ءاربىر قازاقستاندىق رەسسەيدىڭ «ارنايى سوعىس قيمىلىن» جانە ءوز ەلى مەن جەرىن، تاۋەلسىزدىگىن قورعاپ جاتقان ۋكراينانىڭ تولىققاندى وتان سوعىسىنىڭ بارىسىن ءجىتى باقىلاپ وتىر.

قازاقستاندىقتار «بۇل سوعىس بىزگە اسەرى ەتپەيدى، ەلىمىزدە تىنىشتىق بولسا بولعانى» دەپ، وزدەرىن-وزدەرى قانشاما جۇباتسا دا - ونداعى ءجۇرىپ جاتقان مايداننىڭ لەبى بىزگە دە كەلىپ جەتۋدە.

قازىرگى كەزدە سوعىستىڭ تەك ەكونوميكالىق زاردابى عانا ەمەس، ونىڭ ساياسي جاعى دا ماڭىزدى بولا ءتۇستى. ول ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىراتۋدا.

ەڭ الدىمەن، رەسەيدىڭ ەڭ باستاپقى قارقىندى شابۋىلى كەزىندە ۋكراينادان ميلليونداعان ادامدار شەتكە قاشتى.

ولاردى باتىس «سوعىس بوسقىندارى» ستاتۋسىن بەرىپ، ءوز قورعاۋىنا الدى.

ارينە، سول ميلليونداردىڭ ىشىندە رەسەيگە ايدالعان ۋكراينالىقتار دا كوپ بولدى. مىنە، سول جولدار ارقىلى قازاقستانعا دا ۋكراينا ازاماتتارى ەندى.

(بىراق «بوسقىن» رەتىندە ەمەس، «بەيبىت ەلدە ۋاقىتشا بوي تاسالاۋشىلار» رەتىندە).

«تاريح العاشقىدا تراگەديا تۇرىندە كورىنسە، سوسىن ول كومەديا تۇرىندە كورىنەدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. رف مەن ۋكراينا سوعىسى كەزىندە وسى جاعداي ورىن الدى...

اۋەلى، ءبىر اپتاعا جەتپەي ۋكراينانى تولىق باعىندىرامىز دەگەن رەسەيدىڭ جوسپارى ىسكە اسپاي قالدى دا، سوعىس سوزىلمالى قالىپقا كوشتى...

ال رەسەي مەملەكەتى مۇنداي جاعدايعا، مۇنداي ستسەناريگە، ياعني «ۇزاق قاشىقتىقتاعى سوعىس مارافونىنا» ەكونوميكالىق، اسكەري-تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق، ادامي رەسۋرستارى تۇرعىسىنان دايىن بولماي شىقتى...

ولاردىڭ «سوعىس مارافونىنا» دايىن ەمەس ەكەندىكتەرىن ءوز وتانىن جانتالاسا قورعاۋشى ۋكرايندەر اشىق مايداندا جانە بەتپە-بەت سوعىستا دالەلدەگەن سوڭ - بۇكىل الەم رف اگرەسسياسىن اشىق ايىپتاپ، ۋكرايناعا قولداۋدى كۇشەيتتى.

وسىعان دەيىن اقش باستاعان داموكراتيالىق الەم كەزەڭ-كەزەڭمەن، قازىرگى سوعىس تەورياسى نەگىزىندە ۋكرايناعا كومەك قولىن سوزدى: قارۋ جاراقتار سوعىس تاكتيكاسىنا جانە ۋكراينا اسكەرىنىڭ باتىس ەلدەرىندە (انگليا مەن گەرمانيادا) سول قارۋدى مەڭگەرۋىنە ساي جەتكىزىلىپ وتىرسا، ەندى 1-قازاننان باستاپ ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قابىلدانعان «لەند ليز زاڭى» كۇشىنە ەندى.

ەندى ۋكراينا تەك قانا «سىرتقى كومەككە» تاۋەلدى بولىپ قالماي، وزدەرىنىڭ سوعىس قيمىلدارىنا سايكەس جاڭا قارۋ-جاراقتاردى تاپسىرىس ارقىلى الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.

سونىڭ ناتيجەسىندە، سىرتتان ەشقانداي تەحنولوگيالىق جانە اسكەري كومەك الا المايتىن رەسەي يمپەرياسىنىڭ سوعىس پوتەنتسيالى السىرۋەگە باعىت السا، كەرىسىنشە، جاڭا تەحنولوگيامەن جانە زامانالىق سوعىس تاكتيكاسىن مەڭگەرۋدەگى ۋكراينا مەملەكەتىنىڭ اسكەري پوتەنتسيالى كۇشەيۋگە باعىت الدى.

بۇل رف مەن ۋكراينا سوعىسىنداعى پوزيتسيالىق باسىمدىقتى ۋكرايناعا الىپ بەردى.

ال، «ارنايى سوعىس وپەراتسياسى» ىسكە اسپاعان رەسەي امالسىزدان «ءىشنارا موبيليزاتسيا» جاريالاپ، ءوز ازاماتتارىن شاقىرىپ، اسكەرگە الا باستادى.

ارينە، بۇل رەسەيدىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭنا ساي ەمەس شەشىم. ويتكەنى، رەسەي مەملەكەت ءالى دە ءوز مەملەكەتىن «سوعىس جاعدايىنا» كوشىرگەن جوق. سوندىقتان، بۇل «ارنايى وپەراتسياعا» رەسەيدىڭ ازاماتتىق قوعامى ەمەس، «ارنايى وپەراتسيانى جۇرگىزۋگە دايىن ارنايى كۇشتەرى» عانا جاۋاپتى بولۋى ءتيىس ەدى...

