جاسىراتىنى جوق كسرو تاراعاننان كەيىن تمد كەڭىستىگىندەگى، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىندەگى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ پروبلەماسى  فيلوسوفيا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، لينگۆيستيكا تاعى دا باسقا عىلىم سالالارى ماماندارىنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋمەن كەلەدى دەسەك وسى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىنەن ەش الشاق كەتەپەيمىز. 

بۇل قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ مەكتەپ قابىرعاسىنداعى اسا بەلسەندى تۇلعالارىن شىعارماشىلىق جاقتان جەتىلدىرە ءتۇسۋدىڭ شەشىمدەرىن تابۋعا قاتىستى ۇنەمى وسە تۇسكەن ءبىلىم بەرۋ تالابىمەن تىعىز بايلانىستى. بۇگىندەرى زامان ءبىزدىڭ الدىمىزعا قويىپ وتىرعان اسا ماڭىزدى مىندەتى – ءبىلىم بەرۋ پروتسەسى كەزىندە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق دارىندىلىقتارىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، ءومىردىڭ بارلىق سالاسى اسا زور وزگەرىستەرگە ۇشىراپ جاتىر. اقپاراتتار كولەمى جىل سايىن ورسان زور كولەمدە ارتا تۇسۋدە. بەرىلىپ جاتقان ءبىلىم جىلدام كادەگە جارماي قالۋدا.

تاۋەلسىز قازاقستانداعى بالالار شىعارماشىلىعىنىڭ دامۋىن وتكەن تاريحپەن بايلانىستىرماي ءسوز ەتە المايمىز. سوندىق مادەنيەتى دامىعان ءام الەم ەلدەرىنە ۇلگى بولىپ وتىرعان ەۋروپادا بالالاردىڭ شىعارماشىلىعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاۋ الادى. بۇل ءۇردىس ءبىز قۇرامىندا بولعان اق پاتشا كەيىن قىزىل يمپەريا كەزىندە قازاق ەلىندە دە بالالار شىعارماشىلىعىنا قاتىستى يدەولوگيالىق ءتالىم بەرۋدىڭ قاينار كوزدەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. ءارى كوپ جاعدايدا جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ بۇلدىرشىندەرىنىڭ ۇلتتىق بولمىستىق، مادەني-رۋحاني مۇددەسى اياق استى ەتىلسە دە، ءوز جەمىسىن بەرە الدى. كسرو بيلىگى 1952 جىلى پيونەرلەر مەن وقۋشىلار ۇيلەرىن بىرىكتىرىپ، كوبىنە ءىرى قالالاردا بالالار شىعارماشىلىعى ۇيلەرىن قۇرا باستادى. بۇدان كەڭەستىك قازاقستاندا تىس قالعان جوق.

تەمىر شىمىلدىق كەزىندە قازاقستانداعى ونەرلى بالالار يۋنەسكو ەگيداسىنداعى بەينەلەۋ ونەرى سالاسىنداعى - International Society for Education through Art, INSEA, مۋزىكا سالاسىنداعى - International Society for Music Education, ISME, بالالار ادەبيەتىندەگى - International Bord on Books for Young People, IBBY سىندى حالىقارالىق ۇيىمداردان تىس قالعانى دا جاسىرىن ەمەس، تاريحي اقيقات.

ەگەمندىك جىلداردى ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزدى پاش ەتەتىن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق بالالار شىعارماشىلىعىنا ارنالعان جوبالار مەن بايقالاۋلار بوي كورسەتىپ، جىلدان-جىلعا ءوز جەمىسى مەن ناتيجەسىن بەرىپ كەلە جاتقانى كوڭىلدى قۋانتادى. ەندى وسىلاردىڭ بارىنە بولماسا دا كەيبىرلەرىنە جەكە-جەكە توقتالا كەتكەنىمىز ارتىق ەمەس سياقتى.

«ۇلى دالا ۇرپاعى» اتتى رەسپۋبليكالىق بالالار شىعارماشىلىعى بايقاۋى ولەڭ، قاراسوز، مونولوگ، دراما، ءان-بي، بەينەلەۋ ونەرى جانرلارىنان تۇرىپ، ەلىمىزدىڭ بۇكىل ايماقتارىندا وتكىزىلىپ كەلەدى. بۇل بايقاۋ نۇر-سۇلتان، الماتى، تۇركىستان جانە ت.ب. قالالاردا تۇراقتى وتكىزىلىپ، بالالار شىعارماشىلىعىن دامىتۋعا زور ۇلەس قوسۋدا.

