ءجادي شاكەنۇلى. مۇحتار شاحانوۆقا اشىق حات: لاتىنعا كوشۋ – الەم قازاعىنىڭ رۋحاني بىرلىگى
1-سۋرەتتە: اقىن مۇحتار شاحانوۆ
2-سۋرەتتە: جازۋشى ءجادي شاكەنۇلى
ەر مۇقا، ەگەي مۇقا، قايران مۇقا،
جۇرەگى اق - جۇرىسىنەن تايعان مۇقا.
كۇركىرىڭ كۇننەن بيىك بولعانىمەن،
اقىلىڭ بولعانى ما ايدان جۇقا.
قايران، مۇقا!
اقىن ەمەسپىن، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن. مۇحتار، اعا، ءسىزدىڭ: «لاتىن الىپبيىنە كوشۋ - قازاق حالقىن ەكىگە بولەدى» دەگەن حاتىڭىزدى «abai.kz»-تەن وقىپ وتىرىپ، وسىلاي كۇبىرلەي بەرگەنىمدى وزىمدە سەزبەي قالىپپىن. سىرتىڭىزدان سىيلايتىن سان مىڭ وقىرمانىڭىزدىڭ بىرەۋى عانا بولسامدا مىنا پىكىرىڭىزگە بەي-جاي قاراي المادىم.
«اناۋ ايتتى، مىناۋ ايتتىڭىز»-عا كەلسەك، كوزقاراس-پىكىر ۇقساماستىعى جانە ونىڭ قۋاتتاۋشىلارىنىڭ وزىندىك ءپالسافاسى ەجەلدەن ەگىز. ءتىپتى ءبىر وقيعا، جاڭالىق، اعىم نەمەسە زاڭ-ءتۇزىم جايىندا كەيدە ەكى تۇگىلى ودان دا كوپكە ءبولىنىپ، ءوز ويىن راستايتىن عالىمدار، ويشىلدار از بولمايدى. دەگەنمەندە «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق». ءتىپتى ايقايلاپ ايتقان اقيعي ويىمنىڭ كوبى كولەڭكەدە قالا ما دەپ جاڭا ءبىر «ءتاسىل» تالداپ، ءسىز قۋاتتاعاننىڭ «كەرىسىن» اڭساپ، ادەيى ايتقان بولارسىز دەگەندى دە ويلاپ قويامىن. ءاي، قايدام، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنە، ۇكىمەت باسشىسىنا، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا» دەپ بىردەن «باس جاققا بارعانىڭىزعا» قاراعاندا مۇنىڭىز «قالجىڭعا» ۇقسامايدى.
1-سۋرەتتە: اقىن مۇحتار شاحانوۆ
2-سۋرەتتە: جازۋشى ءجادي شاكەنۇلى
ەر مۇقا، ەگەي مۇقا، قايران مۇقا،
جۇرەگى اق - جۇرىسىنەن تايعان مۇقا.
كۇركىرىڭ كۇننەن بيىك بولعانىمەن،
اقىلىڭ بولعانى ما ايدان جۇقا.
قايران، مۇقا!
اقىن ەمەسپىن، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن. مۇحتار، اعا، ءسىزدىڭ: «لاتىن الىپبيىنە كوشۋ - قازاق حالقىن ەكىگە بولەدى» دەگەن حاتىڭىزدى «abai.kz»-تەن وقىپ وتىرىپ، وسىلاي كۇبىرلەي بەرگەنىمدى وزىمدە سەزبەي قالىپپىن. سىرتىڭىزدان سىيلايتىن سان مىڭ وقىرمانىڭىزدىڭ بىرەۋى عانا بولسامدا مىنا پىكىرىڭىزگە بەي-جاي قاراي المادىم.
«اناۋ ايتتى، مىناۋ ايتتىڭىز»-عا كەلسەك، كوزقاراس-پىكىر ۇقساماستىعى جانە ونىڭ قۋاتتاۋشىلارىنىڭ وزىندىك ءپالسافاسى ەجەلدەن ەگىز. ءتىپتى ءبىر وقيعا، جاڭالىق، اعىم نەمەسە زاڭ-ءتۇزىم جايىندا كەيدە ەكى تۇگىلى ودان دا كوپكە ءبولىنىپ، ءوز ويىن راستايتىن عالىمدار، ويشىلدار از بولمايدى. دەگەنمەندە «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق». ءتىپتى ايقايلاپ ايتقان اقيعي ويىمنىڭ كوبى كولەڭكەدە قالا ما دەپ جاڭا ءبىر «ءتاسىل» تالداپ، ءسىز قۋاتتاعاننىڭ «كەرىسىن» اڭساپ، ادەيى ايتقان بولارسىز دەگەندى دە ويلاپ قويامىن. ءاي، قايدام، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنە، ۇكىمەت باسشىسىنا، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا» دەپ بىردەن «باس جاققا بارعانىڭىزعا» قاراعاندا مۇنىڭىز «قالجىڭعا» ۇقسامايدى.
اعا، ءسال سابىرمەن قايتا ويلانىڭىزشى، ءتىپتى، سوناۋ شەتتە جاتقان - ەۋروپادا، قىتايدا دەگەندەي وزگەنىڭ قۇشاعىندا وتىرعان ءوز باۋىرلارىڭىز نە دەيدى ەكەن. كەرەك بولسا وزدەرىنەن سۇرايىقشى:
- اللو، اللو، شەت قازاق، سىزشە قالاي؟
شەت قازاق:
- اللو، اللو، تىڭداپ تۇرمىن. بۇيىمتايدى بىلەمىن. شاحانوۆتى كىنالاۋعا كەلمەيدى. ول كىسى ءوز كەڭىستىگىمەن، اقىندىق اق كوڭىلىمەن ايتىپ جاتىر. باياعىدا وسى اعامىز قىران بۇركىتكە جانى اشىعان اق نيەتتى انانىڭ «بايقۇس-اي» دەپ قۇستىڭ قيسىق تۇياعىن كەسىپ تاستاعانى جايىنداعى تراگەديانى جازباپ پا ەدى. ەندى، مىناسى، اپىراي-ءا! سىزدەردە كۇن شۋاقتى بولعانمەن بىزدە سۋىق بوراننىڭ ىزعارى بار. ءا، ايتپاقشى، لاتىن با؟ ءبىز بۇكىل ەۋروپا قازاقتارى ءبىر-بىرىمىزبەن تەك قانا وسى لاتىنشا ارقىلى بايلانىسقا شىعامىز. ەندى قازاقستان سونىڭ ۇيتقىسى بولىپ، لەنين جارىقتىقتىڭ: «دۇنيەجۇزى پرولەتارلارى بىرىگىڭدەر!» دەگەنىندەي: «الەم قازاقتارى لاتىنمەن بىرىگىڭدەر!» دەسە وعان بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ قۋانامىز عوي. اللو، اللو... (ابونەنت بايلانىس اياسىنان تىس جەردە)
ەستىدىڭىز بە، اعا، الىستاعى اعايىننىڭ جان داۋىسىن!
مۇقا، شىن مانىندە، ءبىز كەش قوزعالىپ جاتىرمىز. بىزبەن تۋىستاس تۇرىك، وزبەك، تۇركىمەن، ءازىربايجان ەلدەرىمەن قاناتتاس وتىرىپ، ءبىر عانا الىپبيلىك ىزبەنەن ەرتەرەك ەس جيعانىمىزدا كوشىمىز تاعى ءبىراز بيىككە جەتەر ەدى-اۋ. ءوزىڭىز كوپ ايتاتىن «ماڭگۇرتتەنۋ» قۇرالىنىڭ ءبىرى وزگە حالىققا جاسالاتىن تىلدىك وتارلاۋ ەكەنىن بىزدەن جاقسى بىلەسىز. قازاق ءتىلىن قاناتتاندىرامىن دەپ ءجۇرىپ شىجىمىن كەرى تارتپاڭىزشى. ەندى، مىنە، بىلگىر ۇستازدىڭ الدىنداعى شىنشىل شاكىرتتەي وزىڭىزگە تىكە قاراپ «ءتىلىمىزدىڭ شىعىپ» تۇرعانى مىناۋ! اعا، رەنجىمەي تىڭداڭىزشى، ورىسشانى وداعايلاماعان قىرعىزدىڭ قىزىعى مەن شىجىعى از بولىپ جاتىر ما؟!
مۇقا، ءسىز بىلمەيتىن شىعارسىز، ءوز باسىم لاتىنشا، توتەشە، ۇيعىرشا، كريللشە، ازداپ قىتايشا دەگەندەي بەس جازۋدى باستان كەشتىم. العاشقى كەزەڭدەردە بۇگىنگى بىزدەردەي شۋدىڭ، قيىندىقتىڭ بولعانى راس. ال، شىن مانىندە، جالعىز-اق كۇندە وقۋلىق وزگەردى، گازەت-جۋرنال، كىتاپ وزگەردى، ءىس قاعازدارى وزگەردى - ءبىز بارىنە دە وڭاي كوندىكتىك. قازىرگى كومپيۋتەرلىك جۇيە ءالىپبيى اۋىسقان ءبىر ءتىل تۇگىلى، وزگە ۇلتتىڭ ءتىلىن اۋدارۋعا دا قۇدىرەتتى.
ەندەشە، جازۋ وزگەرسە،
«...تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرى ۇلتتىڭ داڭقىن اسىرعان،
سان ميلليون اتپەن دارا كىتاپ بولىپ باسىلعان.
سونىڭ ءبارى كيريلليتسا اياسىندا قالا ما،
كىم اۋدارىپ بەرمەك ونى ەرتەڭگى وسەر بالاعا؟» - دەپ الاڭداۋشىلىعىڭىز باسى ارتىق ۋايىم ەمەس پە!
لاتىنعا كوشۋ ەلباسى نۇرسۇتان ءابىشۇلىنىڭ قازاق مەملەكەتىنىڭ ىرگە تاسىن قالاپ، الەم قازاقتارىن وتانىنا شاقىرعاننان كەيىنگى بار قازاق ءۇشىن ىستەگەن تاريحي ەڭبەگىنىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى بولىپ قالادى دەپ ويلايمىن. لاتىن ءالىپبيىنىڭ باستى تابىسىنىڭ ءبىرى - جەر بەتىنە تارىداي شاشىلعان الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني بىرلىگىن قالىپتاستىرۋىندا. ەۋروپا قازاقتارى لاتىنعا تانىس. قىتاي قازاقتارى ءبىر كەزدە لاتىندى باستان كەشكەن، ەندى ءبىزدىڭ وزگەرىسىمىزدى كۇتىپ وتىر. ال باسقا دا ەلدەردىڭ بۇل جازۋمەن رۋحاني بىرلىكتە بولۋىنىڭ نەگىزى باسىم. ولاي بولسا بۇل كوشۋ، قازاق قاندىنىڭ ءبىر تىلدىك باعىتقا بەت بۇرۋى عانا ەمەس تۇركى ۇلتتارىنىڭدا ءبىر-بىرىمەن ارا-قاتىناسىن جاقىنداتا تۇسەدى. ءتىپتى ادامزاتتىق زاماناۋي تەحنولوگيالارعا دا سايما-ساي كەلەدى. ەندەشە، مۇقا-اۋ، ءسىز نەدەن الاڭداپ وتىرسىز. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ - الەم قازاعىنىڭ رۋحاني تىرەگىنە اينالىپ قالماستان، تۇركى حالقىنىڭ ءبىر تۋدىڭ استىنا جينالۋىنا دا ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەلى وتىرعان جوق پا!؟
ەر مۇقا، ەگەي مۇقا، قايران مۇقا،
قاشاندا تۋرا جولدان تايمان، مۇقا!
كۇركىرەپ كۇننەن بيىك تۇرساڭداعى،
سەزىمىڭ جارقىرايدى ايدان جۇقا.
مۇحتار اعا، لاتىنعا تەزىرەك كوشەيىكشى، ءسىزدىڭ جىر جيناقتارىڭىز سول جاڭا الىپبيمەن ءبىرىنشى باسىلسا، سەركەلىك سەنىمىڭىزگە ىلەسەتىن قاراشا حالقىڭىز بارىنە دايىن وتىر عوي. اعا، ا-ع-ا، تاعى ءبىر مارتە ويلانىڭىزشى...
ىنىلىك ىلتيپاتپەن ءجادي شاكەنۇلى
ABAI.KZ
