• «قازاق» گازەتى - 100 جىل

قازاق گازەتىنىڭ 100 جىلدىعى اتالىپ جاتقاندا ونىڭ وركەن جايعان ءبىر بۇتاعىنىڭ الىستاعى اعايىن اراسىندا ەكەنىندە ەسكە الۋ كەرەك.

1880-1890 جىلدار ىشىندە جۇسىپبەك شايحىسىلامۇلى، اقىت ءۇلىمجىۇلى باستاعان العاشقى ءبىر توپ اقىندار قازان باسپاسىنان كىتاپتار شىعارا باستاعان ەدى. ءسويتىپ، "1900 جىلدان 1917 جىلعا دەيىن قازاندا، ومبىدا، ورىنبوردا، پەتەربۋرگتا، تاشكەنتتە، توريتسسكيدە، سەمەيدە، ورالدا جانە باسقا قالالاردا قازاق تىلىندەگى جۇزگە تارتا ءتۇرلى كىتاپتار شىقتى.

قىتاي اۋماعىندا شىنجاڭ جەرىندە شىڭ سىساي بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن، ونىڭ العا قويعان «التى ساياساتى» بويىنشا، كەڭەستەر وداعىمەن دوستاسىپ مادەنيەت جانە وقۋ- اعارتۋ ىستەرى جاعىندا بەلگىلى دامۋ پايدا بولدى. اسىرەسە، قازاقستاندىق قازاقتاردىڭ مادەنيەت، ونەر، باسپا ءىسىنىڭ ونەگەسى وتە كوپ بولدى. ولكە ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىندا جانە دە ىلە، التاي، تارباعاتاي ايماقتارىندا قۇرىلعان "قازاق-قىرعىز مادەني، اعارتۋ ۇيىمىنىڭ " ىقپالىمەن قازاق ءباسپاسوزى مەن وقۋ-اعارتۋى جاڭا قادامدار جاسادى. ءسويتىپ، قازاقستاندىق قازاق گازەتتەرىنىڭ ىقپالىن قابىلداي وتىرىپ گازەت شىعارۋ ءىسى دە قولعا الىندى.

• «قازاق» گازەتى - 100 جىل

قازاق گازەتىنىڭ 100 جىلدىعى اتالىپ جاتقاندا ونىڭ وركەن جايعان ءبىر بۇتاعىنىڭ الىستاعى اعايىن اراسىندا ەكەنىندە ەسكە الۋ كەرەك.

1880-1890 جىلدار ىشىندە جۇسىپبەك شايحىسىلامۇلى، اقىت ءۇلىمجىۇلى باستاعان العاشقى ءبىر توپ اقىندار قازان باسپاسىنان كىتاپتار شىعارا باستاعان ەدى. ءسويتىپ، "1900 جىلدان 1917 جىلعا دەيىن قازاندا، ومبىدا، ورىنبوردا، پەتەربۋرگتا، تاشكەنتتە، توريتسسكيدە، سەمەيدە، ورالدا جانە باسقا قالالاردا قازاق تىلىندەگى جۇزگە تارتا ءتۇرلى كىتاپتار شىقتى.

قىتاي اۋماعىندا شىنجاڭ جەرىندە شىڭ سىساي بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن، ونىڭ العا قويعان «التى ساياساتى» بويىنشا، كەڭەستەر وداعىمەن دوستاسىپ مادەنيەت جانە وقۋ- اعارتۋ ىستەرى جاعىندا بەلگىلى دامۋ پايدا بولدى. اسىرەسە، قازاقستاندىق قازاقتاردىڭ مادەنيەت، ونەر، باسپا ءىسىنىڭ ونەگەسى وتە كوپ بولدى. ولكە ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىندا جانە دە ىلە، التاي، تارباعاتاي ايماقتارىندا قۇرىلعان "قازاق-قىرعىز مادەني، اعارتۋ ۇيىمىنىڭ " ىقپالىمەن قازاق ءباسپاسوزى مەن وقۋ-اعارتۋى جاڭا قادامدار جاسادى. ءسويتىپ، قازاقستاندىق قازاق گازەتتەرىنىڭ ىقپالىن قابىلداي وتىرىپ گازەت شىعارۋ ءىسى دە قولعا الىندى.

1934 جىلى ماۋسىمدى ىلەدە قۇرىلعان قازاق-قىرعىز مادەني-اعارتۋ ۇيىمىنىڭ باستىعى ماحسۇت ساسانوۆ باستاماشىلىعىندا 1935 جىلى قازاق تىلىندە «توڭكەرىس تاڭى» اتتى گازەت شىقتى. بۇل گازەتتى وسى قازاق-قىرعىز ۇيىمىنىڭ ويىن-ساۋىق، مادەنيەت ىستەرىنە جاۋاپتى اقىن تاڭجارىق جولدىۇلى باسقاردى. وسى گازەتتى قازىرگى «ىلە گازەتىنىڭ» العاشقى نەگىزى، ىلەدەگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ توركىنى دەۋگە بولادى.

التاي وڭىرىندە كەزىندە التاي ءوڭىرىنىڭ ءۋاليى جانە اسكەري قوزعالىس گەنەرالى بولىپ تۇرعان اعارتۋشى ءشارىپحان جەڭىسحانۇلى كوگەداەۆ ءباسپاسوز جۇمىسىن دامىتۋعا ەرەكشە كۇش سالعان كىسى. 1934 جىلى ول كەڭەس وداعىنان باسپا ماشيناسىن الدىرىپ، 1935-جىلى قازىرگى «التاي گازەتىنىڭ» تۇڭعىش سانى «شىنجاڭ التاي گازەتىن» شىعارادى. بۇل گازەت سول جىلدىڭ سوڭىندا «جاڭا التاي گازەتى» دەگەن اتپەن شىعىپ تۇردى.

تارباعاتاي وڭىرىندە ءباسپاسوز جۇمىسى ىلە مەن التاي وڭىرىنە قاراعاندا ەرتەرەك باستالعان. بىراق ول العاشىندا ناعىز قازاق تىلىندەگى باسىلىم بولمايدى. ويتكەنى، قازاق، ۇيعىر، تاتار، تاعى باسقا ۇلتتار ارالاس قونىستانعان تارباعاتايعا سوۆەت وداعىنان (1925 جىلى) اكەلىنگەن تاس باسپا اسپاپتارى قازان باسپاسىنىكى ەدى، ءارى ۇيعىر، تاتار تىلىنە جاقىن ءارىپ بولاتىن. وسى تىلمەن شىققان «ءبىزدىڭ ءۇن» اتتى گازەتتە نۇرتازا شالعىنباەۆ سياقتى قازاق زيالىلارىنىڭ ماقالالارى دا باسىلىپ تۇرعان. 1934-جىلدان باستاپ بۇل گازەتتە تارباعاتايدىڭ ورتاق تىلىندە قازاق وقىمىستىلارىنىڭ ماقالارلارى باسىلا باستادى.

ۇرىمجىدە "شىنجاڭ گازەتىنىڭ" قازاق تىلىندەگىسى 1935-جىلدان شىعا باستادى دا، قازاق ءباسپاسوزى دامۋىنا نەگىز بولدى.

قۇلجادا، ۇرىمجىدە گازەت-جۋرنالدار شىعۋدىڭ سىرتىندا كىتاپ تا شىعاتىن بولدى. 1948-جىلى قۇلجادا تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ "العاشقى جيناعى", ۇرىمجىدە نيعىمەت مىڭجانۇلىنىڭ "تۇرمىس ءتىلشىسى " اتتى پوۆەسى جاريالاندى.

سول جىلى ۇرىمجىدەگى شىنجاڭ گازەتى باسپا زاۋىتىندا "ابايدىڭ تاڭدامالى شىعارمالارى" باسىلىپ شىقتى. وسىمەن قاتار التايدا اسەت نايمانبايۇلىنىڭ "ساليقا - سامەن" داستانى، تارباعاتايدا نۇرتازا شالعىنباەۆتىڭ " كورگەن، - بىلگەندەرىم" وچەركى، دۋبەك شالعىنباەۆتىڭ "كەدەي وقۋشىنىڭ تاعدىرى" اڭگىمەلەرى كىتاپ بولىپ شىعا باستادى.

قىتايدا جۇرگىزىلگەن ساياسي كۇرەستەرگە بايلانىستى ءباسپاسوز قىزمەتى ءبىر مەزەت توقىراۋعا ۇشىراپ، 1980-جىلداردان كەيىن عانا قايتا جاندانا باستادى.

ارنايى باسپا ورىندارىنان "ۇلتتار باسپاسى" ، "شىنجاڭ حالىق باسپاسى", "شىنجاڭ جاستار-ورەندەر باسپاسى", "دەنساۋلىق، عىلىم-تەحنيكا باسپاسى", "شىنجاڭ وقۋ-اعارتۋ باسپاسى", "ىلە حالىق باسپاسى" سياقتىلار بار. بۇل باسپالار ۇكىمەتتىك تاپسىرىستار جانە جەكە قارجى تابۋ جولدارىمەن ءارتۇرلى كىتاپتار شىعارىپ وتىرادى.

قازاق تىلىندە شىعاتىن گازەتتەردەن «شىنجاڭ گازەتى»، «ىلە گازەتى»، «التاي گازەتى»، «تارباعاتاي گازەتى»، «شىنجاڭ عىلىم - تەحنيكا گازەتى» ، «ىلە عىلىم - تەحنيكا ينفورماتسيا گازەتى» بار.

1924 جىلى احمەت بايتۇرسىنۇلى اراب جازۋى ۇلگىسىندەگى توتە جازۋدى قولدانۋعا كەلتىرگەننەن كەيىن شىنجاڭ قازاقتارى جاپپاي وسى جازۋدى قولداندى. 1965 جىلدان باستاپ قىتاي جازۋىنىڭ دىبىستىق بەينەلەنۋى نەگىزىندەگى لاتىن ءالىپبيى جاسالىپ، ول 1982 جىلعا دەيىن پايدالانىلدى. ودان كەيىن ا.بايتۇرسىنۇلى جازۋى نەگىزىندەگى توتە جازۋ قايتادان قولدانىسقا ەندى. قازىردە وسى جازۋ قولدانىلادى.

جاقىنعى جىلداردان بەرى «قوس ءتىلدى وقىتۋ» دەيتىن جاڭا باعدارلاماعا سايكەس قازاق مەكتەپتەرىندە ساباقتار قىتايشا وتىلە باستادى. تەك قانا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى قازاقشا وتەدى، بۇل قىتايدىڭ وزدەرى جاساعان اۆتونوميا ساياساتىنا سايكەس كەلمەسە دە، كەشەگى كەڭەستەر وداعى جۇرگىزگەن «ورىستاندىرۋدىڭ» قىتايلىق بەينەلەنۋى بولىپ تابىلادى. وسى ءۇردىس تەرەڭدەي بەرەتىن بولسا قازاق گازەتتەرى قانشاما دانامەن شىققانمەن ونىڭ وقىرمانىنىڭ كۇن ساناپ ازايىپ بارا جاتقانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دەسەدە كەيدە ولار بۇگىنگى قازاق ەلىندەگى باسىلىمدارعا شاما-شارقىنشا قول سوزىپ جاتادى. اتتەڭ، ارادا دانەكەر از. اسىرەسە، ونداعى قازاقتىڭ قاازقستاندىق باسىلىمداردى جازعىزىپ الىپ وقۋىنىڭ ەش مۇمكىندىگى قاراستىرىلماي وتىر. الداعى ۋاقىتتا ۇلت جاناشىرلارىنىڭ بۇل ماسەلەنى قولعا الۋىنا قوڭىراۋ شالا وتىرىپ، قازاق گازەتتەرىنىڭ ءبىر بۇتاعى - شىنجاڭدا جاتقانىن ەسكە سالعىمىز كەلەدى.

ءجادي شاكەنۇلى، جازۋشى

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ،

ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

ABAI.KZ