2004 جىلدان باستاۋ الاتىن «تۋعان جەرىم» اتتى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر شىعارماشىلىعى بايقاۋىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى مۋزەيى جىل سايىن تۇراقتى وتكىزىپ تۇرۋدى يگى داستۇرگە اينالدىردى.

بۇل جوبانىڭ وزگەشەلىگى الەم بالالارىن قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىمەن تانىستىرۋدى، ولاردىڭ جەكە قابىلەتى مەن شىعارماشىلىق الەۋەتىن تەرەڭدەتۋدى كوزدەيتىندىگىندە. اتاپ ايتار بولساق، كەسكىندەمە مەن ءمۇسىننىڭ، ساندىك-قولدانبالى ونەردىڭ ءتۇرلى تەحنيكاسىمەن ورىندالعان ۇمىتكەرلەردىڭ تۋىندىلارى بۇگىنگى كوركەم ونەردەگى بالالار شىعارماشىلىعىن جان-جاقتى اشىپ، قازاق وقۋشىلارىنىڭ شەبەرلىگىن كورسەتەدى. بۇل باستامانى تۇڭعىش پرەزيدەنت مۋزەيى قولداعان العاشقى ساتتەردەن باستاپ تەك بالالار شىعارماشىلىعى عانا ونەردىڭ ەڭ ءبىر تازا جانە ەڭ ءبىر شىنايى ءتۇرى بولاتىنى تۋرالى وي ءبىزدى العا جەتەلەدى. ءدال سول سەبەپتى دە ەلباسى كىتاپحاناسى بالالار شىعارماشىلىعىن قولداۋمەن اينالىسۋدان جالىقپايدى.

اتالعان بايقاۋعا «وتكەن شاق، وسى شاق، كەلەر شاق»، «تۋعان ولكەم»، «ۇلتىمنىڭ داستۇرلەرى»، «ەرمەگىم»، «مەن سۋرەتشىمىن» تاقىرىبىندا ۇسىنىلعان تمد ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە رەسەي، تاتارستان، باشقورتستان، وزبەكستان، ۋكراينا، ازەربايجان، بەلارۋس ەلدەرىنىڭ ورەندەرىنىڭ شىعارماشىلىق تۋىندىلارى قاتىسىپ، تاماشالاۋشى قاۋىمىنىڭ كوزايىمىنا اينالۋدا. جاس قاتىسۋشىلاردىڭ جۇمىستارىنا قولداۋ جاسالىنىپ، ولاردىڭ وسى شىعارماشىلىق جولدا توقتاپ قالماي، ونى جىل سايىن جالعاستىرا بەرۋىنە شابىت سىيلايدى.

تاڭى ءبىر تىڭ ءۇردىس «BILGEN-DARA BOL» شىعارماشىلىق بايقاۋى بولىپ تابىلادى. بۇل بايقاۋ جىل سايىن ۇيىمداستىرلىپ كەلەدى. «تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورى» قوعامدىق قورى مەن «Bilgen» ۇلتتىق اۆتورلىق مەتوديكا جانە باعالاۋ» ورتالىعى تاراپىنان ورتاق سەرىكتەستىك نەگىزىندە «Serpin» ءبىلىم جانە يننوۆاتسيا ۇلتتىق پالاتاسىنىڭ» قولداۋىمەن، قازاقستانداعى جانە شەت ەلدەردەگى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق قارىمىن كۇشەيتۋ جانە ولاردى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا وتكىزىلەتىن «BILGEN-DARA BOL» شىعارماشىلىق بايقاۋىنىڭ بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر جانە جاستار شىعارماشىلىعىن قولداۋ مەن دەمەۋدەگى ورنى بولەك ەكەندىگىندە.

«نۇرلى جاستار» رەسپۋبليكالىق كوركەم ءسوز، ءان-بي بايقاۋى دا ەل ىشىندەگى تانىلماي جۇرگەن تالانتتاردى اشۋدا زور جۇمىستار جاساپ كەلەدى. اتالعان بايقاۋعا كوركەم ءسوز وقۋ شەبەرلىگىن يگەرگەن، انشىلىك جانە بيشىلىك قابىلەتتەرى بار، ءداستۇرلى ءان ورىنداۋعا يكەمدەنگەن، قانداي دا ءبىر اسپاپتا ويناۋدى مەڭگەرگەن، اقىندىق دارىندىلىققا يە 3-22 جاس ارالىعىنداعى بالاباقشا مەن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ وقۋشىلارى مەن جاسوسپىرىمدەر قاتىسىپ ءوز تالانت-دارىنىن ەل الدىندا تانىتىپ ۇلگەردى.

