ءسوز باسىندا پۋتين ۋكرايناعا باسىپ كىرۋ ارقىلى قانداي پايدا تاپقىسى  كەلدى، پايدا تاپتى ما نەمەسە نە جوعالتتى دەگەندى اتاپ ءوتۋىمىز وتە  ماڭىزدى. وزدەرى ايتقانداي، «ورىس ساربازدارىن ايەلدەرى تۋا بەرەدى»، سوندىقتان ولار ءۇشىن اسكەري شىعىندار ماڭىزدى ەمەس. سوندىقتان رەسەي اسكەري شىعىنىن قاپەرگە الماي ايتار بولساق:

1. ولار ەڭ الدىمەن بروندى تانكتەرىن، وتكەن عاسىردا ەكى-ءۇش ۇرپاق بويىنا جاساپ، قالىپتاستىرعان اسكەري قارۋ-جاراقتارىن جوعالتتى. ۋكراينانىڭ باتپاعى مەن بالشىعىنا قانشالىقتى كوپ باتقان سايىن، سوعۇرلىم كوپ بروندى تانكتەرى ورتكە وراندى. ناتيجەسىندە 1956 جىلى ۆەنگريانى، 1968 جىلى چەحوسلوۆاكيانى ءوز ماقساتىنا زورلاپ باعىندىرعان  قارۋ-جاراعىنىڭ كۇلى 2022 جىلى كوككە ۇشۋدا...

قاشان مۇمكىندىك بولىپ، قانداي جولمەن جاڭا قارۋدى دامىتۋ ماسەلەسى قايتادان ايتىلاتىن بولادى، ارينە. بىراق ونداي مۇمكىندىك جاقىن ارادا رەسەيدە بولا قويۋى ەكىتالاي. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوز مۇددەسىن باسقالارعا زورلىقپەن مويىنداتاتىن رەسەيدىڭ «گەوساياسي قۇرالى» وسى سوعىستا تاۋسىلىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ ءوز امبيتسيالارىن ودان ءارى قورعاۋ قۇرالى بولىپ كەڭەس داۋىرىندەگى بىرنەشە يادرولىق زىمىراندارى عانا قالاتىن سەكىلدى. بۇل قارۋلارىنىڭ  مانى، بۇرىنعىداي ءوز قالاۋىن باسقالارعا ماجبۇرلەۋ ەمەس، باسقالاردىڭ قالاۋىنا مويىنسۇنباۋ باعىتىندا پايدالانۋعا عانا قولايلى بولسا جاقسى ...

وسىلايشا، قازىرگى رەسەي فەدەراتسياسى بارا-بارا باسقالارعا  قالاۋىن ماجبۇرلەي الاتىن ۇستەمدىك قۋاتىنان ايىرىلۋدا... ءيا، ءوز قالاۋىن ماجبۇرلەي المايتىن ەلدى يمپەريا دەپ ايتا الامىز با؟

2. سونىمەن قاتار رەسەيلىكتەر اقشاسىن جوعالتۋدا. ەكونوميكالىق سانكتسيالار كوپتەگەن الەمدىك كومپانيالاردى اقشالارىن الىپ، رەسەيدەن شىعىپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتتى. ورىستىڭ ءوز كومپانيالار دا ءوز ەلىنەن ەرىكسىز كەتىپ، رەسەي شەكاراسى بويىندا ورنالاسقان ەلدەرگە اقشاسىن اۋدارۋعا ءماجبۇر بولۋدا. ناتيجەسىندە رەسەيلىك اقشالار تەك سىرتقا  اعىلۋدا.

اقشا دەگەنىمىز ۇلكەن قاجىرلى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولاتىن نارسە. اقشا نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم كۇشتى بولاسىز. بىراق، رەسەيدىڭ  اقشاسى قازىر سىرتقا كەتىپ جاتىر. مۇنىڭ سالدارى بۇگىنگى كۇندەرى بەلگىسىز بولۋى مۇمكىن، بىراق ونداعان جىلدارعا سوزىلسا، بۇل اسا قاۋىپتى ماسەلە بولادى.

ەگەر رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ قۇلدىراۋى بۇلاي جالعاسا بەرسە، وندا ءسوزسىز ساياسي دەگراداتسياعا اكەلەدى. ونىڭ ۇستىنە باتىستاعى 640 ميلليارد دوللار اقشاسىنىڭ مۇزداتىلۋى دا ولاردىڭ ۋكرايناعا شابۋىل جاساعانى ۇشىنگى  تولەمىنىڭ ءبىر شەتى عانا.

