ەكى الىپ كورشىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى سۇبەلى ورىنىن پايدالانىپ (تۇراقتى جورا) وزگە مەملەكەتتەردى ۋكراينا مەن تايۋان ماسەلەسىندە وزدەرىنە جاقتاس بولۋعا ماجبۇرلەۋدە. ەنەرگيا جانە ەكونوميكالىق بوپسامەن شىرعالاۋدا. شەكارا اتتاعان الپاۋىت كومپانيالاردىڭ قوجايىندارى دا ودان سىرت قالماۋدا. الەمنىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى قالتالى ادامى سانالاتىن يلون ماسكتىڭ ۋكراينا مەن تايۋانعا ۇستانعان سوڭعى پوزيتسياسى سونىڭ ايقىن دالەلى.

قىرىمنىڭ يەلىك قۇقىعىن مويىنداۋدى قامتىعان ماسكتىڭ «بەيبىتشىلىك كەلىسىمى» ۋكراينا تاراپىنىڭ عانا ەمەس، وعان تىلەكشى بولىپ وتىرعان جاھان جۇرتىنىڭ ىزاسىن تۋدىردى. ال دەموكراتيالى تايۋان رەسپۋبليكاسىن كوممۋنيستىك بيلىكتىڭ «ءبىر مەملەكەت، ەكى ءتۇرلى ءتۇزىم» باسقارۋ جۇيەسىن قابىل الۋعا ۇندەۋى تۋرا سونداي قارسىلىققا تاپ بولدى. ۋكراينا بەلسەندى شابۋىل ۇيىمداستىرىپ جاتقان ايماقتاردا ماسكتىڭ ءوزى بەلسەنىپ تەگىن بەرگەن «STARLINK» ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ ىستەمەي قالۋى «يلون ماسك ساتىلدى ما؟» دەگەن كۇدىكتى قويۋلاتتى. ونىڭ 44 ميلليارد دوللارعا باعالانعان تۆيتتەردى ساتىپ الاتىن كۇنى دە ( قازاننىڭ 28-ءى) بەلگىلى بولىپ ەدى. قازىرگى الەمدىك قارجىلىق نارىق شاتقاياقتاپ تۇرعان سىن ساتتە ول مۇنشا كوپ اقشانى قايدان الۋى مۇمكىن دەگەن سۇراق تۋىندادى. قىتايدىڭ شانحاي قالاسىندا ورنالاسقان «تەسلا ەلەكتراۆتوسىنىڭ» ساتىلىمى الەمدىك نارىقتاعى ساتىلىمىنىڭ 30-50 پايىزىن قۇرايتىنى دا ساراپشىلاردىڭ نازارىن اۋداردى. ءوزىنىڭ ارەكەتىن الەمنىڭ تىنىشتىعىنا قام جەگەندىكتەن دەپ تۇسىندىرگەن ماسك اقپارات كوزدەرىنە سۇحبات بەرىپ، اعىنان جارىلدى. ءوز سوزىنشە ينتەرنەتتىڭ ىستەمەي قالۋى تەحنيكالىق اقاۋدان بولعان. قىتاي ونىڭ ۋكراينانى تەگىن ينتەرنەتپەن قامتۋىنا نارازى بولعان. ءوز اۋماعىندا قولدانباۋعا ۋادەسىن العان. ماسكتىڭ بايدەنگە دە وكپەسى قارا قازانداي ەكەن. وزىق ماشينا كورمەسىندە دجەنەرال موتورس ونىمىنە ءمىنىپ كورگەن اق ءۇي باسشىسى ماسكتىڭ كومپانياسىن ەلەپ شاقىرماپتى دا.

ەكى كورشىمىزدىڭ جىمىسقى ارەكەتتەرىن باقىلاپ وتىرعان اق ءۇي باسشىسى بايدەن وتكەن سارسەنبى كۇنى اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىن جاريالادى. وندا امەريكا پرەزيدەنتى: «رەسەي ەركىن ءارى اشىق حالىقارالىق جۇيەگە تىكەلەي قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر، حالىقارالىق ءتارتىپتى، زاڭداردى ادەيى بەلدەن باسۋدا، ۋكرايناعا الىپ بارعان جابايى شاپقىنشىلىعى سونىڭ كورىنىسى. ال «قىتاي – قازىرگى حالىقارالىق جۇيەنى وزگەرتۋدى كوزدەيتىن، ەكونوميكالىق، ديپلوماتيالىق، اسكەري جانە تەحنولوگيا الەۋەتىمەن ماقساتىنا جەتۋگە بارىن سالىپ وتىرعان بىردەن ءبىر ەل» دەدى. ول سونداي-اق، ارتى بەلگىلى بولعان رەسەيگە قاراعاندا ديكتاتۋرا مەن سىرتقى ساياساتتا رەۆيزيونيزمدى ۇشتاستىرىپ وتىرعان قىتايدىڭ الدە قايدا قاۋىپتى ەكەنىن، سول ءۇشىن رەسەيدى اۋىزدىقتاپ، قىتايدى الدىعا وزدىرماۋ – اق ءۇيدىڭ الداعى ون جىلداعى باستى نىساناسى بولاتىنىن جەتكىزدى.

ايگىلى جۋرناليست توماس فريدمان «The New York Times» گازەتىندە جاريالاعان «امەريكا مەن قىتايدىڭ چيپ سوعىسىن قارسى الايىق» دەگەن ماقالاسىندا امەريكا رەسەي، قىتاي ەكەۋىمەن ءبىر ۋاقىتتا قاتار قاقتىعىسىپ وتىر دەيدى. «رەسەيمەن قاقتىعىسىمىز جانامالى تۇردە، بىراق ايقىن. ۋكراينداردى وزىق سنارياد ءارى اقپاراتپەن قامداپ، ورىس اسكەرىن كەرى شەگىنۋگە ماجبۇرلەپ وتىرمىز. ال قىتايمەن قاقتىعىسىمىز ساندىق تەحنولوگيا زامانىنىڭ نەگىزگى وزەگى بولعان پولۋپروۆودنيك، چيپ سوعىسى. الەمدەگى ەڭ وزىق چيپ اليانسىن جوبالاۋ جانە جاساۋ، نىسانانى ءدال كوزدەيتىن ەڭ وزىق قارۋعا، ەڭ اقىلدى زاۆودقا، ەڭ زەرەك ساندىق ەسەپتەۋ قۇرالىنا، كەز كەلگەن فورماتتاعى قۇپيا كودتاردى شەشە الاتىن قابىلەتكە يە بولۋ. قازىرشە اقش پەن سەرىكتەستەرى الدىدا بولعانىمەن، قىتاي باسىپ وزۋدى كوزدەۋدە» دەپ جازادى. ايگىلى گەنري كيسسيندجەردىڭ «رەسەي، قىتايمەن ءبىر ۋاقىتتا سوعىسپاۋ كەرەك» دەگەن ءسوزىن ەسكە سالادى.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz