ەكى جىل بۇرىن ءازىربايجان ارمەنيا باسقىنشىلارى رەسەيدىڭ قولداۋىمەن باسىپ الىپ، قان جۇتتىرعان قاراباقتى قايتارىپ الدى. 44 كۇندىك سوعىستا كەك الىنىپ، جەر قايتتى. وتان ءۇشىن وتقا تۇسكەن ەرلەردىڭ ءۇش مىڭدايى شەيىت بولدى. جاۋ قولىنداعى جەتى اۋداننىڭ بەسەۋى قايتارىلدى، قالعان ەكەۋى كەلىسىم بويىنشا قايتارىلۋى ءتيىس. 

ءازىربايجان تاراپىنىڭ شاقىرتۋى بويىنشا ازات ەتىلگەن اۋدانداردى كورۋ ماقساتىندا Abai.kz ۇجىمى كاسپيدىڭ ارعى بەتىنە ساپار شەكتى. شىلدە ايىنىڭ 8-16 ارالىعىندا قاراباقتىڭ ازات ەتىلگەن اۋداندارىنا باردى.

ءازىربايجان قاراباقتى كوركەيتۋ جانە قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا باسا نازار اۋدارىپ وتىر. باسقىنشى قولىندا بولعان شيرەك عاسىر ىشىندە باقتارى وتالىپ، عيماراتتارى ورتەنىپ، جۇزىمدەرى جۇلىنىپ، مولالارى قازىلىپ، جولدارى جۇلمالانىپ، القابى مينالانىپتى. ەكىنشى قاراباق سوعىسىنىڭ سوڭعى كۇندەرىندە باسقىنشى باسىپ العان اۋماقتان باس ساۋعالاپ قاشقان ساتتە ازىربايجانعا قالماسىن دەپ ەككەن اعاشىن كەسىپ، اتا-اناسىنىڭ مولاسىن قازىپ، سۇيەگىن قاپقا سالىپ اكەتكەنىن ايداي الەم كوردى. سونداي سۇمدىق وتىز جىل بويى جەتى اۋداندا ۇزدىكسىز جۇرگەن. وقۋ ءبىر بولەك، كوزبەن كورۋ مۇلدە بولەك.

قاراباقتىڭ ازات ەتىلگەن اۋداندارىنا كىرۋ وتە قيىن. ارنايى قۇجات پەن ءازىربايجان بيلىگىنەن رۇقسات قاعاز كەرەك. سەبەبى قالت باسساڭ مينا باسىپ، باسىڭدى جوعالتۋىڭ ىقتيمال. مينادان تازارتۋ جۇمىستارى ونداعان جىلدار بويى جۇرگىزىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا اۋداندى مينادان تازارتۋ ەڭ الدىمەن ەلدى-مەكەندەردى تازالاۋ مەن ينفراقۇرىلىم سالاتىن اۋماقتان باستالعان. جولدىڭ بويىنا مينالانعان دەگەن بەلگى قويىلعان.

العاش بولىپ ازات ەتىلگەن اۋداننىڭ ءبىرى فيزۋلي اۋدانى. اۋدان ورتالىعى فيزۋلي قالاسىندا باسقىنشىلار كەلگەنگە دەيىن 40 مىڭ حالىق ءومىر سۇرگەن، ال بۇگىندە قالادا ءبىر عيمارات جوق. ورتەلگەن، تونالعان. قالاعا اپاراتىن جولدا مەردەنلى مەشىتى بار. ءبىر جارىم عاسىر بۇرىن سالىنعان مەشىتتى باسقىنشىلار بۇزباي، مال ۇستايتىن قوراعا اينالدىرعان. ءازىربايجان مەشىتتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن باستاماپتى، باستى سەبەپ قاسيەتتى ورىنعا جاسالعان قياناتتى جاھان ەلدەرىنە كورسەتۋ. فيزۋلي اۋدانىندا 8 ايدىڭ ىشىندە حالىقارالىق اۋەجاي سالىنعان.

ءازىربايجاننىڭ تاعى ءبىر ايگىلى قالاسى اگدام دەپ اتالادى. اگدامدا زامانىندا اتى تمد-عا تانىمال بولعان "اگدام شارابى" شىققان. كەيىن ارينە بۇل قالاشىق تولىق جويىلدى، ال ەلۋ مىڭ حالقى ءازىربايجاننىڭ وزگە اۋداندارىنا باسقىنشىلاردان قاشىپ، قونىس اۋداردى. قالاداعى ايگىلى مەشىتتىڭ مۇناراسىن باسقىنشىلار اسكەري ماياك رەتىندە قولدانىپتى، وزگە عيماراتتى تولىق قيراتقان. قالاداعى قاراباق حاندارىنىڭ جازعى رەزيدەنتسياسى تولىق تونالىپ، بەيىتى قيراتىلعان. قاراباق حانى سالدىرعان مەدرەسە مەن ءبىلىم وشاعى مال ۇستايتىن قوراعا اينالدىرىلعان. اگدامدا الەمدە ەكى عانا ەلدە كەزدەسەتىن "نان مۇراجايىنىڭ" ءبىرى بولعان، ونى باسقىنشىلار تولىق ورتەپ جىبەرگەن. ءۇش قاباتتى شايحانانى تالقانداپ، تەمىرىن ساۋداعا سالعان.

قالا ماڭىندا قوجالى قىرعىنىندا قازا تاپقانداردىڭ زيراتى بار. قوجالى اگدام قالاسىنان 18-20 شاقىرىمدا ورنالاسقان. 1992 جىلى 26 اقپاندا ارميان اسكەرى قوجالىعا شابۋىل جاساپ، 613 بەيبىت تۇرعىندى ايۋاندىقپەن ولتىرگەن. ازاپتاپ، تىرىدەي تەرىسىن سىپىرىپ، جۇكتى ايەلدەردىڭ ءىشىن جارىپ، ىستىق سۋ قۇيعان جايتتار بولعان. قوجالىدان قاشقان حالىق، جارالىلار اگدامعا كەلىپ تىعىلعان. الەمدى شارلاپ كەتكەن جۇرەك سىزداتار سۋرەتتەردىڭ ءبىرازى وسى اگدام قالاسىنداعى مەشىتتە تۇسىرىلگەن. ال قازا تاپقانداردىڭ كوبىسى وسى اگدام قالاسى ماڭىنداعى زيراتتا جەرلەنگەن. باسقىنشىلار اگدامدى دا باسىپ العان ساتتە، زيراتتاردى قازىپ، مۇردەلەردى جويعان.

زۇلىمدىقتىڭ كۋاسى بولعان اگدام قالاسىندا قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. تۇرعىن ۇيلەر مەن مەكتەپ، اۋرۋحانا جانە ۋنيۆەرسيتەت سالىنۋدا. ايگىلى اگدام شاراپ زاۋىتى دا سالىنباق. ءازىربايجان بيلىگى اگدامعا باسا نازار اۋدارىپ، قالاعا كەزەڭ-كەزەڭ بويىنشا حالىق قونىستانىپ، 100 مىڭ تۇرعىنى بار ءىرى قالا بولادى دەپ جوسپارلاۋدا. قالا ورتالىعىنا گەنوتسيدكە ارنالعان ەسكەرتكىش پەن مۇراجاي سالىنباق.

قاراباقتىڭ جۇرەگى شۋشا قالاسى. شۋشا تاۋدىڭ باسىندا، اسەم شاتقالدار اراسىندا ورنالاسقان. ارمەنيا "شۋشا قالاسىن الۋ مۇمكىن ەمەس" دەپ ساناعان، سەبەبى قالاعا اپاراتىن جولدىڭ بارلىعى بيىكتىكتەر ارقىلى وتەدى جانە قالانى قورعاۋ وڭاي. الايدا ءازىربايجان ارنايى جاساعى شۋشاعا ادام شىعۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن جىدىر ءجۇزى شاتقالدارى ارقىلى جاياۋ كوتەرىلىپ، قالانى قايتارىپ الدى. شۋشا قالاسى ازەربايجاندار ءۇشىن قاسيەتتى سانالادى. قالادا قۇرىلىس قارقىندى جۇرۋدە. شۋشا 2023 جىلى "تۇركى الەمىنىڭ مادەنيە استاناسى" دەپ جاريالانعان. قالادا تۇركىلەردىڭ كوپتەگەن مادەني شارالارى ۇيىمداستىرىلادى.

قالاعا كىرەر قاقپادا رەسەيدىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرى مەن ءازىربايجان اسكەرىنىڭ اسكەري بەكەتى بار. ءار كولىكتى، ءار ادامدى مۇقيات تەكسەرگەننەن كەيىن قالاعا كىرۋگە رۇقسات ەتەدى. ءازىربايجاننىڭ ايگىلى ءانشى بۇل-بۇلدىڭ ءۇيى قالپىنا كەلتىرىلىپتى، ال باسقىنشىلار اۆتوماتپەن اتقىلاعان ءانشىنىڭ ەسكەرتكىشىن بۇزباي، سول قالپىندا قالدىرعان.

شۋشا قالاسىنان باسقىنشىلار قولىنداعى حانكەندى قالاسى كورىنىپ تۇرادى. كەلىسىم بويىنشا قالعان ەكى اۋدان ازىربايجانعان بەرىلۋى ءتيىس. الايدا ارمەنيا تارابى ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، اسكەرىن شىعارۋدى سوزبالاقتاۋدا. باكۋ ۇزاق كۇتپەيتىنىن بىرنەشە مارتە ەسكەرتكەن بولاتىن.

Abai.kz