3. رەسەي «دوستارىنان» دا اجىراپ جاتىر. گەوساياسي تۇرعىدان رەسەيدىڭ ەكى «دوسى» بار. باتىس جاعىنىڭ «دوسى» گەرمانيا. گەرمانياعا «ورىس دوسىنىڭ» ۋكراينانى باسىپ الىپ، بۇكىل الەمنىڭ جاۋىنا اينالۋى اۋىر زيان كەلتىردى. گەرمانيا تاريحي تۇرعىدان العاندا انگليا، فرانتسيا جانە امەريكا قۇراما شتاتتارىنا شامادان تىس تاۋەلدىلىكتەن اۋلاق بولۋ ءۇشىن رەسەيمەن دوستاسۋ ارقىلى سىرتقى كۇشتەر اراسىندا تەپە-تەڭدىك ورناتىپ، سالىستىرمالى تۇردە ءوزىنىڭ تاۋەلسىز ساياساتىن جۇرگىزىپ كەلدى. بىراق، بۇل تەپە-تەڭدىكتىڭ ءبىر جاعى بۇكىل الەمنىڭ جاۋى بولدى، سوندىقتان گەرمانيا ءبىراز ويلانا كەلە رەسەيدى ءوزى قالاماعان جولدان شىعارۋ ءۇشىن رەسەيگە قارسى سىزىقتى  كەسىپ وتۋگە ءماجبۇر بولدى...

نەگىزىندە، مەركەل ەۋروپاداعى رەسەي مەن امەريكانىڭ ىقپالىن تەڭدەستىرۋ ارقىلى ەۋروپا ءۇشىن سالىستىرمالى اۆتونوميا ساياساتىن ءساتتى جۇرگىزۋ قابىلەتىمەن ابىرويلى بولدى. بىراق، ءپۋتيننىڭ اقىلسىزدىعى بۇل تەپە-تەڭدىكتى قۇلاتتى. ال گەرمانيا كەنەتتەن قورعانىس بيۋدجەتىن 100 ميلليارد دوللارعا دەيىن كوبەيتتى. ونى رەسەي باسقىنشىلىعىنا بايلانىستى دەپ تۇسىندىرۋدە.

رەسەيدىڭ السىرەۋى ەۋرازيادا اۋماعىندا 1600 جىلداردىڭ باسىنداعى رومانوۆتار اۋلەتىنىڭ بيلىگىنە دەيىنگى جاعدايعا الىپ كەلەدى. ول كەزدە «ۇلى پولشا» دەگەن بولعان. ەندى رەسەي السىرەي بەرسە، ول قايتادان پايدا بولاتىنى ءسوزسىز.

گەرمانيانىڭ بۇلاي قارۋلانا باستاۋىن اقش-تىڭ رەسەيدى ەۋروپادان يتەرمەلەپ، پوزيتسياسىن نىعايتۋىنا وراي اقش-تىڭ ساياساتىنان تىس ءوزىنىڭ دەربەس ساياساتسىن جالعاستىرۋ، سونىمەن قاتار ەجەلدەن تەڭىز دەرجاۆالارىنىڭ وداقتاسى بولۋىمەن رەسەي مەن گەرمانيانىڭ قۇرلىق كۇشتەرىنىنىڭ نىعايىپ كەتۋىنىڭ «ساقتاندىرعىشى» بولعان پولشانىڭ شىعىس ەۋروپاداعى مىقتى كوشباسشى پوزيتسياسىن قابىلداۋىنا كەدەرگى جاساۋ ءۇشىن قارۋلانا باستادى دەپ كورۋگە بولادى.

4. ونىڭ شىعىستاعى «دوسى» قىتاي. قىتاي رەسەيدىڭ وداقتاسى بولعانىمەن، وعان بۇل ەلدىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزى وداقتاستىقتان گورى ماڭىزدى. سوندىقتان قىتاي رەسەيدىڭ قارسى جاعىندا تۇرىپ، ءوز ءسوزىن سويلەدى. تىپتەن ازيا مەن ەۋروپا جەرلەرى ارقىلى جۇرگىزىلگەن ساۋدادان دا  رەسەيدەن  تىس قالدى. قىتايدىڭ دوس ەكەنى راس، بىراق سەنىمسىز، جامان دوس...

جاقىندا قىتايدىڭ جاڭادان ورناتقان ازيانى ەۋروپامەن بايلانىستىراتىن ساۋدا جولىن باسەڭدەتۋ ءۇشىن كەيبىر ەلدەردىڭ ينفراقۇرىلىمىنا اقش 600 ميلليارد دوللار سالاتىندىقتارىن مالىمدەدى. بۇل رەسەيدىڭ ىقپالىندا بولعان ورتالىق ازيا ءۇشىن قىتاي مەن امەريكا باسەكەگە تۇسە باستاعانىن بىلدىرەدى.

بۇل الەم قانداي بولسا دا  قىتاي، رەسەي جانە امەريكا قۇراما شتاتتارى دەگەن نەگىزىگى ءۇش پوليۋستەن تۇرىپ كەلگەنى وتىرىك ەمەس. الايدا رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋى اقش ءۇشىن رەسەيدىڭ قاۋىپ-قاتەرلەرى دەگەن سىلتاۋمەن رەسەيدىڭ ىقپالىن ەۋروپادان قىسپاقتاپ شىعارۋىنا تاماشا سەبەپ بولدى. سونىمەن قاتار، ەكىنشى جاعىنان قىتاي مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى رەسەيدىڭ ىقپالىن ورتالىق ازيا كەڭىستىگىنەن شىعارۋ ءۇشىن دە بىرىگۋدە. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءۇش ءپوليۋستى الەمنىڭ ەكى ءپوليۋسى - قىتاي مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى ۋكراين ماسەلەسىن پايدالانىپ، ءۇشىنشى ءپوليۋستى يتەرىپ قۇلاتۋدا دەۋگە بولادى...

ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا كەڭىستىگىنەن ىعىستىرىلىپ جاتقان رەسەيدە قازىر قانداي كەڭىستىك  قالدى؟ بەلارۋس جانە موڭعوليا دەگەن ماردىمسىز ەكى كورشىسى عانا قالدى. السىرەي بەرسە، وندا وسى ەكەۋىنەن دە ايىرىلىپ قالاتىن بولادى.

ەندەشە پۋتين نە پايدا تابۋ ءۇشىن سوعىستى باستادى؟ ونىڭ نەگىزگى ماقساتىن قازىرگى جوعالتىپ جاتقاندارىمەن سالىستىرعاندا تامشىداي عانا. ول تەك ۋكراينانىڭ اسكەري ونەركاسىپتەرىن مەن وندىرىستەرىن تارتىپ العىسى كەلگەن بولاتىن. (قازىر ولاردىڭ قيراندىلارى عانا قالعان بولۋى كەرەك.)

الدىمەن ول كۇللى ۋكراينانى جاۋلاپ الۋ دەگەن «ۇلكەن» ماقسات قويدى. بۇل ماقسات تىم ۇلكەن ەكەنىن ءتۇسىنىپ، بار كۇش-جىگەرىن تەك باستى ماقساتقا باعىتتاي وتىرىپ، ول ۋكراينانىڭ قارۋلى كۇشتەرىن ءبىرشاما ىعىستىرا وتىرىپ ۋكراينانىڭ اسكەري ونەركاسىبى شوعىرلانعان ءوڭىردى تۇتاستاي باسىپ الۋعا جاقىنداپ قالعان بولاتىن.

ەندى پۋتين مىرزاعا سوعىس ەمەس، بەيبىتشىلىك قاجەت بولۋدا. سوندىقتان ول ۋكراينا ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان ناتو-نى اسكەري قاقتىعىسپەن،  يادرولىق قارۋدى قولدانامىن دەپ قورقىتۋ ارقىلى ۋكراينانى كەلىسسوزدەر ۇستەلىنە «شاقىرىپ» كەلتىرۋگە تىرىسۋدا. رەسەي ناتو-مەن سوعىسقىسى كەلمەيدى، ناتو-مەن ءتىل تابىسىپ كەلىسسوزدەر ۇستەلىنە وتىرادى جانە سوعىس اياقتالعان سوڭ دا قازىرگى «قول جەتكىزگەنىن» نارسەلەرىن باسىپ جاتپا بەرمەك. بۇگىندە ءپۋتيننىڭ باسىندا ءدال وسىنداي ويلار اينالىپ تۇرعانى  ايدان-انىق بولۋدا.

بىراق، ەكىنشى تاراپتىڭ پۋتين قالاعانداي كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋ ىقتيمالدىعى وتە از. سەبەبى باتىستىق وقىتۋ، ۇيىمداستىرۋ جانە قارۋ-جاراعىمەن قارۋلانعان ۋكراينانىڭ «زاماناۋي» ۇلكەن ارمياسى ءبىر ايدىڭ ىشىندە ۇرىسقا دايىن بولۋدا. بۇل كۇش ۇرىس الاڭىنا شىققان كەزدە، ورىستار «قول جەتكىزگەن» نارسەلەرىن باسىپ ۇستاپ تۇرا الۋى ەكىتالاي! ال ورىستارعا «قول جەتكىزۋگە ءتيىس» نارسەلەرىنە قول جەتكىزىپ الىپ سوعىستى جەڭىمپاز رەتىندە توقتاتۋعا مۇمكىندىگى  تەك ءدال وسى كەز عانا بولعاندىقتان ولار الداعى كۇندەرى ناتو-مەن ءتىل تابىسۋ ءۇشىن ءارتۇرلى  وقىس «شەشىمدەر» ۇسىنۋدا. ال ناتو-نىڭ ول «شەشىمدەردى» ەلەپ ەسكەرۋى قالاي بولار ەكەن!