بىراق، رەسەي بيلىگى مۇنى بەلدەن باسىپ، سوعىسقا ەش قاتىسى جوق ازاماتتارىنىڭ قولىنا 21-قىركۇيەكتەن باستاپ قارۋ ۇستاتۋدا. ءبىر قىزىعى، وسىعان دەيىن رەسەيلىكتەردىڭ 80%-دان استامى ۋكرايناداعى باسقىنشىلىقتى ادىلەتتىلىك ساناپ، ونى قولداپ كەلگەن بولاتىن. سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋ وسىلاي دەيدى. ەندى، مىنە، سوعىس قاسىرەتى ءاربىر ءاربىر ءۇيدىڭ ەسىگىن قاقتى. رەسەيلىكتەر بۇعان دايىن بولماي شىقتى. سوندىقتان ولاردىڭ مۇمكىندىگى بار ازاماتتارى شەت ەلگە قاراي لاپ قويدى. جاپپاي سوعىستان قاشىپ، كورشى ەلدەردىڭ اۋماعىنا قاراي لىقسىدى.

كوپتەگەن باتىس ەلدەرى رەسەيگە سانكتسيا سالعاندىقتان، ولاردىڭ ازاماتتارىن قابىلداۋدان باس تارتتى. ال ناتو-لىققا مۇشە پريبالتيكا ەلدەرى شەگاراسىن تاس قىپ بەكىتتى. تەك قانا از ۋاقىت فينليانديا مەن سولتۇستىكتەن نورۆەگيا شەگاراسى اشىق تۇردى دا، سوڭىنان ول دا جابىلدى.

وسى جاعدايدا رەسەيلىكتەردىڭ نەگىزگى اعىنى ورتا ازيا ەلدەرىنە قاراي اۋدى: ولار اۋەلى قازاقستان مەن قىرعىزستان، سوسىن بارىپ - وزبەكستان مەن تاجىكستان.

ويتكەنى، بۇل ەلدەردە ورىس تىلىندە ەمىن ەركىن جۇرۋگە بولادى، قالاسا - جۇمىس تا تابىلادى.

ءسويتىپ، سىرتقا قازاقستانعا قاشقان 100-200 مىڭ رەسەيلىكتەردىڭ كوبى قازاقستاننىڭ استانا، قاراعاندى، قوستاناي، اقتوبە، الماتى، پاۆلودار، وسكەمەن جانە ت.ت. قالالارىنا قاراي ۇمتىلدى.

مىنە، ءسويتىپ بىزدە تراگيكوميكالىق جاعداي پايدا بولدى: كەيدە سوعىستان قاشقان ۋكرايندىكتەر مەن اسكەرگە الىنۋدان قاشقان رەسەيلىكتەردىڭ قازاقستاندا ءبىر-بىرىمەن كورشى بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جاعدايى دا كەزدەسەتىن بولدى...

قازاقستاندىقتاردى باسىم بولىگى، اسىرەسە - قازاق ۇلتى وكىلدەرى تولىعىمەن رف اگرەسسياسىن ايىپتاپ، ۋكرايناعا قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتقاندارى جاسىرىن ەمەس.

قازاقتار وعان كىنالى ەمەس.

وعان كىنالىلەر «قازاقستاندا مەملەكەت بولماعان، جەرىن بىزدەن سىيعا العان» دەپ مالىمدەۋشى رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين مەن ونىڭ ارانداتقىش دەپۋتاتتارى - جيرينوۆسكي مەن ونىڭ شاكىرتتەرى.

سوعان قاراماستان قازاق حالقى ءالى دە كەڭ قۇشاعىن جايىپ، سوعىستان باس تارتقاندارعا اياۋشىلىق تانىتۋدا.

بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق مىنەزدىڭ اينىماس ءبىر جاقسى جاعى. وسىعان دەيىن بولعان نازارباەۆتىق اۆتوريتاريزنەن حالىق قانشاما جاپا شەكسە تە، قۇداي ءبىزدىڭ حالىقتى وسى جاقسى قاسيەتىنەن اجىراتپاپتى... ءبىز ءوز ادامي كەيپىمىزدى ساقتاپ قالا الىپپىز!

وعان دا شۇكىر.

ەندى، بىراق، ساق بولۋ كەرەك. ەجەلگى ساق حالقىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارى سول بابالارىنىڭ ساقتىعىن بۇگىندە ۇمىتپاۋلارى كەرەك.

ءبىز تۇركىلىك دۇنيەمەن بايلانىستى ارتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزدى وسى باستان ويلاماساق، سوعىستان جەڭىلگەن سولتۇستىكتەگى كورشىمىز «قاز اشۋىن تىرنادان الادى» دەگەننىڭ كەرىنە جۇگىنبەيتىننىنە ەش كەپىلدىك جوق!

ولاردىڭ ساياساتكەرلەرى مەن پروپاگانداسىنىڭ وتىرىككە بەلشەسىنەن باتقانىنا، كۇنىنە مىڭ قۇبىلاتىن تۇراقسىزدىعىنا الەمنىڭ كوزى ابدەن جەتتى.

سونىمەن، اعايىن، قوش دەلىك، كەلىپ جاتقان كەلىمسەكتەردى ءوز مادەنيەتىمىزبەن، ءوز تىلىمىزبەن قارسى الىپ، الەمدەگى اسا قاۋىپتى قۇبىلىسقا اينالعان «ورىس الەمى» اتتى ءميفتىڭ كۇيرەۋىنە ءبىز دە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسايىق!..

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz