراستىق.
كەلەسi 1955-56 وقۋ جىلىندا تاۋشىققا قايتا كەلدiك. بۇل جولى ءابiش ەكەۋiمiزدi ينتەرناتقا كiدiرiسسiز قابىلدادى. بۇرىنعىشا مەكتەپ ومiرiنە ارالاسىپ، قوعامدىق جۇمىستاردان قول ۇزبەي توعىزىنشى سىنىپتىڭ بiرiنشi توقسانىن دا اياقتادىق. مەكتەپتiڭ جار (قابىرعا) گازەتiن شىعارىپ تۇرۋدى دا بiزدەرگە مiندەتتەگەن. گازەتتiڭ رەدكوللەگيا قۇرامىندا كوشەكوۆ تولەسiن، ءابدiروۆ اسان، كەكiلباەۆ ءابiش، سەيتوۆ يماش جانە مەن بولدىم. بiر كۇنi گازەتتi دايىنداپ جاتقانىمىزدا ءابiشتi مەكتەپ ديرەكتورى شاقىرىپ كەتتi. كۇن دەمالىس بولاتىن، بiزدەر ينتەرناتتىڭ تۇسكi تاماعىنا دەيiن گازەتتi بiتiرiپ جارعا iلiپ بولا بەرگەنiمiزدە ءابiش كەلدi. «مەن اۋىلعا كەتەتiن بولدىم، اۋىلدا سالىنىپ جاتقان ورتا مەكتەپ ءۇيi بiتiپ، پايدالانۋعا بەرiلiپتi. مەنi الىپ كەتۋگە اۋىلدان ادامدار كەلدi, تۇسقايتا كولiك جۇرەدi ەكەن، سونىمەن ءجۇرەمiن»، - دەدi. ءابiشتi تۇسقايتا شىعارىپ سالدىم. ءابiش سوندا ماعان - «مەكتەپتi اياقتاۋىمىزعا از قالدى، جازعى كانيكۋلدا جۇمىس iستەپ اقشا تابارمىز. كەلەسi جىلى ونىنشى سىنىپتى بiتiرگەسiن الماتىعا ۋنيۆەرسيتەتكە بiرگە بارامىز»، - دەپ ۋادەلەسiپ قوشتاسقانبىز. بiراق ءومiر ءوز دەگەنiن iستەدi, وتباسىنىڭ جاعدايىنا بايلانىستى ورتا مەكتەپتi بiتiرگەنمەن، ابiشپەن بiرگە مەن الماتىعا وقۋعا بارا المادىم.
1957 جىلدىڭ جازىندا ماسكەۋدەگi جاستاردىڭ دۇنيەجۇزiلiك فەستيۆالi بولدى. سوعان وراي اۋىلدا، اۋدانداردا دايىندىقتار وتكiزiلiپ، وبلىسقا ادامدار iرiكتەلiندi. ماڭعىستاۋ اۋدانىنان وبلىسقا باراتىن ونەرپازدار اراسىندا مەن دە بولدىم، ءابiش تە قاتىناستى. ءابiش ءوزiنiڭ شىعارعان ولەڭدەرiن وقيتىن، مەن iشiمدiك iشiپ كارتا ويناۋدى سىنايتىن شىعارمالارىممەن شىقتىم. سونداعى بiر جاعداي ءالi ەسiمدە. بiزدەردi اتىراۋدىڭ /ول كەزدە گۋرەۆ/ ءۇشiنشi اۋدانىنىڭ اسحاناسىنان تاماقتاندىراتىن. تاماق iشەتiن جەر قۇجىناعان شىبىن. كەشكiسiن كونتسەرت قويعانىمىزدا اسحاناداعى تازالىقتىڭ تومەندiگiن سىنعا العان ءابiش «شىبىننىڭ ىزىڭى» دەگەن بەس-التى شۋماقتان تۇراتىن ءازiل ولەڭiن وقىپ، زالدا وتىرعانداردى قىران-توپان كۇلدiردi. سول جىلى قازاق مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ تiل-ادەبيەت فاكۋلتەتiنە ءابiش ءتۇسiپ كەتتi. ابiشپەن بiرگە بارىپ وقۋعا تۇسەم دەگەن نيەتiم ورىندالماسا دا، بiلiمنەن قۇرالاقان قالعانىم جوق. جوعارى بiلiم الدىم، ەكونوميست، ينجەنەرمiن. كەڭشارلاردا باس ينجەنەر، پارتيا كوميتەتiنiڭ حاتشىسى، اۋداندىق پارتيا كوميتەتiنiڭ ءبولiم مەڭگەرۋشiسi, سوۆحوز ديرەكتورى، اگروونەركاسiپتiك كەشەنi كاسiپوداقتارى وبلىستىق كوميتەتiنiڭ توراعاسى بولدىق. «مۇنايتەلەكوم» مەكەمەسiندە اۋدارماشى بولىپ قازiر دە جاسايمىن. قوعامدىق جۇمىستان دا قۇر الاقان ەمەسپiن. اقتاۋ قالالىق «قازاق تiلi» قوعامىنىڭ توراعاسى، وبلىس اكiمi جانىنداعى ارداگەرلەر كەڭەسiنiڭ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، «نۇر وتان» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى ماڭعىستاۋ وبلىستىق فيليالىنىڭ ساياسي كەڭەسiنiڭ مۇشەسiمiن. ادەبيەتتەن قول ۇزگەنiم جوق. بiرنەشەلەگەن ەڭبەكتەرiم جارىققا شىقتى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسiمiن. ۇكiمەت تاراپىنان بiرنەشە رەت ماراپاتتالدىم. بالالارىم ەر جەتتi, ءبارi دە جوعارى بiلiمدi ماماندار. نەمەرەلەرiم بار. ءابiش تۋرالى جازىپ وتىرعان بۇل كiم ءوزi دەمەسiن دەپ، ءوزiمدi دە تانىستىرىپ وتىرعان جايىم بار.
بiزدiڭ زامانىمىزدىڭ اريستوتەلi
مەن ءابiشتiڭ ادەبيەتكە دەگەن قۇمارلىعى مەن تەرەڭ بiلiمدi, ويشىلدىعىنا، ادامگەرشiلiك قاسيەتتەرiنە تاڭقالاتىن ەدiم. بiزدiڭ زامانىمىزدىڭ اريستوتەلi وسى - ءابiش بولاتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن. سول ويىمنىڭ قاتە بولماعانىنا قۋانامىن.