كەزىندە ش. ايمانوۆ «تەاتر-ادامداردى تۋىستىراتىن شىعارماشىلىق وتباسى، ساحنا ونەرى-ءتىل جەتپەس قۇدىرەتتى ءومىر شىندىعىن ءبىلۋ، ياعني ادامنىڭ ساحنانى سۇيمەۋى مۇمكىن ەمەس» - دەگەن ۇلعاتتى ءسوزىن ۇلتىنا اماناتتاعان ەدى. سۋرەت ونەرى بولسىن، مۋزىكا بولسىن، تەاتر بولسىن ءار بالاعا قۋانىش، قىزىق، ۇمىتىلماس اسەر سىيلايتىندىعى جاسرىن ەمەس. ەلىمىزدەگى بالالاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن، قيالىن دامىتۋ جولىندا بايقاۋلاردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە.

بالالار شىعارماشىلىعىن دامىتۋدا، ولاردىڭ ومىرگە دەگەن كوركەمدىك كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋدا تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار ەرەكشە ءرول اتقارادى. ونەرگە بەيىمى بار بالالار كەيىپكەرلەردى ويناي وتىرىپ، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى مەن مىنەز-قۇلىقتارىن بەرەدى جانە ويىن ارقىلى تىلدەرىن دامىتا وتىرىپ، ادامگەرشىلىك جاقسى قاسيەتتەرىدى ءوز بويىنا قالىپتاستىرا بىلەدى. سول سەبەپتى، تەاتر قويىلىمدارى دارىنداردى تاربيەلەۋدە ماڭىزىن ەش ۋاقىتتا جويعان ەمەس.

وسىلايشا، شىعارماشىلىق قابىلەتتى دامىتۋ قازىرگى زامانالىق ءبىلىم بەرۋدە نەگىزگى مىندەتتەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. ويتكەنى، ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى – وسكەلەڭ ۇرپاقتى بولاشاق ومىرگە كەمەلدەنگەن تۇلعا رەتىندە دايىنداپ شىعۋ. شىعارماشىلىق دەگەنىمىز بۇل  –  العا قويعان ماقساتتى تيىمدىلىكپەن ىسكە اسىرۋدىڭ توتە جولى. شىعارماشىل تۇلعانى تاربيلەۋ ەستەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك ءتالىم-تاربيە پروبلەمالارىنا قاتىستى كەشەندى امال-تاسىلدەردىڭ وزەكتى ماسەلەرىن قامتيدى. يدەيالىق-دۇنيەتانىمدىق، رۋحاني جانە كوركەم تاربيە بەرۋدىڭ بىرتۇتاستىعى  وسكەلەڭ ۇرپاق تۇلعاسىن جان-جاقتى ءارى ۇيلەسىمدى دامۋىنا قول جەتكىزۋدىڭ باستى كەپىلى بولىپ تابىلادى. شىعارماشىلىق جانە ونىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرىنىڭ قۇندىلىعى تەك قول جەتكىزەتىن تابىستاردىڭ ناتيجەلەرىنەن عانا ەمەس، شىعارماشىلىق پروتسەستىڭ وزىنەن دە تۇرادى.

سوڭعى كەزدە كوپتەگەن ەرەسەكتەر (پەداگوگتار مەن اتا-انالار) بالانىڭ كرەاتيۆتىك قابىلەتىنىڭ دامۋىنا زور ىنتا تانىتا باستادى. بۇرىنعى سانامىزدا بەرىك ورنىققان «شىعارماشىلىق» تەرمينىن ونىڭ سينونيمدىك سىڭارى «كرەاتيۆتىك» ۇعىم-تۇسىنىگى الماستىردى دەسەكتە بولادى. تۇيىندەي ايتقاندا بالالار مەن جاستاردىڭ كرەاتيۆتىك تۇلعاسىن دامىتۋ ءۇشىن شاكىرت پەن ۇستاز قارىم-قاتىناسىن ءوزارا ۇشاستىرا ءبىلۋ كەرەك.

دايىنداعان ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz