پايىمىمشا، قازىرگى باستى وزگەرىس – حالىق ءوز ويىن اشىق ايتىپ، بيلىككە ارالاسۋىندا. وسى كۇنگە دەيىن ساياساتتى بيلىك پەن وليگارحتار «كەڭەسىپ ءپىشتى». ەندى بۇل ورتاعا د.ادجەموگلۋ مەن د.ا.روبينسوننىڭ «ۋزكي كوريدور» كىتابىندا جازعانىنداي حالىق كىردى. دەموكراتيانىڭ دالەلى بۇل. ايتكەنمەن، ەسكى جۇيە بيلىگىن قولدان بەرگىسى كەلمەيدى. ورايى كەلسە، جون ارقادان جونعىسى-اق كەپ تۇر. بۇعان كەشەگى قاڭتار قاسىرەتى دالەل. قوي تەرىسىن جامىلعان قانىپەزەرلەر بيلىكتى باسىپ الۋدى كوزدەدى. سەبەبى، پرەزيدەنتتىڭ ادىلەتتى قوعام قۇرۋ جونىندەگى پايىمى «ولاردىڭ» جوسپارىن بىت-شىت قىلدى. راس، ساياساتتا جۇرەك بولمايدى. جۋىردا تاعى دا پرەزيدەنتكە قاستاندىق جاساۋعا وقتالعان پاسىقپەيىلدىلەر ۇستالدى. البەتتە بۇل، ەسكى جۇيەنىڭ دارمەنسىز امالىنىڭ ءبىر پاراسى. ايتكەنمەن، «ولار» (ەسكى جۇيە سارقىنشاقتارى) قاسىق قانى قالعانشا قارسىلاساتىنى بەلگىلى.

جاڭا قازاقستان قۇرۋ جولىندا بۇل ۇلكەن كەدەرگى. ونى ساياساتكەرلەر تۇرماق، قاراشا حالىق ايقىن ءبىلىپ، بايقاپ وتىر. شىركىىىن، «ەسكىنىڭ سارقىنشاقتارىن» ءسۇزىپ السا عوي دەگەن ارمان اركىمدە بار. ودان ابدەن مەزى بولدى حالىق.

اقيقاتىندا، ادامدار پرەزيدەنت ايتقان ادىلدىككە ءزارۋ. ادىلەت ادامعا جۇمىس ىستەيتىن زامان ورناعانىن اڭسايدى. جاڭا قازاقستاننان سونى كۇتەدى الاش جۇرتى.

ارينە، قۇرعاق ۋادە، بوس اڭگىمە، حالىققا بەرەرى جوق باعدارلامالار، ەشتەڭە شەشپەيتىن جيىندار مەن ۇراندى سوزدەر – كوپشىلىكتىڭ زىعىردانىن قايناتتى. ءتىپتى، كوزىندە وت ويناتتى، اقىرىندا الاڭعا الىپ شىقتى...

ايتالىق، ۇكىمەت الدىندا بۇلدىرشىندەردى بالاباقشامەن قامتۋ 99 پايىزدى كورسەتتى دەدى ا.ايماعامبەتوۆ. ال ەلىمىز بويىنشا 2 ملن-عا جۋىق بالاپاندار بالاباقشاعا ءزارۋ.

1,5 ملن قازاقستاندىقتار بەرەشەگىن بەرە الماي، بانكتەر ىزىنە ءتۇستى. بەيبىت زاماندا، ەل-جۇرت اماندا بانك قىزمەتكەرىنەن قاشىپ، كولەگەيلەنىپ كۇن كەشۋ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى اۋىر. نەگە مۇنداي كۇيگە تۇستىك؟ وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن ىزدەپ الەۋمەتتىك جەلىلەردى قوپاردىم. وزىمە قويعان ءبىرىنشى سۇراعىم: ەلىمىزدەگى كەدەيلىك شەگى.

نەسىن جاسىرايىن، قىنجىلعان وقيعاعا كەزىكتىم. كەدەيلىك شەگى تۇرماق، جۇمىسسىزدار سانىن اشىق ايتا الماي وتىر مينيسترلىك. البەتتە، ول تسيفردى بىلەدى، ءشۇبام جوق. بىراق جاسىرىپ-جاۋىپ، بۇعىپ-تىققانى بولماسا.

حوش، مەندەلەەۆ ايتقان مينەرالداردىڭ ءبارى بار مەملەكەتتە جالاڭ بۇت كۇن كەشىپ كەلەمىز. بۇل اقيقات. ەگەر دە ءبارىمىز باقۋاتتى عۇمىر ءومىر سۇرسەك، الاڭدارعا ادامدار تولماس ەدى، قاڭتار قاسىرەتى بولماس ەدى. انالارىمىز كوز جاسىن سىعىپ، اكىمدىكتەرگە كەلمەس ەدى، بالالارىمىز تىرىدەي ورتەنىپ ولمەس ەدى...

ال ۇكىمەت حالىق ۇنىنە قۇلاق اسپاق تۇگىلى، قوس قۇلاعىن بىتەپ الدى. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن جەگى قۇرت جەمقورلىق قوعامنىڭ قول-اياعىن ماتاپ تاستادى. قانشا سىلكىسە دە سىر بەرمەك ەمەس. ەندىگى ماسەلە تامىرىمەن جۇلۋ عانا. باسقا جول جوق. بۇل تۇرعىدا «ساياسي مودەرنيزاتسيا جاساماي، ەكونوميكالىق رەفورما جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس» دەپ توقەتەرىن ايتتى توقاەۆ.

ساياسي مودەرنيزاتسيا دەگەننەن شىعادى، ەسكى جۇيە سارقىنشاقتارىمەن جاڭا قازاقستان قۇرۋ – ەرتەگى. ونى ءبارىمىز ءبىلىپ وتىرمىز. ياعني، بيلىككە جاڭا بۋىن كەلۋ كەرەك. اتا سالتىن ساقتاعان، انا ءتىلىن ارداقتاعان، رۋحى مىقتى، تاۋەلدىلىكتەن ادا بۋىن كەلۋ كەرەك! وسىلاي جاڭا قۇرام جەمقورلىقپەن شىنداپ كۇرەسكەنى ابزال.

شىندىعى سول، جەمقورلىقتى جويماي – قوعام العا جىلجىمايدى. كەيبىرى بار، بۇل تۋراسىندا وي قوزعاساڭ، «بالىق باسىنان ءشىريدى، اياعىنان تازالانادى» دەيتىن. بىزگە شىرىگەن باستىڭ قاجەتى نە؟ وزىمەن قويماي اينالاسىن دا ءىرىتىپ تاۋىسادى. سوندىقتان تازالاۋدى جوعارىدان باستاعان ابزال.

بۇل رەتتە 2 جىل ىشىندە گرۋزياداعى جەمقورلىقتى جويعان سااكاشۆيلي ءبۇي دەگەن ەكەن: «سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ەلدەگى بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن ورنىنان الدىق.

پروكۋراتۋرا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، شاۋ تارتقان مەنتتەر، پاراقورلار پوليتسەيلەر تايلى-تۇياعى قالماي قىزمەتتەن كەتتى.  گرۋزيانىڭ قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىن (سبۋ) الدىق تا قىسقارتىپ تاستادىق.

سۋ جاڭا ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن قۇردىق. ءدال وسى مينيسترلىك گرۋزيانى جىلدار بويى بيلەپ-توستەپ، بىلگەنىن ىستەگەن كريمينالدى-كوررۋپتسيالىق جۇيەنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىردى.

اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدا ەلدى تۇرمە «اۆتوريتەتتەرىنەن» تۇگەلدەي تازارتتىق. بوستاندىقتا جۇرگەن بوپسالاۋشىلار، قاپتەسەرلەر مەن باۋكەسپەلەردىڭ ءبارى اباقتىعا قامالدى.

تەك سودان كەيىن بارىپ جاڭا ءارى دامىعان گرۋزيانىڭ ىرەتاسىن قالاۋعا كوشتىك».

راس، ادىلەتتى قوعامدا ۇرى-قارىلاردىڭ ورنى – تۇرمە. ايتپەگەندە، باندىلارىمەن بوپسالاپ، العا قاراي قادام اتتاتپايدى.

دەمەك، قۇنىققان، دانىككەن جەمقورلانعان ەسكى جۇيەمەن ءبىرجولاتا قوش ايتىسساق قانا شىنايى رەفورمالار جۇرگىزۋگە جول اشىلادى.

رەفورما دەگەننەن شىعادى، دەموكراتيالىق قوعامنىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى – پىكىر-تالاس. بولماشى باعدارلامالارعا ءۇنسىز قول كوتەرىپ كەلىسىم بەرەتىن «حالىق قالاۋلىلارى» دا جىلى كرەسلوسىنان جالتارۋ كەرەك. ەسىڭىزدە بولسا، 1970 جىلدارى يسپانيا مەملەكەتى ديكتاتورلىق جۇيەدەن دەموكراتياعا وتكەن كەزدە 18 كۇن قوعام زيالىلارى، دەپۋتاتتار مەن قوعام بەلسەندىلەرى پىكىر-تالاسقا تۇسكەن. مۇندايدا قازاق: «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەيدى. ال بىزدە ءالى دە «بيلىك اقىلدى»، اينالاسى اقىماق دەيتىن بيۋروكراتتىق جۇيەنىڭ «ماڭدايىنان جەل ەسىپ» تۇر.

تۇمەن ويدىڭ ءتۇيىنى: ەكونوميكا تامىرىنا قان جۇگىرتىپ، ەتەك-جەڭىمىزدى جينايمىز دەسەك، تەز ارادا ساياسي رەفورما، تۇبەگەيلى اۋىس-ءتۇيىس قاجەت-اق. ويتكەنى، الەم الاي-دۇلەي. مينۋت تۇرماق، سەكۋند ساناپ قۇبىلىپ بارادى. بۇل باتىل شەشىم قابىلداۋ مەن وڭتايلى وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋدى مىندەتتەيدى. ايتپەگەندە، قۇس قاناتىنداي سۋسىلداعان زاماننىڭ اعىسىنا ىلەسە الماسىمىز انىق.

قاينار جۇماعوجا، جۋرناليست

Abai.kz