قالاي بولعاندا دا، ورىستار ۋكراينا بالشىعىنا ءوز يمپەرياسىنىڭ ءتاجىن قۇلاتىپ بىلعاپ الدى جانە ەندى ونى قايتا باسىنا كيە المايتىن جاعدايعا جەتتى.

رەسەي ۋكراينانىڭ يندۋستريالدى دامىعان وڭىرلەرى تۇگىلى، تىپتەن بۇكىل ۋكراينانى باسىپ السا دا، تاپقان پايداسى جوعالتقانىنىڭ شيرەگىنە دە جەتپەس ەدى. الايدا، بۇل ۋكرايناعا تولىق باسىپ الۋ تۇگىلى، ونىڭ يندۋستريالدى دامىعان ايماقتارىن دا تارتىپ الا الماي، قۋىلىپ شىعۋعا شاق قالدى.

سوندىقتان رەسەيدىڭ ىدىراۋى ءسوزسىز.

رەسەيدىڭ مەرزىمى  كوپ ۇزاماي جارالانعان ايۋدى اۋلاۋ ءۇشىن اڭشىنىڭ ايۋدىڭ ۇڭگىرىنە كىرۋ-كىرمەۋىنە بايلانىستى بولادى. ارينە، ەگەر ايۋ قۇيرىعىن بۇتىنا قىسىپ، ۇڭگىرىنە كىرىپ تىنىش جاتار بولسا، اڭشى ءتيىستى تولەمىن تولەيدى. بىراق، ايۋ ءسوزسىز ولەدى. نەمەسە اڭشى ايۋدىڭ ۇڭگىرىنە كىرىپ، زارداپ شەكپەيتىن ستسەناريدى دە قاراستىرۋعا بولادى. تۇپكى ناتيجەسىنىڭ ەش ايىرماشىلىعى جوق، تەك عانا ايۋدىڭ ءومىر ءسۇرۋ مەرزىمى ءسال ۇزارادى.

بۇل دەگەنىمىز، وتكەن 300 جىل ىشىندە رەسەيدىڭ باسقىنشىلىعىنا قارسى كەكتەنىپ وسكەن حالىقتارعا وزدەرىنىڭ «ۇلتتىق ماسەلەلەرىن» شەشۋگە كومەكتەسۋ ارقىلى كاۆكازداعى، قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى شەكارالاس وڭىرلەرىندەگى نەمەسە ءتىپتى بەلارۋسسياداعى سەپاراتيستىك قوزعالىستارعا دەم بەرۋ، ورىستىڭ ىشىندەگى ۇلتتاردىڭ ءبولىنىپ شىعۋ قوزعالىستارىن قولداۋ ءتارىزدى  ايماقتىق دەڭگەيدە  جالعاسقان قاقتىعىس-سوعىستار، تولقۋلارمەن ورىس ايۋىن اپانىندا تۇنشىقتىرادى دەگەن ءسوز.

ارينە، بارلىق وسى سوعىستارمەن قاتار رەسەيدىڭ ىشكى دەموكراتيالىق كۇرەسى دە بولاتىنى ءسوزسىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جارالانعان ايۋدى ۇڭگىرىندە اڭشى يتتەرمەن تالاتادى. بۇل ۆاريانت ونداعان جىلدارعا سوزىلۋى ىقتيمال پروتسەسس بولۋى دا مۇمكىن.

اقىر سوڭىندا، رەسەيدىڭ ىدىراۋى ەۋرازيالىق گەوساياسي جاعدايدى «رومانوۆتارعا دەيىنگى كەزەڭگە» قايتارادى. بۇل ءبىر جاعىندا پولشا ارقىلى شوعىرلانعان شىعىس ەۆروپا، ەكىنشى جاعىندا كوشپەلىلەر كەڭىستىگىندەگى رەسەيلىك قىسىم جويىلىپ، بۇل كەڭىستىكتە ۇلكەن كۇشتى مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىنا نەگىز بولادى دەگەندى بىلدىرەدى.

بىراق كوشپەلىلەردىڭ كەڭىستىگىندە قايسىسى باسىمدىق الادى؟! ول بولەك اڭگىمە...

ەگەر  «نۇر-وتاننىڭ» «اماناتىن» ورىنداپ جۇرگەن بۇگىنگى قازاقستان بيلىگىنەن ورىستىڭ «تەمىر نوقتاسىن» قىتايدىڭ زاماناۋي «ەلەكتروندى نوقتاسىمەن» اۋىستىرۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جۇگىرەتىندەر شىعاتىن بولسا، كوشپەلىلەر كەڭىستىگىندەگى باسىمدىق تۋرالى قيالداپ تا قاجەتى جوق...

امانتاي تويشىبايۇلى

Abai.kz