الپىسىنشى جىلداردان باستاپ تىنىمسىز ەڭبەك ەتكەن ءابiش تالانتىن ءار قىرىنان تانىتا بiلدi. «حانشاداريا حيكاياسى»، «شىڭىراۋ»، «باسەكە»، «بiر شوق جيدە»، «قۇس قاناتى»، ت.ب. پوۆەستەر; «اڭىزدىڭ اقىرى»، «ۇركەر»، «ەلەڭ-الاڭ» اتالاتىن روماندار جازدى. ءابiشتiڭ شىعارمالارىن م.اۋەزوۆ، ع.مۇسiرەپوۆ، ش.ايتماتوۆ، ءا.نۇرپەيiسوۆ، م.ماعاۋين، م.قوزىباەۆ، ن.ورازالين، س.ەلۋباەۆ، س.ءاشiمباەۆ، م.ىسقاقباەۆ، ج.دادەباەۆ، ش.نۇرپەيiسوۆا سىندى قالامگەرلەر جوعارى باعالادى. جازعان شىعارمالارى تۇگەلگە جۋىق ورىس تiلiنە، بiرازى نەمiس تiلiنە اۋدارىلدى. سالعاننان گدر باسپاگەرلەرi كەكiلباەۆ شىعارمالارىنىڭ ەكi تومدىعىن ەكi دۇركiن باسىپ شىعاردى. «جازۋشىنىڭ ازاماتتىق جانە سۋرەتكەرلiك تۇلعاسى، گدر ءباسپاسوزiنiڭ بەتiندە جارىق كورگەن ماتەريالدارعا سۇيەنسەك، مىنا بiز الماتىدا، جازۋشىنىڭ ءوز وتانىندا كورiپ جۇرگەن تۇلعاسىنان الدەقايدا اۋقىمدى، شوقتىقتى»، - دەپ جازدى نەمiس جازۋشىسى گەرولد بەلگەر «ءۇش كiتاپتىڭ ءۇنi» /الماتى، 1986/ اتتى كiتابىندا. مۇنى - كەكiلباەۆتىڭ دالالىقتاردىڭ دۇنيەنi سەزiنۋ ەرەكشەلiكتەرiن ءدال سۋرەتتەۋiنەن، تۇپتەپ كەلگەندە وسىعان دەيiن شىعىس تاريحىن باتىس وقۋشىلارى ەۆروپالىقتاردىڭ عانا ويلاۋىمەن، ەۆروپالىقتاردىڭ عانا جازۋىمەن تانىپ-بiلسە، ەندi كەلiپ ءابiشتiڭ سول شىعىس نەمەسە ءوز تاريحىن، ءوز رۋحاني كەلبەتiن ءوز شەجiرەسiنiڭ تiلiمەن سويلەتكەندiگi دەپ تۇسiنەمiز. ءابiشتiڭ ويشىلدىعى شىنىمەن دە عۇلاما اريستوتەلدi ەلەستەتەدi. ءابiش ورنى بۇكiل تۇركi جۇرتى بويىنشا ەرەكشە. مەكتەپتە جۇرگەن كەزiندە-اق جاراتىلىسىنان دانالىقتىڭ، دارالىقتىڭ، كەمەڭگەرلiكتiڭ يiسi سەزiلەتiن. ءابiش بiر ۇلتتىڭ پەرزەنتi ەمەس، ادامزات پەرزەنتi. ول كۇنەلتiستiڭ، پەندەشiلiكتiڭ حاراكەتiنiڭ اياسىندا قالعان جوق، وتكەن زاماندى دا ارالاپ، قىر-سىرىنا قانىقتى، بۇگiنگi كۇندi دە ويلادى، تاريح تاعىلىمدارىنىڭ قورىتىندىلارىنا سۇيەنiپ، بولاشاق تۋرالى دا ءوز بولجامىن تولعادى.
ءابiشتiڭ روماندارىنىڭ اعىسى كۇشتi, كەڭ تىنىستى «ۇركەردەگi» باستى كەيiپكەر ءابiلحايىر حان باسىنداعى ارپالىسىپ جاتقان قيان-كەسكi جان تولعانىسىنا قالامگەردiڭ ءوزi ءتۇسiپ، حان بولىپ رەنجيدi, قاھارىنا مiنiپ اشۋلانادى، حان بولىپ ۋايىم جەپ قايعىلانادى. «قۇس قاناتى»، «شىڭىراۋ» حيكاياتتارى شىنايى كلاسسيكالىق تۇرعىدا جازىلىپ، تازا رەاليزمنەن تۋىنداعان سۇلۋ سۋرەت پەن ادەمi بايانداۋدىڭ وزىق ۇلگiسi. «تاسباقانىڭ ءشوبi»، «كۇي» سەكiلدi شىعارمالارىنان پاراساتى مول سونى سوزدەردi, اقىلدىلىقپەن پايىمدالعان كۇردەلi دە ءپالساپالار وي مۇحيتىنىڭ ءتۇپسiز تەرەڭدiگiنiڭ كۋاسi. تۇتقىن كۇيشiنi تiرiلەي جەرگە كومiپ، جاۋلىعىن اسىرعان تۇركiمەن جونەيتتiڭ مiنەز شارپىسۋى، تۇسiندە قۋ باستىڭ قاشۋى... دومبىرا دىبىسىنىڭ ەتتەن ءوتiپ سۇيەككە جەتiپ ەسiڭدi كەتiرۋi - جان دۇنيەڭە اسەر ەتەتiن سيقىرلى سۋرەت كەستەسi ادەبيەت الەمiنەن سيرەك كەزدەسەتiن قۇبىلىس.
ءابiش ءوزi جازعان تاريحي پروبلەمالارعا بايلانىستى جازبا دەرەكتەردi, اۋىز ادەبيەتiن، اڭىزدار مەن ميفتەردi جاقسى كiرiكتiرەدi. ...بiراق ولاردىڭ جەتەگiنە ەرiپ كەتپەيدi.
«ادەبيەتتە جاڭا ءسوز ايتۋ ەكiنiڭ بiرiنە بۇيىرماعان. ال بۇيرىعى جەتiپ، دۇنيەگە كەلگەن جاڭا ءسوز، شىن مانiندە جاڭا ءسوز - ادەبيەتتiڭ ورتاق ابىرويى، ۇلتتىق كوركەم ويدىڭ مەرەيi. الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا كوركەمسوز مايدانىنا تياناقتى تانىم، مول بiلiم، ۇلكەن دايىندىقپەن كەلiپ ەلدi ەلەڭ ەتكiزگەن، وقىرمانىن ويلانتىپ، تىڭداۋشىسىن ۇيىتقان تالانتتى شوعىردىڭ ماڭدايالدى وكiلi - ءابiش كەكiلباەۆ تۆورچەستۆوسى ءوزiنiڭ كوركەمدiك تۇتاستىعىمەن وقشاۋ كوزگە ءتۇسەر، قازiرگi قازاق ادەبيەتiندەگi, قالا بەردi وداق ادەبيەتiندەگi تۋمىسى بولەك جاڭا ءسوز ەكەنiنە ەشكiم شاك كەلتiرمەيدi»، - دەپ جازىپتى بەلگiلi قالامگەر نۇرلان ورازالين. بۇل بەرiلگەن باعانىڭ قۇنى كۇننەن كۇنگە الاسارىپ ارزانداپ كەلە جاتقان جوق، كەرiسiنشە، كۇننەن كۇنگە بيiكتەپ، قىمباتتاپ كەلەدi.
«كەشە بالا ەڭ، كەلiپسiڭ تالاي جاسقا» دەگەن ۇلى ادامنىڭ ابiشكە باعىشتاۋ قانشالىقتى سيىمدى. جازۋشىلىعىمەن قوسا، قوعامدى دامىتۋ جولىنا دا كوپتەگەن مەملەكەتتiك iستەردi تىندىرىپ تاستاپتى. ول وقۋدى بiتiرگەن سوڭ «لەنينشiل جاس» گازەتiندە ءبولiم باسقاردى، «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا باس رەداكتور بولدى. سودان كەيiن قازاقستان كپ ورتالىق كوميتەتiندە نۇسقاۋشى، سەكتور مەڭگەرۋشiسi, رەسپۋبليكا مادەنيەت مينيسترiنiڭ ورىنباسارى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكiنشi حاتشىسى، تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكiشتەردi قورعاۋ ورتالىق پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى، قازاقستان كپ ورتالىق كوميتەتiندە ۇلتارالىق قاتىناستار ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi, قازاقستان پرەزيدەنتi اپپاراتىنىڭ مادەنيەت جانە حالىقارالىق قاتىناستار ءجونiندەگi رەفەرەنتۋراسىنىڭ جەتەكشiسi, «ەگەمەن قازاقستان» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى، قازاقستان پرەزيدەنتiنiڭ مەملەكەتتiك كەڭەسشiسi, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك حاتشىسى بولىپ قىزمەتتەر اتقاردى. قازiردە پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى. ول رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسiنiڭ دەپۋتاتتىعىنا ءۇش رەت سايلاندى. 1994 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسiنiڭ توراعاسى قىزمەتiن اتقاردى.
ءابiشتiڭ ەڭبەگi وداق كەزiندە دە، قازiر دە باعالانباي قالعان جوق. 1987 جىلى مەملەكەتتiك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاعىن الدى، 1992 جىلى وعان «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعى بەرiلدi. 1995 جىلى «قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەگi سiڭگەن مادەني قىزمەتكەرi» اتاعىنا، سول جىلى پرەزيدەنتتiڭ «بەيبiتشiلiك پەن رۋحاني تاتۋلىق» سىيلىعىنا يە بولدى. «حح عاسىردىڭ تاڭداۋلى جازۋشىلارى» اتتى حالىقارالىق ادەبي انىقتامالىققا كەڭەستiك شىعىستان شىڭعىس ايتماتوۆ، ءابiش كەكiلباەۆ، راسۋل گامزاتوۆ ەسiمدەرi ەنگiزiلگەن-دi. وسىعان وراي بiر شتريح ويىما ءتۇسiپ كەتتi. 1970 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ iشiندە موسكۆادا حشجك-دە ولجاس اعامىزبەن كەزدەسiپ قالدىم. ول كiسi بۇگiن الماتىعا ءجۇرiپ كەتەتiنiن، «روسسيا» قوناق ۇيiندە ءابiشتەردiڭ بار ەكەنiن، قاي جەردە جاتقانىن ايتتى. ەرتەڭiنە تاڭەرتەڭ قوناق ءۇيدiڭ جەتiنشi قاباتىنداعى ايتقان بولمەگە كەلسەم، ەسiك جارتىلاي اشىق تۇر ەكەن، رۇقسات سۇراپ iشكە كiردiم، ورتاداعى بولمەدە ەكi ادام شاي iشiپ وتىر ەكەن. شىڭعىس اعامىزدى تانىدىم، قاسىنداعى اق شاشتى، وراق مۇرىندى، الاكوز قارا كiسiنi تانىمادىم. سالەم بەرiپ، اتى-ءجونiمدi ايتىپ، قولداسىپ امانداسىپ، «ءابiش بار دەگەسiن كەلiپ ەدiم»، - دەدiم. شىڭعىس اعامىزدى ءۇشiنشi رەت كورۋiم ەدi. بiرiندە، الماتىدا ءابiش: «قوناق ۇيدە شىڭعىس ايتماتوۆ جاتىر، بارىپ سالەمدەسiپ شىعالىق» - دەگەسiن ەرiپ بارعانمىن. ءابiش سوندا مەنi تانىستىرعان. سول كۇنi كەشتە ءابiشتiڭ ۇيiندە قوناقتا بولعان ەدi. سول شىڭعىس اعامىز: «ءابiش تۇندە الماتىعا ۇشىپ كەتتi»، - دەدi دە: «ءاي، سەن، بەكتۇر ەكەنسiڭ عوي، ءابiشتiڭ قۇرداسىسىڭ عوي»، - دەپ، قاسىنداعى كiسiگە مەنi تانىستىردى. «بەكتۇر، مىنا كiسi - راسۋل گامزاتوۆ دەگەن اعاڭ»، - دەدi. شىڭعىس اعامىزدىڭ كوبiنە قازاقشا سويلەگەن اقجارقىن اڭگiمەلەرiنەن كەيiن مەن دە ازداپ سوزگە ارالاسىپ، اراسىندا: «شاكە، بiزدiڭ ءابiش قانداي جازۋشى؟»، - دەپ سۇراپ قالىپ ەدiم. «ابiشكە كiمنiڭ شاكi بار»، - دەپ قازاقشا جاۋاپ بەردi. راسۋل گامزاتوۆ تا: «ءابiش ۇلكەن ويشىل جازۋشى»، - دەدi. مەن ءسويتiپ ەكi ۇلكەن قالامگەردiڭ ءابiش تۋرالى ايتقاندارىنا كوڭiلiم كوتەرiلiپ شىققانمىن.
كەڭەس وداعى كەزiندە ءابiش دەپۋتاتتىققا پاۆلودار وبلىسىنان ءتۇستi. ول كەزدە كiمنiڭ قاي جەردەن دەپۋتاتتىققا ۇسىنىلاتىنىن ورتالىق كوميتەت بەلگiلەيتiن. پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىندا سايلاۋشىلارمەن كەزدەسۋ كەزiندە بiر اقساقال: «جiگiتiم، بۇل قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعان جەرi, بiراق ول دا بۇل جەردەن داۋىسقا تۇسكەن جوق، سەنiڭ ءوزiڭنiڭ ەلiڭ بار ەمەس پە؟ ءوز ەلiڭنەن نەگە تۇسپەدiڭ؟» دەپتi. سوندا ءابiش: «جۇيرiكتiگiڭدi سىناعىڭ كەلسە، جۇيرiك وسiرگەن ەلگە بار - قۇلىن كەزiڭدi كورگەن جوقپىن دەپ جالىڭنان سيپاماي قالماس، جiگiتتiگiڭدi سىناعىڭ كەلسە، ازامات وسiرگەن ەلگە بار - اتاڭمەن تاباقتاس بولمادىم دەپ ساعىڭدى سىندىرماس»، - دەپ ويلادىم دەگەن كورiنەدi. كەيiن پاۆلوداردان الماتىعا جۇرەر كەزiندە وزiنە سۇراق قويعان الگi اقساقال باستاعان بiر توپ قاريا كەلiپ، باتاسىن بەرiپ: «تەكتi ادامنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوزدi ايتتىڭ، پاراساتتىلىعىڭا كوزiمiز جەتتi, ويعا العان شارۋاڭ ورىندالار»، - دەپ شىعارىپ سالىپتى.
بۇگiندە ءابiش كەكiلبايۇلى كەمەلiنە كەلگەن، ويلىلىعىمەن دە، دانالىعىمەن دە، ادامگەرشiلiك، ازاماتتىق تۇرعىدان دا، جازۋشىلىق جاعىنان دا، مەملەكەتتiك قايراتكەرلiك جولىندا دا ابىروي اسقارىندا كەلەدi.
عالىم مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ: «جازۋشى ساياسي ارەنادا ءاردايىم iشكi ىنتىماق پەن سىرتقى ىقپالداستىقتى كوزدەدi. جاستار الدىنا شىقسا، ءوزiڭدi-ءوزiڭ تانى، ءوزiڭدi-ءوزiڭ تانىت، تالپىنىپ باق، جولىڭدى تاپ، «كiرپiش بوپ قالان» دەدi; تاريحشىلارمەن تiلدەسسە، وتكەنiڭدi ساراپتاپ، ەرتەڭiڭدi بولجاي بiل دەدi; قازاق تiلi جاناشىرلارىنا تiلiمiزدiڭ ءوشۋ، يا وركەندەتۋ دەڭگەيiن سول تiلدە قانشا ادامنىڭ سويلەيتiنi شەشپەيدi, ول تiلدiڭ، ءومiردiڭ قانشا سالاسىندا قولدانىلاتىنى شەشەدi دەدi; الاش تۇلعالارى تۋرالى ايتسا، وتكەننەن ونەگە تانۋ، كەلەشەككە قۇلشىنعان نامىسشىلدىقتى وياتۋ، قازاق مiنەزiنەن وركەنيەتكە لايىقتى ورىن يەمدەنۋگە قۇقىلى تۇتاس بiر الەمنiڭ رۋحاني شەجiرەسiن جاساۋ جولىنداعى جانتالاسىن قۇپتادى. ءسiرا، دەگدارلىق دەگەن وسى بولۋ كەرەك» - دەپ تۇجىرىمداپتى. ءابiش تۋرالى بiزدiڭ بۇدان اسىپ ايتارىمىز جوق.
ءابiشتiڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا سiڭiرگەن ەڭبەگi وتە زور. ول، ارينە، بiر ماقالاعا سىيمايدى. جازىپ كەتسە بiرنەشە توم بولۋى مۇمكiن.
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اقساقالدارى مەن ەڭبەك ارداگەرلەرi ءابiشتiڭ جەتپiس جاسقا شىعۋىنا بايلانىستى وبلىس اكiمi قىرىمبەك كوشەرباەۆ مىرزاعا جانە 2008 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وبلىسىمىزعا كەلiپ اقساقالدارمەن، ەڭبەك ارداگەرلەرiمەن كەزدەسۋi كەزiندە مەملەكەتتiك حاتشى قانات ساۋداباەۆ مىرزاعا ءابiش كەكiلبايۇلى قانداي دا اتاق بولسىن لايىقتى ەكەنiن ايتىپ، وسى تiلەگiمiزدi ەلباسىنا بۇلجىتپاي جەتكiزۋدi سۇراعانبىز. ءابiش كەكiلبايۇلىنىڭ ەڭبەگi جوعارى باعالانىپ جاتسا، قازاقستاننىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرi, عالىمدار، ادەبيەتشiلەر مەن تاريحشىلار قاۋىمى ريزا بولاتىنىنا سەنiمiمiز مول.
ابiشكە ايتارىمىز - جاس مەملەكەت قازاقستاننىڭ كوركەيۋi مەن گۇلدەنۋiنە قوسىپ كەلە جاتقان زور ۇلەسiڭدi ازايتپاي، بارلىق كۇش-جiگەرiڭدi جۇمساپ، وسى بيiگiڭنەن تومەندەمەي، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىن كiناراتسىز ورىنداۋ جولىنداعى تىنىمسىز ەڭبەگiڭدi جالعاستىرا بەر دەگiمiز كەلەدi.
ءابiشتiڭ سىنىپتاستارىنىڭ اتىنان ايتارىمىز - 70 جاسىڭ قۇتتى بولسىن! قازاق دەگەن حالىققا باتا بەرەتiن باباسى، ال كلارا اقىل ايتار اجەسi بولىپ، ۇنەمi ابىروي بيiگiنەن كورiنiپ، ۇل-قىزدارىڭىزدىڭ قىزىعىنا بولەنە بەرۋلەرiڭiزگە تiلەكتەسپiز!
بەكتۇر تولەۋعاليۇلى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى، 03-16 شىلدە، 2009 جىل
**
تۇرلىبەكتiڭ تۇرەنi
ماڭگiلiك ماحاببات تاقىرىبىن شىعارماسىنا ارقاۋ ەتكەن قالامگەر جالعان نامىس پەن اعايىن-تۋىس اراسىنداعى جارتىكەش جاناشىرلىقتىڭ كەز كەلگەن زاماندا، كەز كەلگەن قوعامدا زاۋال وعىنداي وزگەنi ەمەس، اينالىپ كەلiپ ءوزiن تاباتىنىن تاريحپەن ساباقتاستىرا شەبەر سۋرەتشi سۋرەتتەي بiلiپتi. بiرلiگi مەن تiرلiگiن «ەكiباستى سامۇرىقتىڭ» ۋىسىنا ۇستاتا سالعان قوس بiردەي حالىقتىڭ باعلان باتىرلارىنىڭ تاتۋلىقتىڭ دانەكەرiندەي بiر-بiرiنە ۇمتىلعان ەكi بiردەي جاۋقازىننىڭ تاعدىرىن تالكەك ەتۋi سىنشى، جازۋشى، دراماتۋرگ تۇرلىبەك مامەسەيiتتiڭ تەرەڭ تولعاۋى ارقىلى شىنايى دا شىمىر ساحنالىق تۋىندىعا اينالىپ شىعا كەلگەن ەكەن.
بۇعان دەيiن دە "توعىسقان تولقىندار", "زەردەلiلiك ايناسى" سەكiلدi ادەبي-سىن كiتاپتارى ارقىلى ەلدi ەلەڭ ەتكiزگەن تۇرلىبەكتiڭ وتكەن جىلى "جازۋشى" باسپاسىنان جارىق كورگەن "تاۋ" اتالاتىن حيكاياتتار جيناعىن وقىعان سوڭ مايدا سامالداي جان-دۇنيەڭدi سەرگiتiپ سالا بەرەتiن جالعىز قايىرىمعا، بiر عانا وقيعاعا قۇرىلعان شاعىن جانرلارمەن شەكتەلمەي، كەسەك تۋىندىلارعا دا باتىل قادام جاساعانىن بايقايمىز. "بەتورامال", "تۇسiمە تاۋ كiرەدi", "بەسiك پەن نەسiپ", "اۋليەشوقى" اڭگiمەلەر مەن حيكاياتتار جيناقتارىنا قوسا تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ ءومiرiن، سول زاماننىڭ بارشا تىنىس-تiرشiلiگi مەن زامانا اۋقىمىن سيپاتتاعان "تاڭجارىق" اتتى رومانىمەن پروزا الەمiنە ءجۇزi مۇقالماعان تۇرەن تۇسiرگەنiنە كۋا بولعانبىز. زەرiكتiرمەيتiن، ەلiكتiرە جەتەلەپ، ويلانتا تولقىتاتىن قالامگەردiڭ ءسوز ساپتاۋىنا، استارلى ويلارى مەن ءمانi تەرەڭ تەڭەۋلەرiنە iشتەي سۇيسiنگەنبiز. "تاۋ" اتالاتىن كiتابىندا دا ۇلتتىق سيپاتىمىزدىڭ ەڭ باستى كورسەتكiشi - ادام بالاسىنىڭ تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن سۇيiسپەنشiلiگiن، اتا-بابا اماناتىنا ادالدىعىن، قوعامنىڭ وزبىر مiنەزi مەن قىسپاعىنا قاراماستان سۇيiسپەنشiلiكتەن، iزگiلiكتەن ارىلماعان ۇلاندارىن، مiنە، وسى ولشەمدەردi حاس شەبەردiڭ قولىنان شىققانداي شىمىر دا جۇمىر قالپىندا ورiستەتە ورە بiلگەن تۇرلىبەك جىل وتكەن سايىن تۇرەنiن مۇقالتپاي، شەبەرلiگiن شىڭداي تۇسكەنiن بايقاتتى.
ء"حانتاڭiرi باۋرايىندا جالعىز شىرشا" اتالاتىن حيكايات-ەسسەسi دە ادام بالاسىنىڭ تۋعان جەرگە، سونىڭ قۇت-قويناۋى مەن اسەم تابيعاتىنا، قايدا جۇرسە دە كiندiك قانى تامعان ءوڭiردiڭ جۇرەك تۇكپiرiندە بۇلكiلدەي جىلۋىن شاشا ساعىنىشقا بولەيتiنiنە، تاۋ ۇلىنىڭ جازيرالى دالاعا بايلاپ قويساڭ دا سيا الماي، زاڭعار بيiكتiك پەن ۇلىلىقتى اڭسايتىنىنا ارنالعان ەكەن. بۇل شىعارماسى - شىندىعىندا دا ەشبiر وقىرماندى بەي-جاي قالدىرمايتىن، ەسەسiنە ەگiلتە، ەلiتە وتىرىپ ەلi مەن جەرiنە كەز كەلگەن پەندەنi جەتەلەي جونەلەتiن تۋىندى.
"استانادامىن. مۇندا تاۋ جوق. تاۋ تۇرماق، كوزگە iلiنەر توبە تاپپايسىڭ. بiراق جاۋىن-شاشىن جيi بولادى. تاۋداعىداي نايزاعاي ويناپ، ساتىر-سۇتىر قۇيىپ كەتەتiن نوسەر دە، كۇنi-ءتۇنi سىلبىراپ تۇرىپ الاتىن اق جاۋىن دا كوپ. جاۋىندى كۇندەرi اسپانداعى كوكجيەككە دەيiن بۇلت تۇمشالاپ الادى. ءدال وسىنداي كۇندەرi مەن تاۋدى ويلايمىن. كوز الدىما تاۋ ەلەستەيدi. ءبiرتۇرلi كوڭiلiم كوتەرiلiپ كەتەدi. جاۋىن باسىلىپ، بۇلت ىدىراپ، تۇمان كوتەرiلسە، ار جاعىنان شىڭ-قۇزدار كورiنiس بەرەتiندەي، كوسiلگەن تاۋلار كوزگە شالىناتىنداي ۇمiتتەنەمiن...
... تاعى دا جاۋىن. كۇنi-ءتۇنi سورعالاعان جاڭبىر تولاستار ەمەس. ەكiنشi كۇنگە اينالدى، سىلبىراپ توگiپ تۇر. جەر-كوكتiڭ ءبارi شىلقىعان سۋ. ەسiمە تاۋ، حان-ءتاڭiرi تۇسەدi. وندا دا جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان شىعار. جاۋىن جاۋسا، تاۋلار ەگiلiپ جىلايدى، كۇتiرلەپ جارتاستار سوگiلiپ، تاستار قۇلايدى. "تاۋلارىم، ساعىنعانىم-اي!" مەنiڭ دە جىلاعىم كەلەدi. ء"حانتاڭiرi باۋرايىنداعى جالعىز شىرشا امان با ەكەن؟! ونىڭ قارسىسىنداعى جالاما جارتاستى مەكەندەگەن بۇركiتتiڭ ۇياسى ورنىندا ما ەكەن؟!"
جاڭبىر ءالi سورعالاپ تۇر. مەن جىلاپ وتىرمىن.
ويتكەنi, مەن - تاۋلىقپىن!" دەۋi دە وسىنىڭ ايعاعىنداي. وسىلايشا ساعىنىشى مەن سۇيiسپەنشiلiگiن iرiكپەي، iركiلمەي اعىل-تەگiل اقتارعان قالامگەر وسى حيكايات-ەسسەسiندە بىلايشا iشتەي تولعانادى: "بالالىق شاعىم تاۋدا، قاسيەتتi ءحانتاڭiرiنiڭ ەتەگiندە ءوتتi. سول تاۋدا، جاز جايلاۋدا قوي باعىپ جۇرگەندە، بiر كەزدە وسى تاۋدان الىستاپ كەتiپ، اڭساپ ساعىنامىن-اۋ دەگەن نارسە قاپەرiمە كەلسەشi! قايتا قوي سوڭىندا جۇرگەننەن جالىعىپ، تەزiرەك وقۋ باستالسا، اۋىلعا قايتساق دەگەن دە قىڭىر ويعا بەرiلەتiنمiن. تەز قىزىعىپ، تەز جالىعاتىن بالاڭ كەز ەكەن عوي ول. سول بالالىق-شالالىقپەن ەشتەڭەنi ەرەن قىلماي ءجۇرiپ، اكە-شەشەمiزدi اشۋلاندىرىپ العان كەزدەرiمiز دە بولدى. تاۋدى، اكەمدi ويلاسام، جادىمداعىنىڭ ءبارi جاڭعىرىعىپ كوز الدىما كەلەدi..." دەپ اعىنان جارىلا iشكi جان-دۇنيەسiن وقىرمانمەن بولiسكەن تۇرلىبەك، شىندىعىندا دا ادامنىڭ كوزiن تىرناپ اشقان ساتتەن باستاپ، بارلىق بال-داۋرەن، بالالىق شاعى قويناۋىندا وتكەن، تۋىپ-وسكەن جەردiڭ سۇلۋ تابيعاتىن بىلاي قويعاندا ءار تاسىنىڭ، سۋسىلداق قۇمى مەن مۇزداي سۋىنىڭ دا جانىنا جىلىلىق سەۋiپ تۇراتىنىن تەبiرەنە تولعايدى. بۇل - تۇرلىبەكتiڭ ءوزi مە، الدە زاڭعار بيiكتiكتi اڭساعان تۇرعىلاسى ما، ايتەۋiر كەيiپكەرiن ساعىنىش ورتiنە بۋىپ تاستاپ، جان-دۇنيەسiن بوياماسىز سۋرەتتەي بiلگەن جازۋشىنىڭ وقىرمان جۇرەگiنە جول تاپقانى انىق.
قاسيەتتi ادەبيەتiمiزگە تۇرەن تۇسiرگەن تۇرلىبەك قاتپارلانعان قىرتىستىڭ بەتكi قاباتىن عانا قوپسىتۋدان اسا المايتىن نەمەسە كەرiسiنشە تiسi باتپاي كۇشەنە تەرلەيتiن ولاق ديقان سەكiلدi ەمەس، شۇرايلى قارا توپىراعىنا قۇم-قيىرشىق پەن ساز-بالشىقتى ارالاستىرمايتىن بەرەكەلi باعبان ءتارiزدi ءدانi ۋىز تاتيتىن، ءنارi بويعا قۋات سەبەتiن تۋىندىلار تۋدىرعان جازۋشىنىڭ بiرi, ياعني ادەبيەتتەگi ءتۇر مەن مازمۇندى، وبرازدار مەن قوسالقى كەيiپكەرلەردi سومداۋ جۇيەسiندە جاساندىلىققا جول بەرمەۋدi ماقسات تۇتقان، سونىسىن ءار شىعارماسىندا ايشىقتاي كورسەتە بiلگەن قالامگەر. "جاسىن تۇسكەن ماۋسىم", "اڭشىنىڭ سورى", "بەسiك پەن نەسiپ" ءتارiزدi حيكاياتتارىندا دا ادام مەن تابيعات، پەرزەنت پەن تۋعان جەر، كۇيكi تiرلiكتەگi پەندە مەن كەڭ پەيiلدi قازاق جۇرتى سەكiلدi اسىل دا، اسقاق قاسيەتتەردi ءوڭiن اينالدىرماي، سەگiز ءورiم قامشىنىڭ قايىسىنداي قيۋلاستىرا ورەدi, سونىسىمەن كەز كەلگەن جاندى سوناۋ وتكەن كۇندەرiنە، بالالىق، جاستىق شاعىنا جەتەلەپ الىپ بارعانداي جەلپiندiرە بiلەدi. تۇيiندەي ايتساق، وقيعانى كەيiپكەردiڭ iشكi تولقىنىسى مەن كۇندەلiكتi تiرلiگiنە قيۋلاستىرا قۇرىپ، ورايىمەن وربiتە بiلەتiن تۇرلىبەكتiڭ كەز كەلگەن شىعارماسى وقىرمانىن زەرiكتiرمەيدi, وسى تۋىندىلارىندا باياندالعان جاعدايدىڭ iشiندە ءوزi دە جۇرگەندەي ەرەكشە بiر سەرپiلiس تۋدىرادى. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، قازiر سۇرەڭسiز، جالاڭ بايانداۋ تۇرiندەگi كوركەمدiگi اسا تومەن رومان، پوۆەستەر كوپتەپ شىققانىمەن، ناعىز تۋىندى وتە سيرەك دەر ەدiم.
ەرتەرەكتە مىنانداي بiر اڭگiمە ەستiگەنiم بار ەدi: بiر جازۋشى باسپاعا ەكi تومدىق رومانىنىڭ قولجازباسىن وتكiزبەي مە؟! ءۇش-ءتورت بەتiندە اۋىلدىڭ تابيعاتىن، ادامداردىڭ كۇيبەڭ تiرلiگiن سۋرەتتەپ وتكەن قالامگەر الدەبiر بوزبالانى اتقا مiنگiزەدi دە، كۇنشiلiك جەردەگi ۇلان-اسىر تويعا اتتاندىرىپ سالادى. بوياۋى قانىق، ءورiمi تۇشىمدى، تiلi جاتىق كورiنگەن شىعارمانى وقي باستاعان رەداكتوردىڭ كوڭiلi بوزبالا اتقا مiنگەن ساتتەن باستاپ نiلدەي بۇزىلادى. "دiگi-دiك، دiگi-دiك" دەپ بiرەسە اتتىڭ شابىسىن، ەندi بiردە "تاق-تاق، توق-توق" ەتكەن جەلiسiن ەلۋ-الپىس بەتكە سوزعان اۆتور ارا-اراسىندا ماڭايداعى تابيعات پەن بوزبالانىڭ كوڭiل-كۇيiن، البىرت ارمان-قيالىن سۋرەتتەپ قويىپ، روماننىڭ بiرiنشi تومىن سول سار جەلiس پەن لەكiتە شابىستى سۋرەتتەۋ ارقىلى اياقتاپتى. اۆتورىن شاقىرىپ العان رەداكتور: "وۋ، اعايىن، مىناۋىڭىز نە؟" دەسە: "كۇنشiلiك جەردەگi تويعا بوزبالانى ءاپ-ساتتە الىپ باراتىن مەن سامولەت پە ەكەنمiن؟" دەپ جاۋاپ بەرگەن كورiنەدi الگi جازۋشى.
مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، الدى الپىسقا يەك ارتىپ، ارتى قىرىققا تۇياق iلiكتiرگەن قازiرگi بiرقاتار جازۋشىلاردىڭ رومان-پوۆەستەرiن وقىعاندا كەيدە "دiگi-دiك" شابىس پەن "توق-توق" جەلiستەن وزگە ءومiر يiرiمiنە شىم باتىرا جونەلەر، بەينەلi سوزدەرiمەن تاسىعان كەۋدەنi جۋاسىتىپ، جاسىعان كوڭiلدi تاسىتار شىعارما كەزiكتiرە الماي قۇلازيتىنىمىز بار. قاپتاعان ەستەلiك-مەمۋارلار، سۇرەڭسiز سۋرەتتەمەلەر مەن وچەركتەر جيناقتارىنىڭ iشiنەن بiرلi-جارلى بولسا دا سورپاسى كiلكiگەن تۋىندى كەزدەستiرسەك شىنايى سۋرەتكەر، ناعىز قالامگەر اعايىنداردىڭ بار ەكەندiگiن كورiپ قۋانامىز، سوعان دا تاۋبە ەتەمiز.
تۇرلىبەكتiڭ شىعارمالارىنان مۇنداي كولەم قۋالاۋ، قاراپايىم حيكاياتىن اششى iشەكشە سوزا كەلە سۇبەلi «رومان» اۋىلىنا اپارىپ قوندىرۋ اتىمەن جوق. ولاي دەيتiنiمiز، وقيعانى ورلەتە ءوربiتۋi دە، شيرىقتىرا وتىرىپ، شارىقتاۋ شەگiنە جەتكەندە ساۋمالداي ساباسىنا ءتۇسiرۋi دە قالام-قارىمى مەن شەبەرلiگiنiڭ وزگەشە ەكەنiن بايقاتادى. ءار شىعارماسىنىڭ وقىرماندى بەي-جاي قالدىرمايتىنى دا، جەلپiندiرە جەتەلەپ وتىراتىنى دا سودان بولسا كەرەك. ال تەڭەۋلەرiنiڭ وبرازدىلىعى مەن كوركەمدiگi, تابيعاتى، قۇرىلىمى - ونىڭ قازاق تiلiن تەرەڭ بiلەتiندiگiن، ءسوز مايەگiن ورنىمەن قيۋلاستىرۋ قاسيەتiن مەڭگەرگەندiگiن تاعى دا ايشىقتاي تۇسەدi. جالاڭ، كۇردەلi, بiرىڭعاي تەڭەۋلەردi ءار سويلەمدە ورنى-ورنىمەن قولدانا وتىرىپ، ۇلتتىق ءسوز ساپتاۋ تاسiلiمiزدەن اۋىتقىماي، سەزiم-كۇي تەڭەۋلەرiن - مەتافورالىق، ەپيتەتتiك، مەتونيميالىق، سينەكدوحالىق، گيپەربولالىق، ليتوتالىق، گراداتسيالىق، سينونيمدiك، انتونيمدiك تەڭەۋ تۇرلەرiن ورنى-ورنىمەن ءارi قاجەتتi تۇستاردا اسا ۇتىمدى قولدانادى. ۇلتتىق ۇعىمىمىزعا، ۇلتتىق قابىلداۋ ورەمiزگە ساي وسى تەڭەۋلەر ارقىلى iشكi تۇيسiگiمiزگە، iشكi سەزiمiمiزگە اسەر ەتۋدiڭ ءوزi عانا مەڭگەرگەن ءتاسiلiن بارىنشا پايدالانىپ، سول تەڭەۋلەردi ورىندى-ورىنسىز قولدانا بەرمەي، ادام جانىن تەربەتiپ، تولقىتاتىن قۋاتتى كۇشكە اينالدىرا بiلەدi. تۇرلىبەكتىڭ تۇرەنi دەگەنiمiزدە دە جازۋشىنىڭ وسىنداي ەلدەن ەرەك اڭعارىمپازدىقتى، سۋرەتكەرلiك پەن شەبەرلiكتi بويىنا دارىتا بiلگەنiن تۇسپالداپ ەدiك.
ەندi شىعارمالارىنداعى بەينەلi سوزدەر مەن تiركەستەرگە، تەڭەۋلەرگە نازار اۋدارىپ كورەلiك. "شىڭنىڭ كۇنگەي جاعىنداعى ماڭگi مۇز كۇنگە شاعىلىسىپ، الىپ ايناداي جالتىرايدى" دەپ الادى دا اۆتور ايگiلi اۋليەشوقى - قاسيەتتi ءحانتاڭiرiن زاڭعارلىعىمەن، جۇمباق-تىلسىمدىعىمەن ادام بالاسىن ەرiكسiز باۋراپ الاتىن قۇدiرەتكە بالايدى. مەتافورانىڭ پرەدمەت پەن وبرازدان عانا تۇراتىنىن ەسكەرسەك، ماڭگi مۇز قۇرساۋلاعان شىڭداردى الىپ ايناعا تەڭەۋiن - بiرiنشiدەن، جازۋشى تاپقىرلىعىنا بالاساق، ەكiنشiدەن، بەلگiلi بiر دۇنيەنiڭ اۋىس ماعىنادا قولدانىلۋى شىعارما مازمۇنىن وتكiرلەندiرە تۇسەدi, ياعني تەڭەۋدiڭ كوركەمدiگiن اجارلاندىرىپ، قۇلپىرتا بايىتادى، وقىرماندى سەرگiتiپ، سەرپiلتەدi دەر ەدiك.
جازۋشى شەبەرلiگiن ايتقاندا، جانسىز دۇنيەنiڭ ءوزiن تۇرلەندiرە، ۇلىقتاي وتىرىپ جەتكiزە بiلەتiن، ەپيتەتتiك تەڭەۋ ارقىلى دۇنيەنiڭ كەسكiن-كەلبەتiن ۇستەمەلەي ايشىقتاي تۇسەتiن تۇرلىبەك كەز كەلگەن شىعارمانىڭ ستيلدiك ءوڭi مەن كوركەمدiك تiگiسiن بiر-بiرiنەن اجىراتپاي قوسا ورە بiلەتiن سۋرەتكەر. بالا كەزدەن قۇدiرەتتەي تابىنعان، بۇلتقا ورانعان، مۇنارتقان باسىنا تابانىندا تۇرىپ كوز سالۋدى ادەتكە اينالدىرعان، سونىڭ مۇنارتقان شىڭىن كورۋگە ۇمتىلىپ، ارمانداعان جازۋشى اۋليەشوقىنى تiرiلتiپ، جاندى دۇنيەدەي جانىڭا جاقىنداتا تۇسەدi.
"مۇنىڭ ءبارi, قاراپ وتىرساڭ تاۋدىڭ ۇلىلىعىنان سياقتى. تاۋ - ۇلى. تاۋ - iرi. تاۋ - الىپ. سول ۇلىلىعىنان، iرiلiگiنەن دە تاۋ وتە سەزiمتال، وتە نازiك. تاۋدى ءۇنسiز دە تiلسiز تاس پەن توپىراقتىڭ ءۇيiندiسi عانا دەگەندەر قاتەلەسەدi. تاۋدىڭ سەزiمتالدىعى ەمەس پە، ءسال وقىس دىبىس، وكتەم ۇنگە تۇلا بويى دiرiلدەپ شىعا كەلەدi. شىڭ-قۇزدار مەن جارتاستار جاڭعىرىعىپ، كۇڭگiر-كۇڭگiر كۇڭiرەنiپ تۇرىپ الادى. تاۋ - الىپ تولقىندار سياقتى. جاراتىلىستىڭ، ءدۇنيا-عالامنىڭ ۇلى تولقىنى تاۋلار. جاڭعىرىق سول تولقىنداردى قۋالاپ ۇزاققا كەتەتiن سياقتى.
تاۋدى كوپ ادام تۇسiنبەيدi, تiلسiز دۇلەي، قاتتى دەپ ويلايدى. ولاي ەمەس. تاۋ جۇمساق، مەيiرiمدi, "كوڭiلi" نازiك. تاۋ تiلسiز ەمەس، ول - اۋەندەر جيىنتىعى. تاۋ ءان سالادى. تاۋ كۇڭiرەنەدi. تاۋ جىلايدى..." دەپ الادى دا اۆتور اتا-باباسىنىڭ، اتا-اناسىنىڭ كوزiن كورگەن، ءوزiن دە قۇشاعىنان تۇلەپ ۇشىرعان الىپ اناسىنداي تاۋىن مارتەبەگە بالاپ، ءوزiنiڭ دە سول تاۋ سەكiلدi ۇنەمi زاڭعارلىقتى، بيiكتiكتi, تازالىق پەن مارتتiكتi قالايتىنىن وقىرمان ساناسىنا قۇيا تۇسەدi.
"جاسىن تۇسكەن ماۋسىم" حيكاياتىندا دا جازۋشى قالىڭ الباننىڭ اتا-قونىسى، جاننات جايلاۋى - ءحانتاڭiرiنiڭ ءاپايتوسi, قۇتتى قويناۋى - قارقاراداعى وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى مامىراجاي قازاق اۋىلىنىڭ احۋالى مەن الاقۇيىن زاماندى، حالىق قامىن ويلاعاندار مەن قاراقان باسىن كۇيتتەگەن كۇيكەنتايلاردى بەينەلi تiلمەن، بەدەرسiز سۋرەتتەرمەن شيرىقتىرا شيراتا كەستەلەيدi. تالاي تاريحي شىعارمالار، ەستەلiكتەر مەن كوركەم تۋىندىلار ارقاۋ ەتكەن ون التىنشى جىلعى دۇربەلەڭ تاقىرىبى تۇرلىبەكتiڭ قالامىمەن، تۇرلىبەك كەسكiندەگەن وبراز-تەڭەۋلەرمەن ەرەكشە تۋىندىعا اينالىپ شىعا كەلiپتi.
"تۇگiن تارتسا مايى شىعاتىن، ءشوبi شۇيگiن، سۋى بال قارقارا جايلاۋى مالدان بiر ارىلمايدى" دەپ الادى دا جازۋشى وقىرمانىن زەرiكتiرمەي جەتەلەي وتىرىپ، قارقارالىنىڭ سول تۇستاعى ەل ومiرiندە الاتىن ورنى مەن اتقارعان قىزمەتiن، قىم-قۋىت تiرلiگiن، بولىپ جاتقان زامان اعىمىن بىلايشا سۋرەتتەپ وتەدi: "جەر جانناتى دەرلiك وسى بiر مالعا باي قۇنارلى ولكەنiڭ، الباننىڭ ساۋىق-سايران قۇراتىن قۇتتى مەكەنiنiڭ ورتاسىن ويىپ تۇرىپ، سوناۋ بiر جىلدارى، اق پاتشانىڭ جارلىعىمەن ساۋدا-ساتتىق جارمەڭكەسi ورناعان. قارقارا وزەنiنiڭ جاعاسىنا ورىن تەپكەن جارمەڭكە ۇيلەرi بۇگiندە، ءۇش قۇيرىقتى الىپ ايداھارداي، ءۇش كوشە بوپ قاز-قاتار سوزىلىپ جاتىر. بiرiنشi كوشەدە ۇلىقتار مەن ويازدارعا ارنالعان تۇرعىن ۇيلەر، پوليتسيا، اباقتى، كازارما جانە كۇزەتشi اسكەر جايعاسقان. ەكiنشi قاتارداعى كوشەدەن رەسەي مەن قىتايدان، تۇركiستان مەن ءاندiجاننان، تاشكەننەن كەلگەن iرi-iرi ساۋداگەرلەردiڭ ەڭسەلi دۇكەندەرi ەرەكشە كوزگە تۇسەدi". كوڭiل-كۇي تولقىندارى مەن جان-دۇنيە تەبiرەنiستەرiن استارلاپ تەڭەۋ ارقىلى دايەكتەپ وتىرۋدى شىعارماشىلىق شەبەرلiكتiڭ مۇراتى ساناعان تۇرلىبەك وسىنداعى "... ءۇش قۇيرىقتى الىپ ايداھارداي" سەكiلدi گيپەربولالىق استارلى تەڭەۋi ارقىلى قارقارا وزەنiنiڭ جاعاسىنا ورىن تەپكەن جارمەڭكەنiڭ - قايمانا قازاقتى سۇلiكتەي سوراتىن تاعى بiر تاجال ورداسىنىڭ ەل ورتاسىنان ويىپ ورىن العانىن ءدال بiلدiرەدi. بۇل دا جازۋشىنىڭ تەرەڭنەن تولعاي وتىرىپ، استارلاي مەڭزەيتiن، وقىرمانىن ويلانتۋعا، ءتۇيسiنiپ تiكسiنۋگە يتەرمەلەيتiن شەبەرلiگi.
تۇرلىبەك مامەسەيiتتiڭ قاي شىعارماسىن وقىمايىق، كەشەگi مۇحاڭ مەن سابەڭ، قوس عابەڭ مەن بۇگiنگi اكiم، مۇحتار، ءابiش، قابدەش، قاليحان اعالارىمىز ارقاۋ ەتكەن قازاق تiرلiگiن، قازاق دالاسى مەن سول سايىن ولكەدەگi سالقار ادامدارىن - ءار اۋىل، ءار قىرقادا كەزدەسەتiن قىڭىر مەن قيقارىن، ەسەرi مەن ەستiسiن، كiسiسi مەن كۇشiگiن ەش بوياماسىز ءوز بiتiم-بولمىسىمەن، استارلى تەڭەۋ، ايشىقتى وي اياسىندا سۋرەتتەي بiلگەنiن اڭعارامىز. تۇرلىبەك مامەسەيiتتiڭ وقىرمانىن بەي-جاي قالدىرمايتىنى، وتكەنiنە ورالتا وتىرىپ بالالىق شاعىنا ءۇمiتiن ۇزدiرمەي جەتەلەيتiنi دە سوندىقتان - ول قازiرگi بiرقاتار جاس قالامگەر سەكiلدi ادەبيەت مايدانىنا ءوز تۇرەنiن سالعاندا ناعىز ءومiردi بiلمەي، زەردەلەمەي، باتىستىق "كلاسسيكانىڭ" اسەرiنە تابان تiرەگەن جوق، كەرiسiنشە، قاسيەتتi جەر-انانىڭ ساۋمال سامالىن تويعانشا سiمiرiپ، داستۇرiنەن قول ۇزبەگەن اۋىل ادامدارىنىڭ بiتiم-بولمىسىن، ادامشىلىعىن جوعالتپاعان زامانداستارىنىڭ اششى دا ازاپ تiرلiگiن كورiپ ءوستi, قۋانىشىن بiرگە ءبولiسiپ، قايعىسىن قاتار كوتەرiستi. سوندىقتان دا ءار شىعارماسىنا بيiكتiك پەن زاڭعارلىقتى، ەڭ نەگiزگiسi - شۇكiرشiلiك پەن ەرتەڭگە دەگەن اسقار سەنiمدi ارقاۋ ەتتi.
ناعىز سۋرەتكەر كوپ ادام كورە بەرمەيتiن، كوز توقتاتىپ قاراعانىمەن، iشكi مانiنە، سىرتقى سۇلۋلىعىنا تۇسiنە قويمايتىن قۇبىلىستاردى ءدوپ باسىپ تاني الادى، سونىڭ بارشا كەسكiن-كەلبەتiن، بوياۋىن قويۋلاتا، قالىڭداتا وتىرىپ، ادام جانىنا اسەر ەتەتiن دارەجەدە سۋرەتتەيدi. مەن تۇرلىبەكتi ءدال سونداي كورگەنi مەن كوڭiلگە تۇيگەندەرiن اسپەتتەپ بەرە الاتىن قالامگەردiڭ بiرi دەر ەدiم. ويتكەنi, ول ءار شىعارماسىندا ەلi مەن جەرiن اڭگiمەگە ارقاۋ ەتە وتىرىپ، سولاردى اسپەتتەپ كورسەتۋدە بۇرىن قولدانىلماعان تىڭ تەڭەۋلەردi ورنى-ورنىمەن كەلتiرە بiلەدi. كەز كەلگەن iرiلi-ۇساقتى كوركەم شىعارمالاردا تاقىرىپ، مازمۇن، وقيعالاردىڭ شيەلەنiسۋi مەن تارقاتىلۋى، شيراتىلا ءورiلۋi, شارىقتاۋى، جاعىمدى-جاعىمسىز سانالاتىن كەيiپكەرلەردiڭ iس-ارەكەتi, ت.ت. تالاپتار ساقتالعان جاعدايدا عانا تۇتاس بiر كەزەڭنiڭ، سول زامانداعى ادامداردىڭ iس-ارەكەتiنiڭ كورiنiس تاباتىنى ءسوزسiز. وعان قوسا كوركەم شىعارمانىڭ ءارiن كiرگiزiپ، تارتىمدىلىعىن ارتتىرا تۇسەتiن تالاپتىڭ بiرi - تەڭەۋ دەسەك، تۇرلىبەك ادەتتە ءسوزدi ويناتا قۇبىلتاتىن، ءمانiن ارتتىراتىن، شىعارمانىڭ iشكi مازمۇنىن تەرەڭدەتە تۇسەتiن وسى تالاپتاردى ساقتاۋعا دەن قويادى. ويدى بەينەلەپ سۋرەتتەۋ ءۇشiن اسا قاجەت سانالاتىن گيپەربولالىق تەڭەۋ ۇردiسiنە كەلسەك، بۇل رەتتە ول ادامنىڭ، تابيعات كورiنiستەرiنiڭ سىرتقى كەلبەتiن اسقاقتاتا، سومداپ كورسەتۋدiڭ تاعى بiر ءتاسiلiن، ياعني ءار تەڭەۋدi ورنى-ورنىمەن قولدانۋدى قالىپتاستىرعان. "قاراقۇرىم جاساعى كەڭ اڭعاردى بويلاي وتىرعان اقشاڭقان اۋىلدارعا قاسقىرداي شاۋىپ، كوزگە تۇسكەن قىز-كەلiنشەكتەردi تۇتقىنداپ، بiر توبىن ارتتاعى ەلدەرiنە قاراي اتتاندىرىپ جiبەرەدi" نەمەسە "تاي جەگەن بورiدەي ەكپiندەگەن الاكەۋدە نەمە ەدi" دەيتiن سويلەمدەگi گيپەربولالىق تەڭەۋلەر شاپقان جاۋ مەن جەكە وزبىر ادامنىڭ كەسكiن-كەلبەتiن دالمە-ءدال جانە ايتقىزباي-اق بەرiپ تۇر. ال وسىعان كەرiسiنشە، الدەبiر جاعدايدى تومەندەتە سۋرەتتەۋگە كiرiسەردە جازۋشى ليتوتالىق تەڭەۋ تۇرلەرiن كەزەكپە-كەزەك پايدالانىپ وتىرعان. مىسالعا "تورعا تۇسكەن توتىداي بولعان سۇلۋدىڭ جانى جۇدەپ، جۇزiنەن كەشەگi بۇلان داۋرەننiڭ iزi دە بايقالماي، جابىرقاۋ كۇيگە تۇسكەن" دەگەن سويلەمدەگi ارۋدىڭ ازىپ-توزعان، دارمەنسiز كۇيiن تەك تۇرلىبەك قانا ءدال وسىلاي سۋرەتتەي العان سەكiلدi. ال ادام وبرازىن بەينەلi, كوركەم تۇردە جاساۋ ءۇشiن نەعۇرلىم مولىراق قولدانىلاتىن گراداتسيالىق تەڭەۋ تۇرلەرiن دە شىعارمالارىنان از كەزدەستiرمەيمiز. "تاۋ جايلاعان بۇل ەلدiڭ بوتاباي دەگەن جاس باتىرى وق دارىماس، قاقپانعا تۇسپەس ءبورiنiڭ ءوزi" دەيتiن سويلەم، سول بوتابايدىڭ بۇكiل باتىرلىق سيپاتى مەن ەرجۇرەكتiلiگiن ايقىن اڭعارتىپ تۇرسا: "تiلەۋ ارا-تۇرا قىرىقبايعا كوز قيىعىن سالىپ، باعدارلاي قاراپ قويادى. قارا مۇرتىنىڭ شالعىسى ەدiرەيiپ، ەكi بەتi تومپايىپ، ءجۇزi قىزىلشىرايلانىپ، نۇرلانىپ الىپتى. كيiمi دە بۇل ەلدە جوق، سۋ جاڭا جاعالى شولاق پالتە. اياعىندا جىلتىراعان بىلعارى ەتiك" دەگەن سويلەمدەردە كەزدەسەتiن قىرىقبايدىڭ كوز قيىعىن سالۋى، قارا مۇرتىنىڭ شالعىسى، ەكi بەتiنiڭ تومپاياتىنى، ءجۇزiنiڭ قىزىلشىرايلانىپ نۇرلانا تۇسەتiنi سول كەيiپكەردiڭ بiتiم-بولمىسى مەن جان-سەزiمiن، iشكi تولقىنىسىن، ادامي قالىبىن ايتقىزباي-اق بiردەن كوزگە ەلەستەتەدi.
ايتا بەرسەك تۇرلىبەك مامەسەيiت شىعارمالارىنداعى بەينەلiلiك پەن تەڭەۋلەر مۇنىمەن دە شەكتەلمەيدi. ەڭ نەگiزگiسi, الپىسىنا iركiلمەي، اپتىقپاي، ءوزiن-ءوزi جارنامالاماي جەتكەن تۇرلىبەك مامەسەيiت قالاي دەسەك تە وقىرماننىڭ جۇرەگiنە جول تاپقان، ءوز تۇرەنi ارقىلى قازاق ادەبيەتiندە جاڭا بiر iز قالدىرعان iرگەلi قالامگەرلەرiمiزدiڭ بiرi.
سەكەن يماناسوۆ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى، 03-16 شىلدە، 2009 جىل
